بریده‌هایی از کتاب مکانیزم‌های دفاع روانی

او از طریق مطابقت دادن خود با والدین و بزرگ‌ترها، معیارهایی را از رفتارها در نظر می‌گیرد و به واسطهٔ علاقهٔ دیگران، تمایلاتش را محدود می‌سازد. سرزنش و بی‌محبتی دیگران به او یاد داده است که پذیرای این معیارها باشد و جنبش‌های آزاردهنده را دفع کند.

منفی بافی در کودکان، بسیار رایج است و به همین دلیل نمی‌توان به راحتی از خردسالان تست هوش انجام داد. در دانشجویان نیز منفی‌بافی شدید، به وفور مشاهده می‌شود. آن‌ها می‌کوشند با همه چیز مخالفت کرده و از همه چیز انتقاد کنند. آن‌ها بر اساس ویژگی‌های روحی ـ روانی خود با دروس و اساتید و همهٔ مقررات دانشگاه به مخالفت می‌پردازند

بی اثر سازی پایهٔ حفظ ارتباطات اخلاقی و محافظ ارزش‌ها و هنجارهای بشر محسوب می‌شود و در حقیقت دفاعی است که از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

بنابراین چون همهٔ ما یاد گرفته‌ایم که یک روز به جزای تمام اعمال خود خواهیم رسید، از این رو هر یک از ما به دنبال راهی برای بی اثر سازی و باطل کردن اشتباهات خود هستیم تا بدین وسیله از مکافات سختی که پیش رو داریم مصون بمانیم. یک شوهر خیانتکار که برای دلخوش ساختن همسرش هدایای گوناگونی برایش می‌خرد، نزول خواری که به برپایی مراسم مذهبی می‌پردازد و یا دبیری که پس از طرح سؤالات دشوار در امتحان و ایجاد تنش در شاگردان چندین نمره به همهٔ آن‌ها ارفاق می‌کند، مواردی از مکانیزم بی‌اثر سازی هستند.

علم مردم‌شناسی جدید نیز مؤکد این نظریه است. طبق پژوهش‌های به عمل آمده، باغبانی، زراعت و گله‌داری نیز در ابتدا نه به منظور استفادهٔ خاص، بلکه به جهت سرگرمی به وجود آمده است، اما بعدها برای مصارف اقتصادی به کار گرفته شده‌اند و انسان در طی تفریحات و سرگرمی‌های خود بدون این که هدف خاصی داشته باشد به فواید علمی آن‌ها پی برده است.

هیچ کس به اندازهٔ عقل‌گرایان و مادی‌گرایان که منکر روح هستند، از روح واهمه ندارد. هیچ کس به اندازهٔ افراد خودنما و متظاهر از عقدهٔ حقارت عذاب نمی‌کشد. او که در مقایسه با دیگران خشن‌تر و از احساسات به دور است، از همه احساساتی‌تر است. اشخاصی که از تحقیر شدن خود در عذابند، اغلب برای دیگران احترام بیش‌تری قائلند. روانشناسان به این نتیجه دست یافته‌اند که انسان‌ها را نه از روی رفتار و ظاهرشان، بلکه از روی روان آن‌ها باید شناخت زیرا روان، ناآگاهانه، واکنش‌ها یا جبران‌های اضافه‌ای دارد که نشان دهندهٔ شخصیت واقعی هر فرد است.

به رخ‌کشیدن قدرت و استعدادها، معمولاً نشانهٔ ضعف و کمبود است، زیرا کسی که واقعاً نیرومند است، نیاز به نشان دادن قدرت خود ندارد.

سرکوبی به شخص کمک می‌کند تا خواسته‌های دست‌نیافتنی یا خطرناک خود را کنترل کند و اثرات مخرب تجربیات ناخوشایند و دردناکش را کاهش دهد، ولی اگر این واکنش ناآگاهانه و به شکلی ناخواسته به کار برده شود، نوعی خودفریبی قلمداد شده و امکان دارد شخص در بکارگیری آن افراط کرده و به این استفادهٔ بیش از حد عادت کند. در این صورت شخص به جای آن که به حل مسائلی که رویارویی با آن‌ها در عالم حقیقت به مراتب آسان‌تر از فرار از آن‌هاست بپردازد، مکانیزم سرکوبی را به کار برده و به این ترتیب نیروی روانی زیادی را از دست می‌دهد. همچنین ممکن است نتایج آزاردهنده‌ای از قبیل «راه رفتن در خواب»،بیماری «فراموشی»، «اسکیزوفرنی» یا «چند شخصیت بودن» به بار آورد. بنابراین واپس‌زدن در حالت افراطی و ناخوشایند و حتی ناخواسته حالتی بیمارگونه دارد، اما اگر با ملایمت انجام پذیرد، حاصل آن یک زندگی آرام همراه با سازگاری با محیط خواهد بود.

