بریده‌هایی از کتاب ژاپن چگونه ژاپن شد؟

در واقع از این تحول می‌توان به عنوان جدا شدن دین از دولت یا تقسیم قدرت بین مرد مقدس و مرد قدرتمند نام برد. این جریان در نهایت به محدود شدن سلطه و نفوذ معابد در اداره امورکشور منتهی شد.

از کشورهای فرانسه و اتریش ماشین‌های نساجی جدید با نام بتان وارد کنند، این ماشین ها در سال ۱۷۷۳ در کشور انگلیس اختراع شده بود؛ اما ملت ژاپن که حتی حاضر نبودند از نظر تولیدات ماشین آلات هم به خارج وابسته باشند، با دقت و مهارت ویژه ای که در کار یادگیری و انتقال دانش فنی دارند، چهار سال بعد از شروع واردات و آشنایی کافی با این ماشین آلات در سال ۱۸۷۷ موفق به نمونه برداری و ساختن ماشین های مشابه آنها شدند.

از اقدامات مهم دیگر فوکوزاوا وارد کردن اولین کوره فولاد سازی از کشور هلند بود، برای استفاده در ساختن کشتی‌های جدید و توپخانه. در این مورد هم باید گفت که ایران قبل از ژاپن صاحب کوره ذوب فلزی شده بود. به طوری که می دانیم اولین کوره در زمان صدارت امیرکبیر ۱۸۵۱-۱۸۴۸ از فرانسه وارد ایران شد، اما متاسفانه اکنون بعد از گذشت ۱۴۰ سال تولیدفولاد و آهن ایران حدود میلیون تن در سال می باشد؛ در حالی که ژاپن از این نظر مقام دوم را در جهان دارا می‌باشد. کشور ما حتی در مقایسه با ممالکی نظیر ترکیه بسیار عقب است و کمتر از ترکیه تولید سالانه فولاد دارد.

گفتنی است که امیرکبیر چهارده سال قبل از فوکوزاوا در تهران اقدام به تأسیس مدرسه عالی برای تدریس علوم جدید نمود، اما به واسطه بر کناری امیر از کار و مقام خود، آن مدرسه عالی اکنون به صورت یک دبیرستان باقی مانده است.

اکنون مدتی است که در ایران فضای نقد و کنکاش در باب تقدم و تاخر توسعه سیاسی و توسعه اقتصادی رونق گرفته است؛ اما در این میان توجه بسیار اندکی به نقش و اهمیت تحویل فکری و رشد فرهنگی جامعه، همان چیزی که در کشور ژاپن قبل از آغاز جهش اقتصادی اتفاق افتاد و مهمترین پیشنیاز رشد و توسعه اقتصادی است، مبذول می‌شود.

دولت نظامی ژاپن به خوبی آگاه بود که لازمه توسعه اقتصادی، در تشویق مردم برای بکارگیری ابتکارات فردی، نهفته است.

در تأیید این نظریه، می‌توان کشور هند را مثال آورد که با وجود دارا بودن نظام سیاسی دموکراتیک و احزاب سیاسی مستقل، موفق به توسعه اقتصادی نشده؛ اما در مقابل کشور پرجمعیت چین با وجود داشتن نظام استبدادی، طی دو دهه گذشته با تجدید نظر در ایدئولوژی کهنه خود، اکنون موفق شده با حذب صدها میلیارد دلار سرمایه خارجی با سرعت بیشتری در حال پیشرفت باشد. به همین ترتیب می توان ممالکی نظیر کره جنوبی و سنگاپور را مثال زد که با وجود داشتن حکومت های استبدادی، از دهه ۱۹۸۰ به بعد، موفق به رشد و توسعه اقتصادی شده‌اند، چرا که در این کشورها به دلیل انعطاف‌پذیری فرهنگی، مقاومت در مقابل تغییر و تحول اندک بوده است.

