بریده‌هایی از کتاب دنیای سوفی

يک مرد حکيم در اعماق وجود خويش می‌داند که بسيار کم می‌داند. به‌اين دليل است که او پيوسته می‌کوشد تا به‌آگاهی حقيقی برسد. سقراط يکی از اين مردان استثنائی بود. او «آگاه» بود که از زندگی و از دنيا هيچ نمی‌داند. و، قبل از هر چيز، او حقيقتا از اين نادانی در رنج بود. بنابراين، فيلسوف کسی است که برکم‌دانی خود آگاه است و از آن در عذاب؛ از اين نقطه‌نظر او نشانه‌های بيشتری از هشياری و شعور به‌نمايش می‌گذارد تا آن کسانی که مدعی همه چيز دانی‌اند. هوشمندترين آدم آن کس است که می‌داند که نمی‌داند. اين را قبلاً به‌تو گفتم. سقراط، خود، تأييد می‌کند که فقط يک چيز می‌داند: اين که هيچ نمی‌داند. اين فرمول را درست به‌ذهن بسپار، زيرا چنين اعترافی حتی در نزد فيلسوفان نادر است.

خواندنِ آنچه ديگرِ کسان انديشيده‌اند می‌تواند ما را ياری دهد تا داوری ويژه خود را پيرامون زندگی به‌دست آوريم.

اگر کسی برخلاف باورها و اعتقادهای خود رفتار کند نمی‌تواند سعادتمند و خوشبخت باشد؛ و کسی که می‌داند چگونه می‌تواند به‌خوشبختی رسد، همه کار برای خوشبخت شدن خواهد کرد.

روشن است که اکثريت بزرگ مردمان از زيستن در ميان سايه‌ها رضايت دارند. باور دارند که فقط سايه‌ها وجود دارند و آگاه نيستند که سايه‌ها جز انعکاس‌ها نيستند. و چنين است که ويژگی جاودان روح خود را فراموش می‌کنند.

تو که هستی؟ جهان از کجا می‌آيد؟

. «گاليله» يکی از بزرگترين مردان دانش در سده‌ی شانزدهم می‌گفت: «بسنج آنچه را که قابل سنجيدن است و سنجش‌پذير ساز آن چه را که به‌سنجش درنمی‌آيد» به‌گمان او «طبيعت در يک زبان رياضی نوشته شده است.»

تنها ويژگی برای يک فيلسوف خوب شدن حيرت کردن است

شايد که آمپدوکل سوختن قطعه‌های هيزم را زير نظر قرار داده بوده است. چيزی که از هم می‌گسلد. ما می‌شنويم که چوب در وقت سوختن ترق ترق می‌کند و زوزه می‌کشد: اين همان «آب» است آنگاه چيزی از آن به‌صورت دود متصاعد می‌شود: اين «هوا» است. و اما «آتش» که آشکارا در برابر چشم است. بعد چيزی در اجاقِ خاموش برجا می‌ماند: و اين خاکستر يا «خاک» است.

چه فايده دارد که آدم به‌دنبال کسی که می‌کوشد تا فرار کند و هر چه دورتر رود، بدود؟

نبايد اميد داشت که ما درک کنيم که خودمان کی هستيم. به‌همان صورت که ما نمی‌توانيم عميقا بفهميم که يک گل يا يک حشره‌ی کوچک چيست، قادر هم نيستيم که بفهميم خودمان نيز که هستيم؛ و کمتر از آن اين‌که بفهميم کائنات و عالم بزرگ ما چيست.

... راه پر از اسرار به‌سوی درون می‌رود...

ــ کمترين مطلبی که می‌توان گفت اين است که کی‌يرکه گارد هيچگونه محبّتی نسبت به‌همنوعان خود نداشت. قلمی گزنده داشت و می‌دانست چگونه استهزا و ريشخند به‌کار گيرد. عبارت‌هائی تند و آتشين بيان می‌کرد، چون معتقد بود که «جمع مردمان بر ضد حقيقت‌اند» يا آن که «حقيقت هميشه در طرف اقليت است» و اکثريت افراد بسنده می‌کنند به‌اين نکته که با زندگی بازی کنند بی‌آنکه از خود کمترين پرسشی بنمايند.

تفاوت بزرگ يک معلم مدرسه و يک فيلسوف واقعی آن است که معلم مدرسه گمان می‌کند خيلی چيزها می‌داند که می‌خواهد به‌ضرب و زور به‌شاگردانش بياموزد، حال آن که يک فيلسوف می‌کوشد تا به‌اتفاق شاگردان خود برای پرسش‌هائی که از خود می‌کنند، پاسخ‌هائی پيدا کند.

اگر ما بيش از حد دستخوش انتظارهای خويش باشيم، در خطر آن قرار می‌گيريم که نتيجه‌گيری‌های شتابان از آن استخراج کنيم.

برای يک سايه چندان آسان نيست که عليه صاحب و ارباب خود به‌اقدامی دست بزند،

هراکليت در پشت تمامی تغييرات و تضادهای موجود در طبيعت يک وحدت يا يک تماميت مشاهده می‌کند. او اين «چيز» منشاء و مبداء همه چيز را «خدا» يا «لوگوس» می‌نامد.

اين اصطلاح را شنيده‌ای که «تا چيزی را با دو چشم خود نديده‌ای باور مکن»؟ خب، برای پارمنيد اين اصطلاح باد هواست! به‌عقيده او حواسِ ما تصوير نادرست و غلطی از جهان به‌ما می‌دهند، تصويری که با آنچه عقل می‌گويد مطابقت ندارد. کار او به‌عنوان فيلسوف اين شد که «خيانت حواس» را در اشکال گوناگون آن برای ما ثابت و بديهی سازد.

ــ بعضی اوقات در زمانی اندک کارهای بزرگ ممکن می‌شود.

بنابراين «بودن يا نبودن» تمامی مسئله نيست. بايد اين نکته را نيز پرسيد که خود ما چه هستيم. آيا ما حقيقتا يک موجود انسانی هستيم؟ آيا دنيای ما از چيزهای حقيقی تشکيل شده است. يا آن که ما فقط در محاصره‌ی وجدان هستيم؟

ــ اين‌که دو چيز پشت سر هم در يک زمان اتفاق افتند ضرورتا به‌معنای آن نيست که يک رابطه‌ی عليّت در اين‌جا وجوددارد. و وظيفه‌ی فيلسوف اين است که افراد را هشدار دهد که از وسوسه «شتابان نتيجه‌گيری کردن» پرهيز کنند. زيرا در غير اين صورت خطرِ آن است که به‌دنيای خرافات وارد شوند.