بریده‌هایی از کتاب ایکی گایی

«آسیب‌ناپذیری فراتر از مقاومت و انعطاف‌پذیری است. آدم مقاوم در برابر ضربه‌ها ایستادگی می‌کند و تغییری در او ایجاد نمی‌شود، اما آدم آسیب‌ناپذیر بهتر می‌شود.»

نسیم نیکلاس طالب در کتاب آسیب‌ناپذیری ــ چیزهایی که از بی‌نظمی حاصل می‌شوند ــ می‌گوید: «ما برای توصیف آدم‌ها، چیزها، و سازمان‌ها و تشکیلاتی که با آسیب دیدن رو به ضعف می‌گذراند از واژهٔ شکننده استفاده می‌کنیم و واژه‌های مقاوم و انعطاف‌پذیر را برای چیزهایی که می‌توانند بدون آسیب‌دیدگی سرپا بایستند و ضعیف نشوند، به کار می‌بریم؛ اما واژه‌ای نداریم که برای چیزهایی که وقتی آسیب می‌بینند قوی‌تر می‌شوند، به کار ببریم.

در غرب، ما را عادت داده‌اند به چیزهای پایدار و همیشگی عشق بورزیم مانند ساختمان‌ها و کلیساهای اروپایی که از سنگ ساخته شده‌اند و به انسان این حس را می‌دهند که هیچ چیز تغییر نمی‌کند و باعث می‌شود گذر زمان را از یاد ببریم. معماری یونانی‌ــ رومی به تقارن، خط‌های تیز، بناهای حیرت‌انگیز و مجسمه‌های خدایان که در طول قرن‌های زیادی دوام آورده‌اند عشق می‌ورزد. از سوی دیگر، معماری ژاپنی به بناهای پرابهت و کامل علاقه‌ای نشان نمی‌دهد و به معماری باروح وابی‌ــ سابی روی خوش نشان می‌دهد. سنت ساختن بناهای چوبی نشان‌دهندهٔ ناپایدار بودن آن‌ها و نیاز نسل‌های آینده برای بازسازی آن‌هاست. فرهنگ ژاپنی ناپایدار بودن طبیعت بشر و آنچه را که می‌آفریند، پذیرفته است.

وابی‌ــ سابی مفهومی است ژاپنی که زیبایی گذرا، دگرگون‌شونده، و ناتمام جهان پیرامون ما را نشانمان می‌دهد. به جای جست‌وجوی زیبایی در حد کمال، باید در چیزهای ناقص و معیوب دنبال آن بگردیم. برای همین است که ژاپنی‌ها به چیزهایی مانند فنجان ترک‌خورده و غیرعادی بها می‌دهند. فقط چیزهای ناقص، ناتمام و ناپایدار می‌توانند زیبا باشند؛ زیرا فقط همان‌ها هستند که به دنیای طبیعی شباهت دارند. ایچی‌ــ گو ایچی‌ــ ای هم مفهوم ژاپنی مکمل دیگری است که می‌توان آن را این‌طور تعبیر و ترجمه کرد: «این لحظه فقط همین حالا وجود دارد و دیگر برنمی‌گردد.»

چیزهایی که به آن‌ها عشق می‌ورزیم مانند برگ درخت‌اند: برگ‌ها می‌توانند هر لحظه با تندبادی از شاخه جدا شوند و بر زمین بیفتند. او همچنین می‌گفت تغییرات در دنیای پیرامون ما اتفاقی نیست بلکه بخشی از جوهر و ذات هستی است ــ چیزی که آیین بودا هم تا اندازه‌ای به آن باور دارد. هرگز نباید از یاد ببریم که همهٔ دارایی‌های ما و کسانی که دوستشان می‌داریم زمانی از دست خواهند رفت و دیگر وجود نخواهند داشت. این چیزی است که باید به ذهن بسپاریم. بدون این‌که دچار بدبینی شویم. آگاهی داشتن به گذرا بودن زندگی و چیزهایی که در آن هست نباید ما را اندوهگین کند. باید به ما کمک کند به زمان حال و آنچه که در پیرامون ما وجود دارد عشق بورزیم. سِنیکا می‌گوید: «همه چیز زندگی انسان کوتاه‌مدت و از بین‌رفتنی است.» ویژگی موقتی بودن، ناپایدار بودن و گذرا بودن دنیا در هر یک از اصول آیین بودا به چشم می‌خورد. فکر کردن به این نوع از تولد به ما کمک می‌کند موقع از دست دادن چیزها دچار درد و اندوه فراوان نشویم.

یکی دیگر از راه‌های پرورش مقاومت این است که بدانیم در چه زمانی زندگی کنیم. هم آیین بودایی و هم مسلک خویشتن‌داری به ما یادآوری می‌کنند که فقط زمان حال است که وجود دارد و تنها چیزی است که می‌توانیم آن را در اختیار داشته باشیم. به جای نگرانی دربارهٔ گذشته و آینده، باید سپاسگزار چیزهایی باشیم که در زمان حال وجود دارند و قدر آن‌ها را بدانیم. راهب بودایی، تیک نات هان، می‌گوید: «تنها لحظه‌ای که به راستی می‌توانی در آن زنده باشی، زمان حال است.»

