بریده‌هایی از کتاب نامه های بلوغ

در تاریخ هم دیدیم که چگونه تفاوت‌ها و تبعیض‌ها، به اشرافیت اُموی و عبّاسی رسید. و امروز هم می‌بینیم که چگونه تفاوت‌ها و تبعیض‌ها، به دسته‌بندی‌ها و چپاول‌های گوناگون گره می‌خورد و چگونه الگوی مصرف را تغییر می‌دهد. و چگونه چپاول گسترده را با هزار عنوان به دنبال می‌آورد. برای جلوگیری از این دریای چپاول، نباید از آن تبعیض کوچک چشم پوشید؛ و نه ظلم و ستم، که جور و جفا را هم کنار گذاشت.

است. این‌طور نیست که پیروزی گام آخر باشد. آن‌جا که دشمن پراکنده می‌شود و تو مسلّط می‌شوی، تازه کار سخت تو آغاز شده؛ چون تو باید کارها را بگردانی و با دست‌های پر، در برابر دست‌های آزاد و فارغ جبهه بگیری تا دیروز تو رها بودی و دشمن مسلّط بود و دست‌هایش بسته بود و تو با نفوذها و کارشکنی‌ها، می‌توانستی او را ضربه بزنی و حالا او می‌تواند ضربه بزند و از نقطه ضعف‌ها داخل شود و بحران ساز باشد.

آدمی که خود را یافت، هدف را می‌یابد و میان خود و هدف، صراط مستقیم را می‌یابد. نفاق دامن‌گیر او نمی‌شود، که منافق خود باخته است و به‌دنبال منافعی است که لحظه به لحظه جابه‌جا می‌شوند و همین است که منافق، بی‌شکل است؛ مُذَبْذَب است؛ به شکل ظرفی است که در آن قرار می‌گیرد. و همین سودپرستی و بی‌شکلی، به محرومیت و دستاویز این و آن شدن می‌انجامد.

رزق فکر، خلوت و توجّه و مطالعه و نظر است؛ و رزق عقل، معرفت؛ و رزق قلب، اطاعت؛ و رزق روح، قرب و انس؛ که هر کدام، از کار نیروی سابق تأمین می‌شوند. فکر، رزق عقل را می‌سازد و عقل، رزق قلب را و قلب، رزق روح را.

عزیز مهربانم! اگر تو به خواهر کوچک و یا فرزند محبوبت فرصت ندهی که ظرف بشوید، که جارو کند، که حتّی با خراب‌کاری و زحمت زیادی، کار را بیاموزد و شهامت عمل کردن و جرأت اقدام را تجربه کند، ناچار در هنگام بلوغ و در کوره‌ی حوادث هم، زبون و ترسو و بی‌شخصیت می‌تواند بماند.

دو نفر احسان می‌کنند و دست فقیری را می‌گیرند. آیا این دو یک ارزش و یک درجه دارند؟ من یک تومان داده‌ام تا از سماجت فقیر خلاص شوم و تو یک تومان داده‌ای تا احساس و عاطفه‌ات آرام شود و عارفی یک تومان داده تا درس گذشت و احسان را بیاموزد. آیا این یک تومان‌ها و احسان‌ها برابر است؟ یکی برای غرورش جان داده و یکی به‌خاطر دستور گردن کلفتی گرفتار مرگ شده و یکی در برابر ظلم و ستم ایستاده و دیگری به‌خاطر هدایت‌و تربیت انسان‌ها جان داده و زمان و مکان و شرایط را سنجیده و عمل کرده. آیا این خون‌ها هم‌وزن هستند و این ارزش‌ها برابرند؟ همین‌طور، دو نفر غذا می‌خورند، دو نفر می‌خوابند و دو نفر ازدواج می‌کنند. ارزش عمل‌ها، به بینش‌ها و نیت‌ها و نظارت‌های تو بستگی دارد.

یک گیاه کوچک را نگاه کن، که چه‌طور از زیر خاک‌ها و سنگ‌ها سر بیرون می‌آورد و حتّی آسفالت‌ها و سیمان‌ها را می‌شکند و سر بلند می‌نماید. اگر تو به اندازه‌ی این گیاه کوچک، ریشه داشته باشی، از زیر خاک و سنگ و از زیر عادت و غریزه و از زیر حرف‌ها و هوس‌ها سر بیرون می‌آوری و سربلند می‌شوی. دخترم! می‌دانی ریشه‌ی آدم چیست؟ ریشه‌ی تو، فهم تو، علاقه‌ی تو و انتخاب توست. عمل تو، از این ریشه‌ها سر بلند می‌کند.

آدم بودن، خیلی سخت‌تر از طبیعی بودن است؛ چون آدم باید هر لحظه و هر عمل و هر حالت و هر برخوردی را بسنجد و بررسی کند و از عکس‌العمل‌های طبیعی و از انعکاس‌ها، به انتخاب‌های سنجیده روی بیاورد

تو به اندازه‌ای که از غریزه و عادت الهام می‌گیری و طبیعی رفتار می‌کنی، از آدمیت فاصله داری. و به اندازه‌ای که نظارت و سنجش و حساب‌رسی داشته باشی و انتخاب در کارها و برخوردها داشته باشی، آدم هستی

مسؤولیت اوّل تو، نظارت و کنترل بر کارها و حالت‌هایی است که از تو سر می‌زنند.

