بریده‌هایی از کتاب برادران کارامازوف؛ جلد دوم

رها کردن ده مجرم بهتر از مجازات‌کردن یک بی‌گناه است.

امروز به من می‌گفت: «در این فکر باش که حقوق اجتماعی مردم را گسترش دهی، یا نگذاری بهای نان و گوشت افزایش پیدا کند، به این ترتیب عشق و علاقه‌ات را به بشریت خیلی آشکارتر و ملموس‌تر نشان خواهی داد تا فلسفه‌بافی.» من هم در جوابش گفتم: «این تو هستی که بدون اعتقاد به خدا بهای گوشت و نان را بالا می‌بری و به‌جای یک کوپک، یک روبل سود می‌کنی.»

همه‌چیز را رها کنید، دیمیتری فئودوروویچ، همه‌چیز، به‌خصوص زن‌ها را.

باری، این عشقی که دایماً باید این‌گونه مراقبش بود به چه کار می‌آید و عشقی که برای حفظ آن باید همیشه به کمین نشست، چه ارزشی دارد؟

چنان جسمآ و روحاً درمانده و خسته بود که اگر با بچه‌ای هم رودررو می‌شد، می‌توانست از او شکست بخورد.

پسر برود پیش پدر و منصفانه بپرسد: «پدر، چرا باید دوستت داشته باشم؟ پدر به من ثابت کن که باید دوستت داشته باشم و اگر پدر قادر باشد به او پاسخ دهد و ثابت کند، آن‌وقت به این می‌گویند خانواده‌ای طبیعی و سالم که اساسش فقط بر پایهٔ تعصب‌های درویش‌مسلکانه نیست؛ بلکه بر پایهٔ عقل، وجدان و بی‌چون و چرا انسان‌دوستی استوار است. درمورد عکس این مثال، اگر پدر نتواند ثابت کند، تکلیف این خانواده بی‌درنگ روشن است؛ او پدری واقعی نیست، پس بچه بی‌درنگ از قید فرزندی آزاد می‌شود و حق دارد پدرش را از آن پس یک بیگانه بیانگارد و حتی یک دشمن. جایگاه ما، آقایان هیأت‌منصفه باید مدرسهٔ حقیقت باشد و اندیشه‌های سالم!»

سقوط انسان در این مغاک به سر مویی بسته است.

بدون رنج، لذت چه مفهومی می‌تواند داشته باشد؟

میتیا بگذار برقصند، مزاحم‌شان نشو. همهٔ آدم‌های دنیا خوبند، حتی پست‌ترین‌شان. زندگی در این دنیا لذت‌بخش است. هرقدر هم آدم‌های بدی باشیم، باز زندگی در این دنیا لذت‌بخش است. ما هم خوبیم هم بد، هم بدیم هم خوب...

چون ما سرشتی گسترده داریم، یک کارامازوف هستیم ـمی‌خواستم به این نتیجه برسم ــ که قادریم همهٔ تضادها را در خود داشته باشیم و هر دو مغاک را در آنِ واحد ببینیم، مغاکی بالای سرمان، مغاک افکار والا و مغاکی زیر پای‌مان، مغاک پست‌ترین و گندیده‌ترین انحطاط‌های اخلاقی.

هیچ‌وقت بابت خطاهایی که مرتکب شده‌ای، از زنی که دوستش داری معذرت‌خواهی نکن، به‌خصوص اگر دوستش داری، خطاهایت نسبت به او هرچه می‌خواهد باشد! چون فقط شیطان است که از باطنِ زن خبر دارد، رفیق. این را من دیگر یقین دارم. حالا بیا و کمی از خطاهایت را بپذیر، «بله، من خطاکارم، معذرت می‌خواهم، مرا ببخش!» آن‌وقت است که باران سرزنش‌ها مانند تگرگ روی کله‌ات می‌بارد.

گریگوری در گفته‌اش راسخ است، دروغ نمی‌گوید؛ ولی احمق است. آدم‌های زیادی هستند که درست‌کارند، چون احمقند. این نظر راکیتین است.

پاهامان در زنجیر است و آزادی هم وجود ندارد؛ ولی آن‌وقت میان درد و رنج شدیدمان شادمانه در خدا زنده می‌شویم، شادمانی‌ای که بدون آن، نه انسان می‌تواند زنده بماند و نه خدایی می‌تواند وجود داشته باشد؛ چون خداست که این شادمانی را می‌بخشد، این پاداش متعالی اوست. انسان باید با نیایش گناهانش را بخرد، در آن‌جا و در زیر زمین بدون خدا چگونه می‌توانم طاقت بیاورم؟ راکیتین دروغ می‌گوید: «اگر خدا را از روی زمین حذف کنیم، او را زیر زمین باز خواهیم یافت! جبرکار نمی‌تواند بدون خدا زنده بماند، یا خیلی کم‌تر از آن کسی که به تبعید محکوم نشده. آن‌وقت در دلِ زمین، ما آدم‌هایی که در آن زیرزمین‌ها رنج می‌کشیم و کار می‌کنیم چکامه‌ای غم‌انگیز در ستایش خدا می‌خوانیم که شادی می‌آفریند! برقرار باد خداوند و شادمانی‌اش! دوستش دارم.»

شما شوهر خوبی برای من نمی‌شدید. اگر پس از ازدواج با شما، معشوقی می‌گرفتم و نامه‌ای به او می‌نوشتم و به شما می‌گفتم بروید این نامه را به او برسانید، به‌طور حتم این کار را می‌کردید، تازه پاسخش را هم می‌آوردید، در این امر هیچ شک و تردیدی ندارم.

آیه‌ای است از تورات: کجا می‌توانم فراموشت کنم، اورشلیم... یعنی آن‌چه را از همه برایم ارزشمندتر است هرگز از یاد نمی‌برم، امکان ندارد تو را با چیز دیگری عوض کنم...

«شما را با معیاری اندازه‌گیری خواهند کرد که خودتان با آن اندازه گرفته‌اید»

آلیوشا احساس کرد دختر جوان یکی از آن لحظه‌های بحرانی چنان دردناکی را می‌گذراند که مغرورترین آدم‌ها، غرورشان را زیر پا می‌گذارند و سرا پا اندوه از پا درمی‌آیند.

بدون رنج، لذت چه مفهومی می‌تواند داشته باشد؟

با فشار یا اجبار به چه چیزی می‌توان ایمان آورد؟

این روزها چه کسی حاضر است به نقطه‌ضعف‌هایش اقرار کند؟ هیچ‌کس.