اکنون مدتی است که در ایران فضای نقد و کنکاش در باب تقدم و تاخر توسعه سیاسی و توسعه اقتصادی رونق گرفته است؛ اما در این میان توجه بسیار اندکی به نقش و اهمیت تحویل فکری و رشد فرهنگی جامعه، همان چیزی که در کشور ژاپن قبل از آغاز جهش اقتصادی اتفاق افتاد و مهمترین پیشنیاز رشد و توسعه اقتصادی است، مبذول می‌شود. بیشتر نویسندگان و روشنفکران کشور ما راه رسیدن به توسعه را در آزادی بیان و قلم می دانند و خواهان تشکیل سازمان ها و احزاب سیاسی مستقل هستند، گروه دیگری که توسعه اقتصادی را مقدم می‌شمارند. تأکید فراوان بر اقتصاد بازار آزاد، خصوصی سازی و غیره دارند و معتقدند که در غرب هم در ابتدا رونق و گسترش اقتصاد سرمایه داری، امکان برقراری آزادی‌های سیاسی را فراهم آورد. تردیدی نیست که اقتصاد آزاد و آزادی‌های سیاسی هر دو از پیش نیازهای توسعه اقتصادی محسوب می‌شوند؛ اما همانطور که تجربه‌های ممالک اروپایی و سپس ژاپن نشان داده است، رشد سیاسی و توسعه اقتصادی هر دو، در گرو تحولات فکری و آمادگی‌های فرهنگی است. بدون آمادگی‌های فرهنگی و بسترسازی، رشد و توسعه اگر غیرممکن نباشد، بسیار دشوار و طولانی خواهد بود.

در چین، در طول انقلاب فرهنگی این کشور دانشگاهها به مدت یک سال بسته، و بسیاری از استادان و دانشجویان که در خط فکری مائوتسه تونگ نبودند از دانشگاهها اخراج شدند. اما در ژاپن بر عکس، مسئولان و روشنفکران سعی کردند از تمام نیروها برای سازندگی کشور استفاده کنند.

از تدابیر خوب دیگر دولت ژاپن در مراحل اولیه صنعتی شدن تأکید بر استفاده از طرح‌های کار طلب بود که علاوه بر صرفه‌جویی در سرمایه موجب بالا رفتن سطح اشتغال در کشور شد. ژاپن حتی موقع واردات ماشین آلات نساجی در ابتدا سعی می‌کرد ماشین‌های نساجی مستعمل انگلیسی را خریده، استفاده کند. این ماشین‌ها علاوه بر این که بسیار ارزان‌تر تمام می‌شدند، با توجه به قدیمی بودن آنها نیاز به کارگر بیشتر داشتند. به این ترتیب یک مرتبه سبب پایین آمدن اشتغال در ژاپن نمی‌شدند. این تدابیر ودوراندیشی‌ها و بسیاری آینده‌نگری‌های دیگر بود که موفقیت آینده صنایع ژاپن را پایه‌ریزی نمود؛ درحالی که بسیاری از ممالک در حال توسعه در حال حاضر هم بدون برنامه و هدف و آمادگی‌های لازم منابع محدود مالی خود را صرف خرید پیچیده‌ترین و مدرن‌ترین تجهیزات صنعتی می‌کنند، بدون این که حتی توانایی درک فناوری پیشرفته آنها راداشته باشند و بتوانند به خوبی از این ماشین‌آلات بهره‌برداری نمایند.

انضباط و وقت شناسی و اشتیاق زیاد به کار برنامه‌ریزی شده که ژاپنی‌ها از گذشته به ارث برده‌اند، ریشه در آیین و تعلیمات کنفوسیوس دارد. در حال حاضر هم در فرهنگ ژاپن کار وظیفه است نه هدف. به بیان دیگر کارکردن عمل مقدسی محسوب می‌شود. ژاپنی کار می‌کند چون می‌داند جامعه از او انتظار دارد. به کودکان از سنین پایین در محیط های خانواده و سپس در دبستان تلقین می‌شود که وقت و وجود انسان متعلق به او نیست. بلکه در درجه اول به دیگر افراد خانواده، همسایه‌ها، محل کار، روستا و جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کند تعلق دارد. افراد خارجی که در ژاپن برای مدتی اقامت داشته و به اصطلاح با مردم کوچه و بازار آن کشور در تماس بوده‌اند به خوبی مشاهده کرده‌اند که ژاپنی‌ها معمولا با ادای احترام زیاد آماده هر گونه کمک و خدمت و صرف وقت برای دیگران هستند.