در ذن، که گونهٔ ژاپنی مذهب بودایی است، مراقبه راهی است برای آگاهی و شناخت آرزوها و احساساتمان تا بتوانیم از این رهگذر خودمان را از قید آن‌ها رها سازیم. مسئله فقط این نیست که ذهنمان را از افکار و اندیشه‌ها آزاد کنیم، بلکه باید افکار و احساساتمان را همان گونه که ظاهر می‌شوند ببینیم و تسلیم آن‌ها نشویم. به این شکل، ذهنمان را تربیت می‌کنیم که دچار خشم و حسادت، یا بیزاری و رنجش نشود.

گذشته از تجسم چیزهای منفی و تسلیم نشدن در برابر احساسات و عواطف منفی، یک اصل اساسی دیگر خویشتن‌داری که در دعای آرامش هم آن را می‌بینیم این است که بدانیم چه چیزهایی را می‌توانیم کنترل کنیم و مهار چه چیزهایی از توان ما بیرون است. نگرانی دربارهٔ چیزهایی که در کنترل ما نیستند بی‌نتیجه است. باید حس روشن و دقیقی داشته باشیم که چه چیزهایی را می‌توانیم تغییر دهیم و تغییر چه چیزهایی در توان ما نیست، با داشتن چنین حسی می‌توانیم در برابر احساسات و عواطف منفی مقاومت کنیم و تسلیم آن‌ها نشویم.

خویشتن‌داران برای پاک نگه داشتن ذهنشان به تجسم چیزهای منفی می‌پرداختند: آن‌ها بدترین چیزهایی را که می‌شد پیش بیاید تصور می‌کردند تا اگر امتیازها و خوشی‌هایی که در اختیارشان بود از آن‌ها گرفته شود، غافلگیر نشوند و آمادگی آن را داشته باشند. برای تمرین تصورات منفی، باید به رویدادهای منفی فکر کنیم و نگرانشان هم نباشیم. سِنیکا یکی از ثروتمندترین مردان در روم باستان بود که زندگی باشکوه و بسیار تجملی داشت. با این وجود، یک خویشتن‌دار بود. او هر شب پیش از خواب به تجسم چیزهای منفی می‌پرداخت. نه تنها به تجسم چیزهای منفی می‌پرداخت، عملاً آن‌ها را هم تجربه می‌کرد ــ برای مثال، یک هفته بدون مستخدم و غذا و آشامیدن به سر می‌برد که به عنوان مردی ثروتمند به آن‌ها وابسته بود و همیشه در اختیارش بودند. جان کلام این‌که او توانست به پرسش «بدترین چیزی که می‌تواند پیش بیاید چیست؟» پاسخ دهد.

بدترین چیزی که می‌تواند پیش بیاید چیست؟ سرانجام به آرزویمان می‌رسیم، اما اندک‌زمانی پس از آن آرزوی داشتن چیز بهتری را در سر می‌پرورانیم. در بخت‌آزمایی برندهٔ اتومبیل زیبایی می‌شویم، اما بعداً فکر می‌کنیم نمی‌توانیم بدون قایق تفریحی بادبان‌دار زندگی کنیم. به زن یا مرد دلخواهمان می‌رسیم و ناگهان می‌بینیم چشم‌مان دنبال شخص دیگری است. آدم‌ها می‌توانند سیری‌ناپذیر باشند. خویشتن‌داران بر این باور بودند که این نوع آرزوها و عواطف ارزش پیگیری ندارند. هدف آدم شرافتمند رسیدن به آرامش است: نبود احساسات منفی مانند اضطراب، ترس، شرم، غرور و خشم و حضور احساسات مثبتی مانند شادی، عشق و آرامش، و حق‌شناسی.

این‌که اول به هدف برسی و بعد حرکت کنی (هدف را به حرکت ترجیح دهی)

به راحتی بلند شدن از پشت میز کار «پس از سی دقیقه نشستن، سوخت و ساز بدن تا ۹۰ درصد کاهش پیدا می‌کند. جریان آنزیم‌هایی که چربی زیانبار را از شریان‌ها به ماهیچه‌ها منتقل می‌کنند تا بر اثر حرکت ماهیچه‌ها بسوزند و از بین بروند کند می‌شود و پس از دو ساعت، کلسترول مفید خون تا ۲۰ درصد افت می‌کند. تنها کاری که می‌توان انجام داد این است که به مدت پنج دقیقه بلند شوید و حرکت کنید تا همه چیز از نو رو به راه شود.» این‌ها حرف‌های گاوین برادلی در مصاحبهٔ ۲۰۱۵ او با نشریهٔ واشنگتن پست است.

«اصول و اساس شادمانی و خوشبختی در زندگی عبارتند از این‌که: کاری انجام دهی، چیزی را دوست بداری، و به چیزی امیدوار باشی.»

