بریده‌هایی از کتاب برادران کارامازوف؛ جلد دوم

شاید به‌خاطر این‌که خودش را نسبت به او گناهکار احساس می‌کند چنین از او متنفر است

با هیچ نمی‌توان عشق به‌وجود آورد.

قسم می‌خورم، حتی با متنفربودن از تو، هنوز دوستت داشتم؛ ولی تو مرا دوست نداشتی.

انسان به‌کمک غرور غول‌آسایش خودش را به مرحلهٔ خدایی می‌رساند و از آن، انسان ــ خدا زاده می‌شود.

«زن‌ها بیش‌تر وقت‌ها نمک‌نشناسند.

رنج بردن چه اهمیتی دارد؟

در مردم همه‌چیز بستگی به عادت دارد، در هر زمینه‌ای، حتی در قلمرو حکومت و سیاست. عادت، قوهٔ محرکهٔ اصلی آدم‌هاست.

خودتان تعجب خواهید کرد که احساس‌های انسان، تا چه درجه از پستی و دنائت می‌تواند او را تنزل دهد.

پروردگارا، مرا با همهٔ گناهانم بپذیر؛ ولی محکومم نکن. بگذار بدون داوری‌ات از این دنیا بروم... محکومم نکن، چون پیشاپیش خودم را محکوم کرده‌ام؛ درباره‌ام داوری نکن، چون دوستت دارم، من آدم پست و کثیفی هستم؛ ولی دوستت دارم: اگر مرا به دوزخ بفرستی، آن‌جا هم دوستت خواهم داشت، آن‌جا هم به همه اعلام خواهم کرد برای ابد دوستت دارم...

آه! البته که برای ما هم پیش می‌آید مردمان خوش‌قلب و کمال‌گرایی باشیم؛ ولی فقط موقعی که همه‌چیز بر وفق مرادمان است.

اضطراب، اضطراب و بی‌اطمینانی و بی‌تصمیمی لحظه به لحظه و با سرعتی فوق‌العاده در قلبش فزونی می‌گرفت.

«نه به‌خاطر این‌که آن‌جا نیست؛ بلکه به این علت که موفق نمی‌شوم بفهمم آن‌جا هست یا نه.»

«فقط سکوت زمزمه می‌کرد».

پول به قرض کسی دادن، یعنی مشاجره را به‌جان‌خریدن.

«همه‌چیز را رها کنید، دیمیتری فئودوروویچ، همه‌چیز، به‌خصوص زن‌ها را. هدف شما باید معادن طلا باشد، بنابراین لزومی ندارد زن‌ها را با خودتان آن‌جا ببرید. بعدها، موقعی که ثروتمند و سرشناس و سراپا افتخار برگشتید، همسری از بالاترین طبقات اجتماع برای خودتان انتخاب خواهید کرد. دختری جوان، تحصیل‌کرده، متجدد و بدون هیچ‌گونه تعصب یا کوته‌بینی. از حالا تا آن موقع، مسئلهٔ شأن و مقام زن در جامعه که اکنون موضوع روز است جا افتاده و زن جدید با شرایط جدید در جامعهٔ ما ظهور خواهد کرد.»

فقط جاذبهٔ جنسی و انحناهای بدن زنانهٔ او انگیزهٔ این عشق نبوده است.

قابل توجه است که این افراد بلندطبع، امکان دارد در یک انباری یا گوشه‌ای دورافتاده پنهان شوند، به گوش بنشینند، جاسوسی کنند، حتی اگر در «طبع بلند و بزرگوارشان» هم متوجه شئامت و پستی این کاری که به‌طور ارادی دست به آن زده‌اند بشوند، هرگز احساس ندامت نمی‌کنند، یا دست‌کم تا زمانی که در آن سوراخ یا در گنجه پنهان مانده‌اند.

این آشتی‌کردن مدت کوتاهی بیش‌تر دوام نمی‌آورد، چون اگرچه رقیب واقعاً از صحنه بیرون رفته، حسود از فردای آن روز رقیب دیگری را برای خودش می‌تراشد، رقیبی جدید و نسبت به او حسادت می‌کند. باری، این عشقی که دایماً باید این‌گونه مراقبش بود به چه کار می‌آید و عشقی که برای حفظ آن باید همیشه به کمین نشست، چه ارزشی دارد؟ ولی درست همین واقعیت است که حسود واقعی نمی‌تواند درک کند؛ بااین‌همه، آدم میان آن‌ها به افرادی بلندطبع و بزرگوار هم برمی‌خورد.

حسود می‌تواند با سرعتی فوق‌العاده (هرچند پس از مشاجره‌ای شدید در آغاز کار) خیانتی کم و بیش به‌اثبات‌رسیده را ببخشد، به‌طور مثال درآغوش‌گرفتن‌ها و بوسه رد و بدل کردن‌هایی که خودش شاهد آن بوده. امکان دارد به‌نحوی خودش را متقاعد کند که این خطا برای «آخرین بار» بوده و از آن لحظه به بعد رقیب از میدان بیرون می‌رود، ناپدید می‌شود، یا خودش زن مورد علاقه‌اش را به نقطه‌ای می‌برد که آن رقیب خطرناک دیگر ردشان را پیدا نکند.

اتللو هرگز نتوانست با خیانت کنار بیاید ـنه این‌که آن را ببخشد و نادیده بگیرد؛ بلکه موضعش را روشن کندــ هرچند روحی پاک و معصوم داشت، مانند یک کودک. هرکس جای او می‌بود، حسود واقعی می‌شد.