بریده‌هایی از کتاب اعتماد به نفس؛ دستیابی به آن و زندگی با آن

همان‌گونه که دیدید نوع دوم اعتمادبه‌نفس، اعتمادبه‌نفس احساسی و عاطفی است و به معنای توانایی در تسلط و به کنترل درآوردن دنیای احساسی و عواطف شماست، اینکه بدانید چه احساساتی دارید، معنای آن‌ها را بفهمید و بتوانید انتخاب‌های احساسی درستی بکنید و از خود در مقابل درد و رنج روحی و لطمه‌ها و صدمه‌های عاطفی محافظت کنید و بدانید که چگونه روابطی صمیمی، سالم و ماندگار خلق کنید. بسیاری از ما سطح قابل قبول و مطلوبی از اعتمادبه‌نفس رفتاری را در زندگی خود داریم، اما هنوز در زندگی خصوصی و شخصی و نیز روابط صمیمی خود احساس خوشحالی و خوشبختی نمی‌کنیم. از سویی بسیاری از ما در زندگی، سطح اعتمادبه‌نفس احساسی- عاطفی خوبی داریم، اما مثلاً نمی‌توانیم حتی به مدت یک روز در شغل خاصی دوام بیاوریم.

سومین نوع اعتمادبه‌نفس، که مهم‌ترین آن‌ها نیز است، اعتمادبه‌نفس روحی و معنوی است. اعتمادبه‌نفس روحی و معنوی، همانا اعتماد و ایمان شما به جهان هستی و کل آفرینش و موجودات است؛ ایمان روحی به اینکه زندگی، هدف و نهایتی مثبت در پی دارد و شما به خاطر هدفی اینجا هستید و زندگی هفتاد، هشتاد یا نود ساله‌تان روی این کره خاکی هدف و مقصودی را دنبال می‌کند. من عقیده دارم که بدون این نوع از اعتمادبه‌نفس، به دست آوردن نوع دیگر مشکل خواهد بود.

قبل از اینکه هریک از این سه نوع اعتمادبه‌نفس را به تفصیل بحث و بررسی کنیم، لحظه‌ای بایستید و هدفمندانه به زندگی خود نگاهی بیندازید و ببینید که کدام‌یک از این سه، در وجود شما قوی‌تر است. شاید شما زندگی موفقی دارید و توانسته‌اید بر ترس از شکست غلبه کنید و در زمینه‌های مختلف، موفقیت‌های زیادی کسب کنید؛ اما اغلب روابط گذشته شما روابطی بسیار دردناک، ناموفق و ناخوشایند بوده‌اند و به‌ظاهر، در انتخاب همسری مناسب ناتوان و عاجز بوده‌اید. شاید خانواده گرم و خوشبخت و صمیمی دارید، اما در شغل و حرفه شخصی‌تان چندان موفق نیستید یا درآمد خوبی ندارید و همیشه برای آنکه دخل و خرجتان یکی شود با روزگار دست‌وپنجه نرم می‌کنید. شاید هم در هر سه این زمینه‌ها احساس ضعف می‌کنید.

اعتمادبه‌نفس واقعی آن است که در هر سهٔ این زمینه‌ها، رفتاری، احساسی و معنوی، احساس اعتمادبه‌نفس داشته باشید. به‌طوری‌که علاوه بر احساس اقتدار شخصی، از تعادل و تناسب خوبی نیز در زندگی خود بهره‌مند باشید. چگونه اعتمادبه‌نفس رفتاری را در خود بالا ببریم؟ اعتمادبه‌نفس رفتاری آن است که باور داشته باشید می‌توانید و توانایی آن را دارید که تمام توانتان را به کار بگیرید و شرایط و اوضاع زندگی را آن‌گونه که مطلوب و دلخواه شماست تغییر دهید. این اعتمادبه‌نفس چهار مشخصه و ویژگی بارز دارد:

۱. اعتماد و ایمان به توانایی در عمل کردن برای مثال، یکی از رؤیاهای شما این است که کسب‌وکار خودتان را راه‌اندازی کنید. اعتمادبه‌نفس رفتاری آن است که بدانید و باور داشته باشید که بی‌گمان برای آن اقدامی صورت خواهید داد و پنج سال آینده زندگی خود را فقط به حرف زدن درباره آن سپری نخواهید کرد. همچنین، اعتمادبه‌نفس رفتاری به این معناست: به خودتان اعتماد دارید که نقشه و طرحی برای راه‌اندازی آن کار تهیه خواهید کرد. آموزش‌های لازم را خواهید دید و درضمن برنامه زمان‌بندی‌شده افتتاح و راه‌اندازی و همچنین برنامه‌های درازمدت رشد و توسعه آن را از قبل تهیه خواهید کرد. اگر یکی از اهدافتان در زندگی، مستحکم کردن ازدواجتان است،

اعتمادبه‌نفس رفتاری بدین معناست: به خودتان اعتماد دارید که دراین‌باره با همسرتان مذاکره‌های مؤثر و مفیدی را آغاز می‌کنید. خود را متعهد می‌کنید که روابطتان را بهبود بخشید و ابزارها، روش‌ها و تکنیک‌های لازم را برای تحقق این مهم تهیه می‌کنید و می‌آموزید و سپس به شیوه‌ای مؤثر به کار می‌بندید. ۲. اعتماد و ایمان به اینکه پشتکار خواهید داشت و پیوسته به اقدام‌های خود ادامه خواهید داد تا به نتیجه مطلوب و نهایی برسید. آیا شما معمولاً از آن کسانی هستید که شروع‌کننده خوبی هستید، اما کارها را به پایان نمی‌برید؟ آیا عادت دارید هم‌زمان خود را در چند پروژه درگیر کنید، به‌طوری‌که نتوانید هیچ‌کدام را به نحو شایسته‌ای به پایان و به سامان برسایند؟

بسیاری از ما اولین قدم را برای تحقق هدفی به‌خصوص برداشته‌ایم، اما قبل از نتیجه نهایی، تلاش خود را متوقف می‌کنیم؛ زیرا می‌ترسیم ادامه دهیم. یا خسته شده و جا می‌زنیم یا اینکه نامنظم و نامتمرکز می‌شویم. اعتمادبه‌نفس رفتاری به این معناست که نه فقط برنامه‌ریزی کنیم و دست‌به‌کار شویم، بلکه در راه رسیدن به هدف خود، استمرار، مداومت و پشتکار داشته باشیم. ۳. اعتماد و ایمان به توانایی خود در از سر راه برداشتن مانع‌ها و مشکل‌ها. برخی از ما، عادت کرده‌ایم که هنگام پیشرفت به محض شروع مشکل‌ها و مانع‌ها به‌راحتی جا بزنیم و از میدان به‌در رویم. آیا تحمل شما در مقابل مشکل‌ها و سختی‌ها کم است؟ راه رسیدن به هر هدف، همواره مملو و سرشار از مشکل و مانع است.

ازاین‌رو اعتمادبه‌نفس رفتاری، اعتماد کامل به توانایی شما در کنار آمدن و دور زدن مانع‌هاست؛ یعنی: هنگامی‌که با مشکلی روبه‌رو می‌شوید، شکایت و فرار نمی‌کنید و به بستنی خوردن یا مشروب خوردن پناه نمی‌برید و چند روز متوالی را در رختخواب سپری نمی‌کنید. اعتمادبه‌نفس رفتاری به این معناست که هنگام برخورد با مشکل‌ها به خود می‌گویید: «بسیار خب، انتظارش را هم داشتم. حالا می‌دانم با آن چه کار کنم!» و سپس آستین‌هایتان را بالا می‌زنید و از کلیه منابع و دانش و توان خود استفاده می‌کنید. و سرانجام: ۴. اعتماد و ایمان کامل داشتن به اینکه توانایی آن را دارید تا در صورت لزوم از دیگران کمک بخواهید. بسیاری از ما، با لجبازی چنین فکر می‌کنیم که باید به رؤیاهایمان به‌تنهایی و بی‌هیچ کمک خارجی، جامه عمل بپوشانیم و اگر تقاضای کمک و همراهی کنیم، موفقیتمان کوچک‌ترین ارزشی ندارد و به حساب نخواهد آمد.

