بریده‌هایی از کتاب دنیای سوفی

هراکليت در پشت تمامی تغييرات و تضادهای موجود در طبيعت يک وحدت يا يک تماميت مشاهده می‌کند. او اين «چيز» منشاء و مبداء همه چيز را «خدا» يا «لوگوس» می‌نامد.

اين اصطلاح را شنيده‌ای که «تا چيزی را با دو چشم خود نديده‌ای باور مکن»؟ خب، برای پارمنيد اين اصطلاح باد هواست! به‌عقيده او حواسِ ما تصوير نادرست و غلطی از جهان به‌ما می‌دهند، تصويری که با آنچه عقل می‌گويد مطابقت ندارد. کار او به‌عنوان فيلسوف اين شد که «خيانت حواس» را در اشکال گوناگون آن برای ما ثابت و بديهی سازد.

«آتن چون اسبی تنبل است و من خرمگسی که می‌کوشد تا او را بيدار کند و به‌زندگی بازآرد»

دموکريت به‌سرنوشت عقيده نداشت. او يک ماترياليست بود و فقط به‌ذره‌ها (اتم‌ها) و تهی (خلاء) معتقد بود.

ــ بعضی اوقات در زمانی اندک کارهای بزرگ ممکن می‌شود.

بنابراين «بودن يا نبودن» تمامی مسئله نيست. بايد اين نکته را نيز پرسيد که خود ما چه هستيم. آيا ما حقيقتا يک موجود انسانی هستيم؟ آيا دنيای ما از چيزهای حقيقی تشکيل شده است. يا آن که ما فقط در محاصره‌ی وجدان هستيم؟

ــ اين‌که دو چيز پشت سر هم در يک زمان اتفاق افتند ضرورتا به‌معنای آن نيست که يک رابطه‌ی عليّت در اين‌جا وجوددارد. و وظيفه‌ی فيلسوف اين است که افراد را هشدار دهد که از وسوسه «شتابان نتيجه‌گيری کردن» پرهيز کنند. زيرا در غير اين صورت خطرِ آن است که به‌دنيای خرافات وارد شوند.

انسان به‌خوشبختی نخواهد رسيد مگر آن که تمامی استعدادهائی را که بالقوه در مالکيّت خود دارد، شکوفان سازد و گسترش دهد.

انسان سهمی از خردالهی را در اختيار می‌گيرد.

بدون مبالغه‌گوئی می‌توان تائيد کرد که «رنه دکارت» بنيانگذار حکمت عصر امروز است

فرزانه کهن چين «چوانگ ـ دزو» (حدود ۳۵۰ پيش از ميلاد) نقل کنيم که می‌گويد: «به‌خواب ديدم که پروانه‌ای هستم و حالا که بيدار شده‌ام نمی‌دانم آيا من چوانگ ـ دزو هستم که خواب ديده است که پروانه بوده است و يا پروانه‌ای هستم که خواب ديده است که چوانگ دزو بوده است.

«زندگی چيست؟ يک جنون. زندگی چيست؟ يک توهم، يک سايه، يک خيال و نيک متعالی ارزشی حقير دارد، زيرا که سراسر زندگی خود جز رؤيائی نيست...»

اما «روح» چيست؟ می‌توان آن را نيز به‌حد ذره‌ها، يعنی به «چيزهای» مادی محدود کرد؟ بلی، البته! دموکريت از اين فرضيه پشتيبانی می‌کرد که روح از اتم‌های اختصاصا گرد و صيقلی تشکيل شده که «ذره‌های روح»اند. پس از مرگ يک انسان؛ ذره‌های روح به‌هر سو پراکنده می‌شوند و بعد می‌توانند دوباره گرد هم آيند تا روح تازه‌ای بسازند.

به‌گمان دموکريت، تئوری اتم «ادراک‌های Perceptions» ما را نيز توضيح می‌دهد.

دموکريت فکر می‌کرد که در طبيعت تعداد بی‌نهايتی اتم وجود دارد که برخی از آنها گرد و صيقلی و بعضی خشن و تيز هستند و به‌دليل همين شکل‌های متفاوت است که می‌توانند به‌تعداد بی‌نهايت و در انواع متعدد گردهم آيند.

دموکريت با پيشينيان خود در اين نکته توافق داشت که تغييرات قابل رويت طبيعت، حاصل و نتيجه‌ی يک «تغيير شکل» حقيقی نيست.

به‌خاطر داريم که آمپدوکل فکر می‌کرد که «عشق» بخش‌های گوناگون را به‌يکديگر می‌پيوندد تا يک اندام کامل تشکيل دهد. انکساگور نيز نيروئی را تصور می‌کرد که به‌جانوران، موجودات بشری، گل‌ها و درختان «استخوان‌بندی» و شکل می‌دهد. او اين نيرو را «هوش Intellect» يا به‌بيان ديگر «شعور Intelligence» نام گذاشته بود.

آمپدوکل براين گمان است که در طبيعت دو «نيرو» در تلاش‌اند: «عشق» و «نفرت» آنچه چيزها را به‌يکديگر می‌پيوندد عشق است و آنچه از هم جدا می‌کند نفرت است.

تصادفی نبود که آمپدوکل براين گمان بود که «ريشه‌های» طبيعت درست همان خاک، هوا، آتش و آب‌اند.

آمپدوکل براين باور بود که طبيعت چهار عنصر اوليه دارد که او آنها را «ريشه‌ها» ناميده بود.