فردریک وایزمن، فیلمساز ۸۶ ساله در حال قدم زدن در پاریس می‌گفت دوست دارد کار کند و به همین دلیل است که چنین شور و حرارتی از خود نشان می‌دهد. او می‌گفت: «همه از دردهای گوناگونی که دارند شکایت می‌کنند، اما دوستان من یا مرده‌اند یا هنوز دارند کار می‌کنند.» کارمن هِرِرا، نقاشی که تازه وارد صدسالگی شده، اولین تابلوی نقاشی‌اش را در ۸۹ سالگی فروخت. در حال حاضر، مجموعهٔ آثار او در نمایشگاه تِیت مدرن به چشم می‌خورند. وقتی از او پرسیده شد آینده‌اش را چگونه می‌بیند، پاسخ داد: «من همیشه منتظرم کار بعدی را تمام کنم. می‌دانم، حرف پوچی است. من با زمان پیش می‌روم.»

هوکوسایی، هنرمند ژاپنی که در سبک یوکیوای از چاپ گراورهای چوبی استفاده می‌کرد و از اواسط قرن هجدهم تا میانه‌های قرن نوزدهم به مدت ۸۸ سال زندگی کرد، این پی‌نوشت را به اولین ویراست کتابش به نام یکصد چشم‌انداز کوه فوجی، اضافه کرد: همهٔ کارهایی که پیش از ۷۰ سالگی خلق کرده‌ام ارزش چندانی ندارند. در ۷۳ سالگی بود که تا اندازه‌ای نظم واقعی طبیعت را شناختم، طبیعت واقعی حیوانات و گیاهان، درختان و پرنده‌ها، ماهی‌ها و حشرات؛ در نتیجه، در ۸۰ سالگی باید پیشرفت بیشتری کرده باشم؛ در ۹۰ سالگی امیدوارم به درک راز چیزها برسم؛ در ۱۰۰ سالگی به درجه و رشدی عالی رسیده باشم، و موقعی که به ۱۱۰ سالگی برسم، کاری که می‌کنم این است که در هر نقطه و هر خطی تمایل به زندگی وجود داشته باشد.

موریتا گفته است: «اگر خشمگین هستی و خیال جنگیدن داری باشد روز فکر کن و بعد دست به اقدام بزن. پس از سه روز، تمایل شدید شما به جنگیدن خود به خود از بین خواهد رفت.»

وظیفهٔ درمانگر این است که به شخصیت بیمار قوت ببخشد به طوری که او بتواند با هر موقعیتی رو به رو شود، و شخصیت ریشه در کارهایی دارد که انجام می‌دهیم. موریتادرمانی به بیماران توضیح نمی‌دهد، بلکه به آن‌ها اجازه می‌دهد از کارها و فعالیت‌هایشان چیز یاد بگیرند. به شما نمی‌گوید چگونه ذهن‌ورزی کنید، یا آن‌طور که درمانگرهای غربی توصیه می‌کنند به خاطره‌نویسی بپردازید. به عهدهٔ خود بیمار است که از راه تجربه چیزهایی را کشف کند.

همان کاری را بکن که باید بکنی. نباید بر از بین بردن نشانه‌ها و عوارض تمرکز کنیم، چون بهبودی با پای خودش نزد ما می‌آید. به جای آن باید بر زمان حال تمرکز کنیم، و اگر رنج می‌کشیم، بر پذیرش رنج تمرکز کنیم. مهم‌تر از همه، باید از توجیه عقلانی موقعیت موجود پرهیز کنیم.

بسیاری از روش‌های درمان غربی بر کنترل یا اصلاح و تغییر عواطف و احساسات بیمار تمرکز می‌کنند. ما در غرب بر این باوریم که آنچه فکر می‌کنیم بر آن گونه که احساس می‌کنیم تأثیر می‌گذارد و به نوبهٔ خود شیوهٔ عملکرد ما را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. موریتادرمانی بر عکس، بر این شیوه تمرکز دارد که به بیماران آموزش دهد بدون تلاش در به کنترل درآوردن عواطف و احساساتشان، آن‌ها را همان‌طور که هستند بپذیرند، زیرا احساسات آن‌ها که نتیجهٔ اعمال آن‌هاست تغییر خواهند کرد. موریتادرمانی علاوه بر پذیرش عواطف و احساسات بیمار، دنبال «خلق» احساسات جدید بر اساس فعالیت‌هاست. به نظر موریتا، این احساسات از راه تجربه و تکرار آموخته می‌شوند. معنای موریتادرمانی نادیده گرفتن نشانه‌های بیماری نیست بلکه به ما یاد می‌دهد آرزوها، نگرانی‌ها، ترس‌ها و دلشوره‌هایمان را بپذیریم و بگذاریم برطرف شوند

ایکاریا، یونان. از هر سه نفر که در این جزیره (نزدیک ساحل ترکیه) زندگی می‌کنند، یک نفر طول عمری بیش از نود سال را داراست (در ایالات متحد کمتر از یک درصد از مردم بیش از نود سال زندگی می‌کنند)، به همین دلیل این جزیره را جزیرهٔ عمر طولانی می‌نامند. به نظر می‌رسد راز طول عمر مردم این جزیره در سبک زندگی مردمانی نهفته است که در پانصد سال پیش از میلاد زندگی می‌کرده‌اند.