بریده‌هایی از کتاب برادران کارامازوف (جلد اول)

راهبان در مقایسه با دیگران تافتهٔ جدابافته‌ای نیستند؛ بلکه آن‌چنان‌اند که هر فردی که به‌دنیا می‌آید باید باشد.

ما که آمده‌ایم و خودمان را در این چهاردیواری محبوس کرده‌ایم، از مردمانی که بیرون هستند و جامهٔ روحانیت نپوشیده‌اند، مقدس‌تر نیستیم؛ کاملا برعکس، کسانی که به این‌جا آمده‌اند، به‌خاطر همین عزلت گزیدن، دریافته‌اند که از غیرمذهبی‌ها و همهٔ مردمان روی زمین، عیب و نقص‌های بیش‌تری دارند... راهب هرچه مدت زمان بیش‌تری در پس این دیوارها بماند، بیش‌تر باید به این امر آگاهی یابد؛ اگر جز این باشد، با آمدن به این‌جا، فقط عمرش را تلف کرده است.

ولی اگرچه شمرده و واضح و با صدایی بدون لرزش حرف می‌زد، گفته‌هایش نظم و ترتیبی نداشت. از خیلی چیزها حرف زد، انگار می‌خواست پیش از مردن همه‌چیز را بگوید، آن‌چه را در طول زندگی‌اش ناگفته گذاشته بود، شرح دهد؛ نه‌تنها برای آموختن؛ بلکه گویی می‌خواست همه را در شادی و شعفش شریک کند و آن‌چه در دل دارد، دراختیار همه قرار دهد...

«خداوندا، به همهٔ این آدم‌ها رحم کن و محفوظ‌شان بدار، این تیره‌بختان و آشفته‌حالان را هدایت کن. تو راه‌های گوناگون داری، از طریق این راه‌ها نجات‌شان بده. تو سرا پا عشقی، به همگی شادمانی عطا کن!»

در آن حالت شور و خلسه مثل همیشه از خداوند نخواست درمورد دلواپسی‌هایش او را هدایت کند، این بار فقط آرزو کرد آن تأثر مسرت‌انگیزی را که در گذشته همیشه پس از دعا به درگاه خداوند در جودش جاری می‌شد، به او بازگرداند.

و اما ارتکاب خطا و گول شیطان را خوردن برای آدم‌ها نه‌تنها در دنیای بیرون از صومعه؛ بلکه درون آن هم امکان‌پذیر است، دراین‌صورت نباید کاری کرد که انسان به ارتکاب گناه تشویق شود.

خداحافظ... برای من دعا نکن، چنین چیزی را نمی‌خواهم، تازه بی‌فایده هم هست، مطلقاً بی‌فایده، هیچ احتیاجی به دعای تو ندارم!...

این‌طور رنج کشیدن چه فایده‌ای دارد، منتظر چی هستم؟ این هم درخت بید، من یک دستمال دارم، یک پیراهن و علاوه‌براین‌ها، یک‌جفت بند شلوار. خیلی زود با این‌ها می‌توانم طنابی درست کنم و زمین را که از زندگی فعلی‌ام آلوده شده، پاک کنم!

چرا تاکنون استحقاق این را نداشته‌ام که درددلش را با من در میان بگذارد؟

چه‌طور ممکن است تابه‌حال درک نکرده باشد چه کارها که می‌توانم برای او بکنم و چه رنج‌ها که به‌خاطرش تحمل؟ چرا، چرا تابه‌حال مرا نشناخته است. چگونه جرأت می‌کند پس از آن‌همه‌چیزها که میان ما گذشته، باز هم باورم نداشته باشد.

«من خیلی منتظر دیدارتان بودم، چون فقط توسط شماست و نه کسی دیگر که می‌توانم به همهٔ حقیقت پی ببرم.»

پرسشی اساسی، انعطاف‌ناپذیر و حل‌نشدنی، همچون کوهی در ذهنش سنگینی می‌کرد

فکرش هم پراکنده و پریشان بود، درعین‌حال احساس می‌کرد می‌ترسد افکارش را سرجمع کند و درمورد همهٔ وقایع و تضادهایی که امروز دیده و شنیده بود، نتیجه‌ای کلی بگیرد. چیزی در قلبش او را به‌سوی نومیدی می‌کشاند، احساسی که تاکنون به او دست نداده بود.

آیا هرکسی حق دارد درمورد دیگران تصمیم بگیرد چه کسی سزاوار زندگی‌کردن است و چه کسی نیست؟

«چرا؟ چه اشکالی دارد خزنده‌ای خزندهٔ دیگری را ببلعد و هردوشان باهم به درک بروند.»

ــ اگر خدا را اختراع نمی‌کردند، تمدنی هم وجود نمی‌داشت.

آشفتگی‌ای دلپذیر بود و واژه‌هایی محبت‌آمیز...

آن‌که شایسته است به چیزی که سزاوارش است می‌رسد، حال آن‌که آدم نالایق، در باریکهٔ راه زندگی‌اش ناپدید می‌شود، در باریکهٔ راه خودش، در باریکهٔ راه محبوبش که برای آن خلق شده و آن‌جا در لجن و بوی گندیدگی با میل و ارادهٔ خودش و با لذت داوطلبانه نابود می‌شود.

لحظه‌هایی پیش می‌آید که آدم از سر شور و اشتیاق میل می‌کند خودش را بکشد.

ــ پس اصلا نباید قدم روی این نردبان گذاشت؟ ــ کسی که می‌تواند، نباید بگذارد. ــ و تو، قادر به این کار هستی؟ ــ به‌نظرم می‌رسد که نه.