بریده‌هایی از کتاب برادران کارامازوف؛ جلد دوم

امکان ندارد بشود به او نسبت فرومایگی اخلاقی و دنائت دارد، صفاتی که در حسود وجود دارد و از داشتن آن‌ها هم هیچ احساس ندامت یا شرمندگی نمی‌کند؛ اما این احساس خاص روح‌های مبتذل و ناپاک است. برعکس، آن‌هایی هم که علو طبع دارند و عشقی ناب و سرشار از ایثار در دل، می‌توانند زیر میز پنهان شوند، پست‌ترین و فرومایه‌ترین آدم‌ها را بخرند و کثیف‌ترین و بوناک‌ترین لجن‌های جاسوسی و خبرچینی را به‌جان بپذیرند.

حسادت! پوشکین می‌گوید: «اتللو حسود نیست، سر تا پا اعتماد است!» همین جمله، ژرفای هوشمندی خارق‌العادهٔ شاعر بزرگ‌مان را نشان می‌دهد. قلب اتللو خیلی ساده شکسته، چون ایمانش نسبت به دنیایی که در آن زندگی می‌کند فروریخته، آن‌هم به این دلیل که «آرمانش را ازدست داده است!» ولی اتللو نمی‌رود پنهان شود، جاسوسی کند، بپاید؛ یک‌پارچه اعتماد است.

آه که آن‌روز هنوز چه‌قدر کار داشت که بایستی انجام می‌داد!

احساس حسادت او به‌شکلی بود که به‌محض جداشدن از زن مورد علاقه‌اش، خدا می‌داند چه افکار نادرست و کج‌اندیشانه‌ای دربارهٔ او و احتمال خیانتش به مغزش هجوم می‌آورد؛ ولی همین‌که آشفته و پریشان پیش او برمی‌گشت و به‌محض دیدن چهرهٔ خندان و بانشاط این زن، هر فکر بدی را دربارهٔ او از خود دور می‌کرد و بابت حسادتی که به‌خرج داده بود، خود را سرزنش می‌کرد.

شکمش که سیر شد، احساس آرامش کرد.

به خودش می‌گفت: «چه چشم‌انداز غم‌انگیزی، سکوت مرگ بر همه‌جا مستولی شده!»

بدون این‌که کوچک‌ترین اهمیتی بدهد که کجا دارد می‌رود. چنان جسمآ و روحاً درمانده و خسته بود که اگر با بچه‌ای هم رودررو می‌شد، می‌توانست از او شکست بخورد.

در دلش میل به انتقام و تلافی‌جویی نسبت به هیچ‌کس وجود نداشت

در یک چشم‌به‌هم‌زدن برقی در مغزش درخشید، «مشعلی روشن شد و به همه‌چیز پی بردم».

«چه‌طور است همه‌چیز را به همین حال رها کنم و برگردم؟ نه، تا صبح منتظر می‌مانم، مخصوصآ می‌مانم، مخصوصآ! وگرنه چرا آمدم این‌جا؟ تازه هیچ وسیله‌ای هم برای برگشتن ندارم؛ پس چه‌طور می‌توانم بروم؛ امان از این وضع مسخره.»

دایماً می‌غرید: «احمقانه است، احمقانه است... چه وضع دل‌به‌هم‌زنی.»

«امان از بازی طنزآمیز سرنوشت»

نگرانی شدیدی همچون مهی غلیظ روحش را در خود گرفت، نگرانی‌ای ژرف و ترسناک! می‌کوشید فکر کند؛ ولی موفق نمی‌شد.

«حقیقت چه فاجعه‌های وحشت‌آوری برای آدم‌ها تهیه می‌بیند!»

«پروردگارا! اگر بدانید حرف‌زدن با او چه‌قدر برایم ضروری است و اکنون دچار چه نومیدی شدیدی هستم!»

«همه‌چیز داشت فرومی‌ریخت؛ ولی فرشتهٔ نگهبانم نجاتم داد.»

می‌دوم، پرواز می‌کنم. خسته‌تان کردم، این لطف شما را هرگز فراموش نمی‌کنم

شما متوجه نیستید، شما نجاتم دادید

«عجیب است، موقع آمدن به این‌جا، همه‌چیز به‌نظرم روشن و منطقی می‌رسید و حالا تبدیل شد به یک‌مشت یاوه‌گویی»

هنگام ادای آخرین جمله، ناگهان متوجه شد یک مشت کلمات بی‌سروته سرهم کرده و به‌ویژه یاوه گفته است.