جمعت زیاد موجب فشار اقتصادی می‌شود؛

جدا بودن ژاپن از قاره آسیا سبب شد تا از بسیاری جریانات خاک اصلی قاره آسیادور بماند. به طوری که اشاره خواهد شد همین موقعیت ویژه جغرافیایی یکی از عوامل اصلی پیشرفت سریع آن محسوب می‌شود

اگر در مواقعی شوگون نسبت به افزایش قدرت مالی لرد تردید پیدا می کرد از او می‌خواست یک پروژه عمرانی با ساختمانی را در قلمرو خود انجام بدهد. به همین جهت لردها هم سعی داشتند نشان بدهند از آنچه حق شان است یا انتظار می‌رود دارایی بیشتری ندارند. بنابراین لردهای فئودال دلیلی برای افزایش درآمدهای خود از طریق اخذ مالیات زیاد و یا تحت فشار قراردادن کشاورزی نمی‌دیدند و بنابراین سهم مناسبی از تولید به دهقانان می‌رسید. به این ترتیب ملاحظه می‌شود که سیاست های شوگون به طور غیر مستقیم به حمایت از کشاورزان منتهی می‌شد.

از نظر روشنفکران عهد میجی اولاً علت اصلی عقب ماندن ژاپن، نداشتن آمادگی و روحیه لازم برای پیشرفت و پای‌بندی به ارزش‌ها و سنت‌های قدیمی بود. پس در قدم اول جهت توسعه اقتصادی و صنعتی کردن کشور تنها آشنایی با روشها و ایده‌های تازه کافی نبود؛ بلکه جایگزینی ارزش‌ها، افکار علمی و تجربی تازه به جای تفکر سنتی مانع پیشرفت، بسیار ضروری بود تا توده های مردمچشم‌انداز و آگاهی‌های تازه نسبت به جهان اطراف خود بعد از پی بردن به این نکات مهم و اساسی پیدا کنند.

ود، قانون آموزش اجباری دولتی به مدت چهار سال از سال ۱۸۸۶ به طور مجانی در فرانسه و در آلمان در ۱۹۱۹ به مورد اجرا گذاشته شده بود؛ ولی در انگلیس و فرانسه قبل از ژاپن یعنی به ترتیب در سال‌های ۱۸۷۰

علاوه بر انضباط و وقت شناسی، ژاپنی‌ها از گذشته‌های بسیار دور برنامه‌ریزان خوبی هم بوده‌اند.

ژاپن تا قرن دوازدهم میلادی مانند بیشتر ممالک آسیا دارای نوعی حکومت یزدان سالاری بود که در آن، پادشاه مشروعیت الهی داشت و با استبداد تمام بر ملت خود حکومت می‌کرد. نحوه اندیشیدن و گفتار مردم در کلیه سطوح تحت کنترل حکومت قرار داشت. امپراتور علاوه بر آن که دارای قدرت سیاسی زیادی بود، مقدس‌ترین انسان روی زمین هم محسوب می‌شد. یعنی نیروهای سیاسی و مذهبی در یک شخص متجلی بود. او مورد احترام همه بود، وجودش را پرستش می‌کردند و فرمانبردار او بودند. طبعا وقتی ملتی بهفرمانروای خود به صورت موجود مطلق العنان نگاه کند، او قادر خواهد بود به آسانی همه را بردگان فکری خود سازد. در چنین جامعه ای آزادی اندیشه و ابتکارات فردی از بین می‌رود و تمام افراد جامعه خواه ناخواه در یک سمت که خواست حاکم است، حرکت می کنند.

به طور کلی حقوق فردی افراد در مقابل جامعه در درجه دوم اهمیت قرار دارد. از نظر ژاپنی‌ها حتی گفتن دروغ هم جایز است، به شرط اینکه به نفع جامعه باشد.

برای افزایش استعداد و هوش مردم باید قلب آنها را لمس کرد.