بریده‌هایی از کتاب ژاپن چگونه ژاپن شد؟

خود محوری در آیین آنها زشت و ناپسند است و تأکید بر نظرهای شخصی دور از ادب. در مجموع شاید بتوان گفت پرهیز از فردگرایی و وارد کردن دانش‌آموزان به کار گروهی پایه و اساس تعلیم و تربیت ژاپن را تشکیل می‌دهد.

از کودکی بر کنترل خودپرستی کودکان تأکید می‌شود. به آنان آموزش داده می‌شود که راه موفقیت در زندگی کردن با دیگران است. با وجود رقابت در کلیه سطوح موفقیت هر فردی در موفقیت گروه جست و جو می‌شود. حتی تظاهر به بی‌حرکتی به آداب و رسوم گروهی و یا مقاومت در برابر آن نوعی خودپرستی آشکار تلقی می‌شود.

نباید تصور کرد که پیشرفت ژاپن یک معجزه بوده است. این کشور در واقع از قرن‌ها قبل در حال توسعه بوده و نهادهای اجتماعی و اقتصادی آن حاصل چهار قرن تحول در آن کشور است. این در حالی است که در بسیاری از ممالک آسیایی از جمله ایران هنوز هم بسیاری از عوامل مذکور تحقق پیدا نکرده است. در نتیجه این ممالک موفق به جهش اقتصادی خود نشده‌اند.

برخلاف تصور رایج این ملت با حفظ‌آداب و رسوم و سنن و فرهنگ قدیمی موفق به رشد و پیشرفت نشد، بلکه ژاپن بیش از آنچه بتوان تصور نمود فرهنگ و نهادهای اجتماعی خود را تغییر داد و روح شرقی خود را به کنار گذاشت و این تغییر و غرب گرایی تا جایی در فکر و روح مردم ریشه دوانید که از دهه ۱۸۷۰ شعار فرار کن از شرق و داخل غرب شو همه جا فراگیر شده بود. این نحوه اندیشیدن تا جایی پیش رفت که این ملت منکر گذشته خود شدند و گفتند ما تاریخ نداریم چون همه چیز ما در گذشته بی تمدن بود و تاریخ ما از حالا شروع می‌شود.

تردیدی نیست که ژاپن در مقابل به دست آوردن توسعه و استقلال اقتصادی، استقلال فرهنگی خود را از دست داده است.

یکی از ویژگی‌های نظام آموزشی ژاپن همانند بیشتر ممالک غربی از ابتدا منع پیوندهای گروه‌های سیاسی و مذهبی با تعلیم و تربیت بوده‌است؛

اقتصاد آزاد، آموزش همگانی، اصلاحات در سازمان‌های اداری و قدرت نظامی و دریایی پایه و اساس موفقیت غرب را تشکیل می‌دهد و مهمتر از همه باید خود را هر چه زودتر از سنت‌ها و آداب و رسوم مانع توسعه رها سازند. عقیده روشنفکران عهد میجی بر این بود که باید در هر موردی بهترین را از ممالک مختلف اخذ نمود و سپس در آن ها تغییرات لازم را داد تا قابل استفاده برای ژاپن باشد.

تأکید روشنفکران عهد میجی بر تحول فکری و روحی مردم و این که نوشته حکیمان چینی و ژاپنی با علم و دانش جدید در تعارض می باشد به معنی تجدید نظر کامل و بازنگری در بسیاری از اعتقادات و باورهای مورد احترام و غیرقابل سؤال محسوب می‌شد، با وجود این در ژاپن بدون مقاومت جدی از طرف سنت گرایان انجام پذیرفت. ممالک دیگر آسیایی مانند چین، هند، ترکیه عثمانی و غیره به هنگام تماس با افکار و تمدن غرب با توجه به این که فرهنگ کهن و درخشان آنها تضادهای اساسی با افکار تازه پیدا کرد، به شدت در مقابل نفوذ آن به کشورشان مقاومت و ایستادگی نشان داده، آن را طرد نمودند و برای تسلی خاطر خویش به تجلیل و ستایش از فرهنگ و سنن باستانی خود ادامه دادند.

در واقع این برتری و شایسته بودن فکر و روحیه غربی‌ها است که آنها را موفق کرده است نه اشیاء، ابزار و تکنیک‌های آنان.