یعنی اولاً فردی که مدام به دنبال "توجیه" اشتباهات خود می‌باشد نمی‌تواند از "شکست" خود آگاهی یابد و آن را به عنوان "درس عبرت" بپذیرد و دوم این که چون "سازش" به تبادل افکار و احساسات بستگی دارد، بالطبع امکان آن برای کسی که مدام پشت یک سنگر دفاعی کمین کرده است بسیار کاهش می‌یابد.

بسیاری از رفتارهای انسان، به ویژه رفتارهای پرخاشگرانه که ریشهٔ اختلالات روانی هستند، تحت تأثیر انگیزه‌های ضمیر ناخودآگاه می‌باشند، اما می‌توانند با انتقال به بخش خودآگاه و از طریق معالجات روانکاوانه درمان شوند.

- جبران از طریق متوسل شدن به قهرمانان و آرمان‌ها قهرمانانی که توسط انسان ساخته می‌شوند، چه یک ورزشکار یا هنرپیشه باشند و چه یک مقام مسئول مملکتی، به طور آگاهانه یا ناآگاهانه سمبل آرمان‌های او محسوب می‌شوند.

بازی شکل ابتدایی ارضای امیال ساده و کامل نشده در کودک است، اما هنر وسیله‌ای است برای برتری و نقش تمایلات در هم پیچیدهٔ تازه و یا قدیمی.

در مکانیزم برتری که درگیری‌های روانی قابل تحلیل است، تنها جریان جانشین ساختن چیزی به جای دیگری مدنظر نیست، بلکه فرد با بکارگیری این مکانیزم، از لذت‌های معمولی خود دست برداشته و کامیابی‌هایی را می‌پوید که با شرایط و مقررات جامعه سازگاری بیش‌تری داشته باشد. البته پیش از این دانشمندانی چون شوپنهاور، گوته و نیچه این مکانیزم را به مفهوم "برتر ساختن و تعالی جذابیت‌ها و شهوت‌ها" به کار برده‌اند.

انسان همیشه تصور می‌کند که انگیزه‌های رفتاری شخص باید مشخص باشند، در حالی که همیشه این چنین نیست. گاهی وجود چندین انگیزه با هم سبب بروز رفتاری خاص می‌گردند که برخی از آن‌ها دارای ارزش اخلاقی هستند و برخی دیگر از خودخواهی و عواطف نشأت می‌گیرند.

اصطلاح «توجیه» را ارنست جینز به کار برده است و آن را نوعی تطبیق با محیط می‌داند که توسط آن، شخص به دلیل انگیزه‌های بیگانه مرتکب عملی می‌شود و برای موجّه جلوه دادن آن، به بیان علت می‌پردازد.

سرکوبی، پس‌راندن یا واپس‌زنی، به یکی از شایع‌ترین مکانیزم‌های روانی گفته می‌شود که در حقیقت آغازکنندهٔ تمامی فعالیت‌های دفاعی روانی بوده و به پس‌زدن و دورکردن غیرارادی نیازها و تمایلات و افکار ناپسند و غیر قابل تحمل به نیمهٔ ناخودآگاه ذهن مرتبط می‌شود.

در دفاع روانی از طریق جابجاسازی، اغلب یک احساس عاطفی، خشونت یا تخیل از کسی یا چیزی که مبدأ بوده است، به شخص یا چیز دیگری منتقل شده، باعث تخلیهٔ عواطف بر اشخاص یا اشیاء بی‌طرف و بی‌تأثیر می‌گردد. به طور مثال کودکی که توسط مادرش تنبیه شده است، ممکن است خواهر یا برادر کوچک‌تر یا حتی همبازی‌اش را تنبیه کرده و یا وسایل بازی‌اش را خراب کند.

اما تمایلات و انگیزه‌های سرکوب شده به کجا واپس‌زده می‌شوند؟ طبق تصور عمومی همهٔ این خواسته‌ها و آرزوها، به دست فراموشی سپرده شده و سپس از بین می‌روند، اما حقیقت این است که این امیال از بین نمی‌روند، بلکه تنها برای مدتی کوتاه فراموش شده و در ضمیر ناخودآگاه محبوس می‌شوند و قدرت دینامیک و جذب درونی خود را از دست می‌دهند تا در مواقع ضروری، به خودآگاه نفوذ کرده و در رفتار و تمایلات خاص فرد تأثیر بگذارند.

در حقیقت در فراسوی شکوفایی هر قهرمان، کمبودها، تحقیرها، محرومیت‌ها و آمال ناکام‌ماندهٔ طرفداران آن‌ها پنهان شده است.

یکی از محرک‌های قوی برای واکنش‌های جبرانی، همین اجتماعات امروزی آکنده از رقابت‌هاست، زیرا اشخاص خود را در مقابل دیگران قرار داده و ارزش خود و دیگران را با درآمد، ملک و املاک، مشاغل و موقعیت‌های اجتماعی می‌سنجند.