بریده‌هایی از کتاب تفکر انتقادی

مهم‌تر از همه، این که حقیقت معمولاً ناخوشایند است. چرا باید این‌همه تلاش کنیم تا آن را بیابیم؟ اگر هر بار که در مورد موضوعی فکر می‌کنید، در رسیدن به حقیقت آن تلاش نکنید، به احتمال بسیار در باب آن دروغ را خواهید پذیرفت. این باید اخطاری برای شما باشد. آنچه این دروغ‌ها در ذهن شما به وجود می‌آورند، بسیار خطرناک است، چون ممکن است باعث شود کارهایی را انجام دهید که اشتباه است.

وقتی کسی به شما می‌گوید که تنها یکی از دو مورد را می‌توانید انتخاب کنید، همیشه باید به این فکر کنید که شاید احتمالات بیشتری موجود باشد.

مغالطه، عبارت از هر نوع خطا در استدلال است. در صورتی که نشناسید، نمی‌توانید از آنها در امان بمانید؛

«از نشانه‌های یک ذهن فرهیخته آن است که یک فکر را در سر می‌پروراند، بی آن که آن را قبول کند.» (ارسطو) ارسطو، فیلسوف یونان باستان، اولین منطق‌دان بزرگ تمدن غرب بود. وی استدلال سه مرحله‌ای متعدی را کشف کرد و آن را «قیاس اقترانی» نامید. به یاد بیاورید که استدلال متعدی بدین شکل است: ۱. X = Y ۲. Y = Z - بنابراین، X = Z با قرار دادن داده‌های مختلف به جای X، Y و Z، ارسطو متوجه شد که راه‌های بسیاری برای ساخت یک قیاس موجود است (و تنها برخی از آنها معتبرند). او و جانشینانش، تفسیر متفاوتی از انواع مختلف استدلال متعدی سه مرحله‌ای ارائه دادند. این تفسیر، نظریهٔ قیاس اقترانی نام دارد.

با این که استدلال‌های قیاسی معمولاً با مسائل علمی در ارتباط است، نوعی از آن که با نام «استدلال تمثیلی» شناخته می‌شود، در مسائل علمی و غیرعلمی بسیار به کار می‌رود. استدلال تمثیلی، استدلالی است که در آن، در مورد یک چیز، براساس شباهت آن با یک چیز دیگر، نتیجه‌ای حاصل می‌شود.

همهٔ ما، بدون هیچ گونه تجهیزات و فرمول‌های پیشرفته‌ای و تنها با استفاده از استدلال زیر، آنچنان که در ادامه می‌بینیم، وضعیت آب و هوا را پیش‌بینی کرده‌ایم: ۱. ماه دسامبر قبل در نیویورک برف بارید. ۲. دو سال پیش در ماه دسامبر در نیویورک برف بارید. ۳. سه سال پیش در ماه دسامبر در نیویورک برف بارید. ۴. و مانند آن... - بنابراین، امسال نیز در ماه دسامبر در نیویورک برف خواهد بارید. این یک استدلال قیاسی است. ویژگی مهم استدلال قیاسی این است که صحیح بودن مقدمات، صحیح بودن نتیجه را تضمین نمی‌کند. ممکن است ما صد درصد اطمینان داشته باشیم که در صد سال گذشته در ماه دسامبر در نیویورک همیشه برف باریده است. با وجود این، نمی‌توانیم صد درصد با اطمینان بگوییم که در دسامبر امسال نیز مثل گذشته برف خواهد بارید. هواشناسان برای آن که به این مسئله اهمیت بدهند، معمولاً نتایج خود را با عباراتی مبتنی بر آمار بیان می‌کنند: «این ماه با احتمال نود و پنج درصد، بارش برف را پیش‌بینی می‌کنیم.»

زمانی که شما به جست و جوی استدلال‌ها آغاز می‌کنید، اولین چیزی که متوجه آن می‌شوید، این است که در حالت کلی، دو گونهٔ کاملاً بنیادی و متفاوت از آنها وجود دارد؛ در علوم تجربی، از قبیل فیزیک، زیست‌شناسی، روان‌شناسی و جامعه‌شناسی، معمولاً با گونه‌ای از استدلال که «قیاس» نامیده می‌شود، روبه‌رو می‌شوید. استدلال قیاسی زنجیره‌ای از دلایل است که تنها به نتیجه‌ای محتمل می‌رساند. این بدین معناست که حتی اگر تمام مقدمه‌های قضیه صحیح باشند، باز هم امکان دارد که نتیجهٔ آن اشتباه باشد.

زمانی که می‌خواهیم به استدلال بپردازیم، بهترین انتخاب این است که با سؤال کردن از خودمان آغاز کنیم. نویسنده چه چیزی را می‌خواهد ثابت کند؟ چه می‌خواهد بگوید؟ نتیجهٔ اصلی وی چیست؟ جواب دادن به این سؤالات، مقتضی تفسیرها و توضیحاتی در مورد آنهاست. در پاسخ به این سؤالات، ممکن است یک خواننده به چیزی برسد که از لحاظ منطقی با پاسخ خوانندهٔ دیگر کاملاً متفاوت باشد.

در گفت‌وگوهای روزانه اصطلاح «مباحثه / بحث کردن» معمولاً در باب رد و بدل کردن کلماتی خشم‌آلود به کار می‌رود. به همین علت، افراد معمولاً فکر می‌کنند بحث کردن امر ناخوشایندی است که باید از آن بپرهیزند، اما در مجامع دانشگاهی و تخصصی، «مباحثه / بحث»، مفهومی خاص و اصطلاحی دارد. مباحثه، گفت‌وگویی است که در آن دلایل با تکیه بر طرح پیش می‌روند. مباحثه، بهترین راه ممکن برای دفاع از عقاید است و به هیچ وجه لازم نیست ناخوشایند یا خشم‌آلود باشد.

ذهن شما، باارزش‌ترین دارایی شماست. تفکر انتقادی تنها راهی است که شما را به حقیقت راهنمایی می‌کند.