تو امروز و هر روز مشغول کارهایی هستی. این کارها از روی عادت، از روی علاقه، به‌خاطر خواهش و یا دستور کسی و از روی رقابت و هم‌چشمی و یا تشویق و تهدید، از تو سر می‌زند. در یک مرحله، تو کارها را با غریزه انجام می‌دهی و یا انجام نمی‌دهی. اما در هنگام بلوغ، آدمی به نظارت و حساب‌رسی و به سنجش و تعقّل روی می‌آورد.

انحراف‌ها در یک لحظه اتفاق می‌افتد و آتش‌سوزی‌های بزرگ، از یک جرقّه آغاز می‌شود. بدی‌های کوچک را کوچک مشمار؛ که میکرب‌ها، با همه‌ی کوچکی، اگر در جای خود بنشینند، فیل‌ها را و آدم‌ها را از پای در می‌آورند.

در زن، جلوه‌کردن‌ها و خودنمایی‌ها ریشه‌دار است. می‌خواهد چشم‌ها را به خودش جلب کند و زبان‌ها را به دنبال خود بکشد. مواظب باش اسیر چشم‌ها و زبان‌ها نشوی و سعی کن تا به گونه‌ای حرکت کنی که خلق خدا را گرفتار حالت‌ها و رفتارت نسازی و آن‌ها را اسیر ننمایی؛ که اگر کسی آلوده شد، این آلودگی دامان تو را می‌گیرد و تو را رها نمی‌سازد.

فکر و مطالعه، در مورد انسان و جهان و رابطه‌ی این دو و حرکت تاریخ و رشد جامعه‌ها و روابط جامعه‌های نیرومند و ضعیف و سرشار و فقیر و اوضاع ممالک اسلامی و مسلمان‌های مبارز و یا بی‌خبر و اسیر، می‌تواند برای تو سازنده باشد. به‌خصوص اگر روش مطالعه و تفکر را بیاموزی و با طرح سؤال‌ها و تنظیم سؤال‌ها، به تحلیل و جوابگویی آن‌ها روی بیاوری.

اگر شاهد دعواها و گلایه‌های خانوادگی و زنانه و مردانه باشی، می‌فهمی که چقدر بی‌نیازی و سرشاری کارساز است و چقدر ریشه‌های گرفتاری‌ها، در همین ضعف و محدودیت و چشم و هم‌چشمی است.

رنج بزرگ ما، از هجوم حادثه‌ها و تازیانه‌ی گرفتاری‌هاست. و این گرفتاری‌ها، به دنیا پیچیده و با این جام آمیخته است. پس اگر طالب خوشی باشی و راحتی می‌خواهی، نه مزاج تو و نه مزاج دنیا و نه هجوم فاجعه و موج حادثه، هیچ‌کدام با این خوشی و راحتی سازگار نیست. امّا اگر خوبی را بخواهی و حرکت را و هجرت را، این بلاءها، هدیه‌های بزرگی خواهند بود، که ضعف‌های تو را به تو نشان می‌دهند و وابستگی‌های تو را می‌شکنند. و هر بلاء، این نعمت را داراست: نشان دادن ضعف و رهانیدن از اسارت و وابستگی. و همین است که عارف در برابر بلاء، شاکر است، نه صابر.

اگر سعی را ملاک ارزش بدانیم، نه عمل را؛ اگر نسبتِ داده‌ها و بازدهی را در نظر بگیریم؛ آن‌وقت، از دنیاپرستی و خودپرستی نجات می‌یابیم؛ همان‌طور که از غرور و یأس آزاد می‌شویم.

بعضی‌ها، ارزش‌ها را در نعمت‌ها و داده‌ها جست‌وجو می‌کنند و بعضی‌ها که از نعمت و دارایی برخوردار نیستند، ارزش‌ها را در عمل و کار انسان می‌دانند، که می‌تواند به نعمت‌ها و دارایی‌ها جهت بدهد و از آن‌ها بهره بردارد. اعتقاد اوّل، انسان را دنیاپرست و اعتقاد دوم، انسان را خودپرست می‌سازد.

در چشم عارف بیدار، بدی‌ها و زشتی‌ها، نه در جهان و نه در انسان، که در رابطه و برخورد انسان با جهان، شکل می‌گیرد.

تو یک بار از مادر متولّد شدی و این بار باید از خودت بیرون بیایی؛ از نَفس، از غریزه‌ها، از عادت‌ها متولّد شوی؛ که عیسی می‌گفت: «لا یلِجُ فِی الْمَلَکوتِ مَنْ لایولَدُ مَرَّتینِ»؛ کسی که دو بار متولّد نشود، به ملکوت خدا راهی ندارد