این یکی از بدترین راه‌های تخریب موفقیت به‌دست‌آمده و تضعیف اعتمادبه‌نفس است. خود من نیز همواره از این باور نادرست رنج برده و احساس گناه کرده‌ام. به خودم می‌گفتم: «باید به‌تنهایی همه‌چیز را انجام دهم. نباید به کسی تکیه کنم.» به همین دلیل، از هیچ‌کس یا هیچ‌چیز کمک نمی‌گرفتم و هنگام مشکل، شکایت سر می‌دادم: «هیچ‌کس به آدم کمکی نمی‌کند.» درحقیقت، این خودم بودم که به کسی اجازه کمک کردن نمی‌دادم و هیچ‌یک از مسئولیت‌ها را به دیگران واگذار نمی‌کردم. نتیجه این می‌شد که از دیگران دلسرد و بیزار می‌شدم و بیش از حد به خودم فشار می‌آوردم و احساس غمگینی و تنهایی می‌کردم. هنگامی‌که دریافتم بخشی از اعتمادبه‌نفس رفتاری به این معناست که به‌وقت لزوم از دیگران نیز کمک بگیرم، اتفاق حیرت‌انگیزی افتاد و کسب‌وکارم صددرصد پیشرفت کرد.

آیا به‌سختی می‌توانید از دیگران تقاضای کمک کنید؟ آیا احساس می‌کنید باید همه کارها را خودتان به‌تنهایی انجام دهید؟ اگر مایلید اعتمادبه‌نفس خود را تقویت کنید، باید این باور نادرست را کنار بگذارید. کمک خواستن نشانه ضعف و تنبلی نیست، بلکه نشانه هوش و ذکاوت و عشق به خویشتن است. اعتمادبه‌نفس رفتاری واقعی این چهار ویژگی را دارد. اگر یکی (یا بیشتر) از این چهار ویژگی را ندارید، رفتارتان اعتمادبه‌نفس لازم را بازتاب نخواهد داد. کمبود یا فقدان اعتمادبه‌نفس نیز خود را از طریق الگوها یا انگاره‌های خاص و مشخصی بروز خواهد داد.

اگر یک یا چندین نشانه از علائم و نشانه‌های چهارگانه زیر را در رفتار خود نشان می‌دهید، بی‌گمان باید روی اعتمادبه‌نفس رفتاری خود بیشتر کار کنید: ۱. شروع کردن را به تعویق می‌اندازید. ۲. بیش از حد خود را معطل تجزیه و تحلیل و بررسی جوانب کار می‌کنید، بی‌آنکه تصمیم مشخص و واضحی بگیرید و خود را متعهد کنید یا اینکه آن‌قدر در تصمیم‌گیری مردد و متزلزل هستید که به محض موفق شدن در تصمیم‌گیری، دیگر شوروحال و هدفمندی خود را از دست داده‌اید.

۳. از رویارویی با سختی‌ها و مشکل‌های اصلی طفره می‌روید و وقت خود را بر سر مسائل و موضوع‌هایی که توجه و رسیدگی زیادی نیز نمی‌خواهد تلف می‌کنید. ۴. هنگام بروز سختی‌ها نیاز خود به کمک خارجی را انکار می‌کنید (حال چه در خانه و چه در کارتان) و به همه می‌گویید که هیچ مشکلی ندارید. اگر یکی (یا بیشتر) از علائم و نشانه‌های بالا را دارید یا به‌طور غریزی حس می‌کنید که به اعتمادبه‌نفس رفتاری بیشتری نیازمندید، می‌توانید توصیه‌های زیر را به کار بندید:

۱. برای رسیدن به هریک از رؤیاهایتان، قدم‌های کوچک، خاص و مشخص را تعریف کنید و برای انجام آن‌ها مدت زمان خاصی را تعیین کنید. یعنی به جای آنکه بنشینید و بگویید: «می‌خواهم کسب‌وکار شخصی خودم را راه بیندازم.» و سپس دست روی دست بگذارید و در تب آن بسوزید، آن را به اهداف کوچک‌تر و آسان‌تری تقسیم کنید و هر هفته برای تحقق یکی از آن‌ها تلاش کنید. برای مثال، به خودتان بگویید: «این هفته می‌خواهم هر روز به یک نفر، که در حرفه و شغل مشابهی مشغول به کار است، تلفن بزنم و از او اطلاعات لازم را دریافت کنم.» تقسیم یک پروژه به اهداف کوچک‌تر و ساده‌تر، روشی است فوق‌العاده برای کسب اعتمادبه‌نفس بیشتر.

۲. افراد موفق را بیابید و از آن‌ها بیاموزید. بسیاری از ما دوست نداریم با افراد موفق سروکار داشته باشیم؛ زیرا پنهانی یا آشکارا به آن‌ها حسادت می‌کنیم. درعوض ترجیح می‌دهیم با کسانی همنشین شویم که با ما هم‌داستان‌اند و مانند ما به افراد موفق حسادت می‌کنند تا بدین وسیله به حس منفی‌گرایی و تنگ‌نظری خود بیفزاییم. به شما توصیه می‌کنم افراد موفقی را بیابید که در زمینه‌های موردنظر خود به موفقیت رسیده‌اند، حال چه کسب‌وکاری موفق یا ازدواجی خوشبخت و خشنودکننده و چه... سپس از آنان بیاموزید و یاد بگیرید. به دنبال فرصت باشید تا با آنان صحبت کنید. آنان را برای ناهار دعوت کنید و بخواهید که آگاهی‌ها و تجارب ارزنده خود را با شما در میان بگذارند. خواهید دید که نشست و برخاست و الفت با افراد موفق، روحیه و اعتمادبه‌نفستان را افزایش می‌دهد و انگیزه‌بخش شما خواهد شد.

۳. از اسامی کسانی که می‌توانید هنگام نیاز، از آنان تقاضای حمایت و کمک کنید فهرستی تهیه کنید. اگر بدانید چه تعداد زیادی از دوستان و آشنایانتان خوشحال خواهند شد از اینکه به شما کمک کنند تا به اهداف و رؤیاهای خود برسید، تعجب خواهید کرد. از این‌گونه منابع خود فهرستی تهیه کنید تا بتوانید هربار که به ستوه آمدید به آنان تلفن بزنید یا برایشان E-mail بفرستید تا تشویق حمایتی‌ای را که لازم دارید فوری دریافت کنید.

به خاطر داشته باشید که مهم‌ترین نکته در رشد و توسعه اعتمادبه‌نفس رفتاری، عملکرد است. هرچه بیشتر به خودتان اعتماد داشته باشید که از قدم برداشتن باز نخواهید ایستاد، خودباوری‌تان افزایش خواهد یافت. چگونه اعتمادبه‌نفس احساسی ـ عاطفی خود را افزایش دهیم؟ همان‌گونه که پیش‌تر نیز دیدیم اعتمادبه‌نفس احساسی- عاطفی به این معناست که می‌دانید توانایی لازم را برای اینکه دنیای احساسات و عواطفتان را زیر سلطه و در اختیار خود درآورید، دارید. این اعتمادبه‌نفس، پنج مشخصه و ویژگی بارز دارد که به قرار زیر است:

۱. اعتماد و ایمان داشتن به اینکه احساسات خود را می‌فهمید، درک می‌کنید و با آن‌ها در تماس هستید. یکی از عناصر و اجزای ضروری و تفکیک‌ناپذیر اعتمادبه‌نفس احساسی- عاطفی آن است که قادرید احساسات خود را شناسایی کنید و بفهمید در هر لحظه چه احساسی دارید. بسیاری از ما، با انواع و اقسام احساسات و عواطفی که در قلبمان رسوب کرده‌اند این طرف و آن طرف می‌رویم، بی‌آنکه از حضور و وجودشان کوچک‌ترین اطلاعی داشته باشیم. اگر هویت احساسی و عاطفی‌مان حتی برای خودمان ناشناخته، مبهم و اسرارآمیز باشد، مشکل است که حس اعتمادبه‌نفس احساسی- عاطفی داشته باشیم. بی‌شک خلق و حفظ روابط احساسی- عاطفی و صمیمی سالم بدون وجود اعتمادبه‌نفس احساسی، امری بسیار مشکل و ناممکن خواهد بود.

۲. اعتماد و ایمان داشتن به اینکه می‌توانید احساسات خود را بیان کنید و آنچه را درونتان است بیرون بریزید. اینکه بدانیم چه احساسی را تجربه می‌کنیم فقط اولین گام برای رسیدن به اعتمادبه‌نفس احساسی و عاطفی است. دومین قدم آن است که بتوانیم احساسات را به شیوه‌ای مناسب و شایسته با طرفین درگیر درمیان بگذاریم و بیان کنیم، حال چه معشوق، نامزد یا همسرمان باشد چه دوست، خواهر، برادر یا پسر و دخترمان. احساسات و عواطف فروخورده و ابرازنشده یا سرکوب‌شده و واپس‌خورده، زنگاری هستند بر قلب و دل ما. این‌گونه احساسات معمولاً دیوارها و مانع‌های روحی تولید می‌کنند که بر توانایی شما در عشق‌ورزیدن یا دریافت کردن عشق، تأثیر منفی می‌گذارد.

۳. اعتماد و ایمان داشتن به توانایی در برقراری ارتباطی دوستانه، محبت‌آمیز و با معنی با دیگر انسان‌ها. ما در دنیایی با جمعیتی بالغ بر پنج میلیارد نفر زندگی می‌کنیم و آموختن برقراری ارتباط مؤثر و دوستانه با دیگر همسفرانمان روی این کره خاکی، بخش ضروری و جدایی‌ناپذیری از اعتمادبه‌نفس احساسی- عاطفی ما را تشکیل می‌دهد. اگر از رفتن به یک مهمانی یا جلسه شغلی یا شرکت در یک نشست و گردهمایی اجتماعی به دلیل آنکه مهارت‌های ارتباطی لازم را در خود نمی‌بینید، می‌ترسید، ناممکن است بتوانید اعتمادبه‌نفس احساسی را در خود تجربه کنید. اعتماد داشتن به توانایی‌های خود در برقراری ارتباط با دیگران، آن هم به طریقی که برای هر دوطرف مفید و سودمند باشد، هم به افزایش اعتمادبه‌نفس احساسی شما منجر خواهد شد و هم عشق، رضایت و غنای بیشتری را برای زندگی‌تان به ارمغان خواهد آورد.

۴. اعتماد و ایمان داشتن به اینکه می‌توانید عشق، درک متقابل عشق و شور و حرارت را در همه موقعیت‌های زندگی خود، به‌خصوص موقعیت‌های دشوار بیابید و از آن بهره جویید. یکی از رازهای خلق روابط موفق و نیز خلق اعتمادبه‌نفس احساسی- عاطفی، توانایی پردازش احساسی و عواطف است؛ به‌طوری‌که بتوانید دوباره از لایه‌های احساسات منفی و ناخوشایند خشم، انزجار، ترس، غم، اندوه و تأسف، پشیمانی و احساس گناه و... بگذرید و به عشق و درک متقابل و دوستی برسید. زندگی معمولاً چنان است که شما پیوسته زیر بمباران احساسات و عواطف ناخوشایند مختلف و همچنین مبارزه‌ها و مشکل‌های متنوع و فراوان هستید.