ناکارامورا همانند فوکوزاوا معتقد بود که کاراکتر یا اخلاقیات و سیرت باطن است که سبب ایجاد اعتماد به نفس و پیشرفت علوم در غرب شده‌است. پس علت قوی و ثروتمند بودن غربی‌ها و به طور کلی رمز موفقیت آنان، در داشتن سلاح‌های مدرن خلاصه نمی‌شود؛ بلکه از روحیه آزاد و آزاداندیشی و دارا بودن حقوق برابر در مقابل قانون سرچشمه می‌گیرد که موجب ایجاد خلاقیت، به نگاهداری و احساس مسئولیت در آنان گردیده‌است.

مذهب شکل‌دهنده زندگی و عامل پیشرفت و موفقیت افراد بشر در دو دنیا می‌تواند باشد. اما مذهب باید محتوا و پیام خود را با تحولات جامعه و پیشرفت‌های جهان تطبیق داده، با زمان هم‌گام و هم‌آهنگ باشد. روحانیون نباید از تحول و تغییر که لازمه توسعه و پیشرفت است به خود ترس راه بدهند.

برای کسب دانش جدید و پرورش قدرت تخیل ابتدا باید از پیروی کورکورانه رسوم و سنن گذشته نامنطبق با شرایط زمان، خود را آزاد سازیم؛ زیرا بیشتر سنن قدیمی ما مانع أخذ دانش جدید و دست یابی به علوم تازه و توسعه می‌باشند.

صنایع، پلها، ساختمان‌ها، مدارس و امثال اینها را می‌توان با پول و سرمایه به‌وجود آورد. اما اصلاحات در دولت و تغییر قوانین کشور مشکل است و مشکل‌تر از آن تغییر روحیه مردم است.

تا موقعی که افراد ملت آگاه و روشن نباشند، تنها قادر خواهند بود ظاهر تمدن غرب را بگیرند؛ اما برای توسعه و پیشرفت باید روح تمدن غرب را اخذ کرد.

وقتی طالب چیزی هستیم و یا درباره آن صحبت می‌کنیم باید با آن آشنایی کافی داشته و طبیعت آن را خوب بشناسیم. اگر خواهان رشد و توسعه هستیم باید بدانیم که توسعه تنها موقعی امکان‌پذیر خواهد بود که با زمان و محیط هم‌آهنگی و سازگاری داشته باشد. اگر انسان در کار خود موفق نمی‌شود، دلیلش می‌تواند اشتباه در تشخیص زمان یا مکان باشد. مثلا از اتومبیل تنها در خشکی می‌توان استفاده کرد نه در دریا. اگر خواهان انتقال فناوری و روش‌های غرب هستیم ابتدا لازم است افکار عمومی کشور را آماده پذیرش و استفاده از آنها بکنیم. یعنی باید نحوه تفکر مردم ژاپن را دگرگون ساخت. چون سطح خرد، فرهنگ و قدرت درک مردم یک جامعه در رشدو توسعه آن بسیار مؤثر است.

تنها در صورتی که شرایط اجتماعی لازم ایجاد شده و سپس نیازها تحقق پیدا کند، ژاپن قادر خواهد بود آنچه را که در نظر دارد به وجود آورد.

سرنوشت یک ملت به سطح آموزش آن بستگی دارد.

فوکوزاوا مخالف اعمال نفوذ غربی‌ها در امور ژاپن است و خواهان برابری ژاپنی‌ها با اروپاییان می‌باشد. اما در شرایطی که ژاپن هنوز ضعیف است و آسیب‌پذیر و به علوم و فناوری جدید دسترسی و تسلط پیدا نکرده‌است، دشمنی با قدرتمندان را به صلاح کشور خود نمی‌بیند و از افراط در آن گریزان است.

لازمه پیشرفت ژاپن بازنگری در اوضاع اجتماعی و سیاسی ژاپن استو بدون مذاکره با غربی ها لازم است اطلاعات و آگاهی‌های ضروری را در باب قوانین و روابط بین‌الملل کسب کنند.

اخلاق و باورهای شرقی و علوم جدید با هم هماهنگی نمی‌توانند داشته باشند. به بیان دیگر درک ورشد دانش جدید در محیطی که باورهای شرقی حاکم است، غیرممکن می‌باشد؛ به دلیل این که اخلاقیات در شرق برداشت و رفتار ویژه‌ای نسبت به طبیعت و جهان اطراف دارد که تطابق آن با فرضیات علوم جدید غیرممکن می‌باشد.