بریده‌هایی از کتاب اخبات

مسأله این نیست که ما با رضا و تسلیم و طاعت و نیت و دلِ خوب و پاک همراه باشیم که این حرف‌ها، حرف بچه‌هاست. حرف خام‌هاست. حرف آنهایی است که می‌خواهند هر کاری بکنند و بعد با اولیاء خدا هم همراه باشند و از کوثر حق بنوشند. اینها خیال خام است. راهی را که انبیاء با مرارت چشیدند، به من و تو مفت نمی‌دهند و الّا به عزیزان خدا می‌دادند.

این طور نباشد که انسان، اغترارِ به رحمت حق پیدا کند؛ چون بالاتر از حد احسان، حد اخبات است و اخبات، آن انکسار باطنی، آن خشیت باطنی و آن دل شکستگی است، که تو را به وصال رحمت حق می‌رساند. اینجاست که تو حتی با گناهانت، انتظار اجر داری. با تفریطت، با تقصیرت، طمع که هیچ، مطالبه می‌کنی؛ «لَئِنْ طالَبْتَنِی بِذُنُوبِی لاَُطالِبَنَّک بِکرَمِک وَ لَئِنْ أَدْخَلْتَنِی النّارَ لاَُخْبِرَنَّ اَهْلَ النّارِ بِحُبِّی لَک».

ه کسی می‌گویند که خوب عمل می‌کند. هم کار خوب و حَسَن را به خوبی انجام می‌دهد و طاعت را با حُسن و زیبایی همراه می‌کند و هم کار خوب را از روش خوب و منهج مناسبی می‌آورد. محسن هم حُسن را می‌آورد و هم حُسن را با حُسن و خوبی همراه می‌کند.

شمشیر علی بیست و چند سال در غلاف بود. مدتی بود که مالک صدای علی را نشنیده بود. می‌گویند وقتی حضرت در جنگ صفّین حمله می‌کند، خود اصحاب از طنین صدای او وحشت می‌کنند.

امشب شب تقدیر است. شب تقدیر، شبی است که انسان باید جایگاه خودش را در این عالم بفهمد و بررسی کند. باید ببیند که به جمع خود، به وجود خود، به نیروهایی که دارد، چه سازمانی داده است و برایشان چه برنامه‌ای ریخته است؟ در خانواده خود، در کوچه و محل خود، در شهر خود، در کشور خود چه برنامه و طرحی داشته است؟

روایتی است که هر وقت به یادش می‌افتم، دلم را می‌لرزاند. خداوند اشتیاق و انتظار خود را نسبت به بندگانش، این چنین متذکر می‌شود: «لَوْیعْلَمُ الْمُدْبِرُونَ عَنّی کیفَ انْتِظاری لَهُمْ وَ رِفْقی بِهِمْ وَ شَوْقِی اِلی تَرْک مَعاصِیهِمْ لَماتُوا شَوْقاً بِی وَ تَقَطَّعَتْ أَوْصالُهُمْ عَنْ مَوَدَّتِی»؛ اگر اینهایی که به من پشت کرده‌اند، می‌دانستند که چگونه در انتظار برگشت آنها و مشتاق ترک گناهانشان هستم، از اشتیاق من می‌مردند.

خدایا! غرور مغترّین را از ما بگیر و انابه مخبتین را به ما عنایت کن. ما را مغرور طاعت‌هامان، مغرور توجهاتمان و مغرور حالت‌هامان نکن، که حالت‌ها و طاعت‌های ما به اندازه خودِ ماست نه در خور تو. خدایا! ما را به بدی‌هامان اخذ نکن.

حقیقت اخبات، این ذلت باطنی، این شکسته دلی و انکسار، این تواضع و این نرمش است.

نگویید ما همه گناهان را نداریم که هر کس گناهی دارد و همان برای توقف و ماندن او کافی است. لازم نیست که ذنوب همه عوالم را داشته باشد. یک ماشین لازم نیست همه جایش خراب شود تا بایستد. ممکن است یک سیم از آن قطع شود و بایستد، یا باد چرخش کم شود و بایستد؛ همان طور که شیطان با یک کبر زمین خورد. آدم با یک حرص زمین خورد. پسر آدم با یک بخل ذلیل شد. یونس با یک شتاب ذلیل شد. ما که الحمدلله همه اینها را با هم داریم و احساس ندامتی هم نداریم!

خدایا! به حق خودت قسم که اگر ما را به خودمان واگذار کنی، از هیچ چیز دور نیستیم:

حال چه مکانیزمی باید در انسان شکل بگیرد که او خوبی‌های زیاد خود را کم و بدی‌های کم خود را زیاد ببیند؟ این مکانیزم‌ها چند تا هستند: اوّل اینکه انسان کار خود را با توانش مقایسه کند. دوّم اینکه کار خود را با کار گروه‌های دیگر از اهل باطل مقایسه کند. آدم می‌بیند اهل باطل در مسیر خودشان بیش از من در حق خودم توانا هستند.

اسلام آمده تا امنی را بدهد که با تحول نعمت‌ها و با وقوف ما به زمان و تاریخ، شکسته نمی‌شود.

اگر ما بفهمیم که با هر کلمه‌ای که می‌گوییم، در دل‌ها انفجاری ایجاد می‌کنیم، اگر بفهمیم که با هر گامی که بر می‌داریم، انفجاری ایجاد می‌کنیم، این طور دست و پایمان را رها نمی‌کنیم و یله نمی‌شویم که در دنیای قانونمندی‌ها؛ آن هم قانونمندی‌های مرتبط و مترابط، نمی‌توانیم این طور رها و ول باشیم.

هنوز مجبور نشده‌ایم که به خاطر محبوب‌هامان دست به هرکاری بزنیم، در حالی که همه فرعونیم، فقط مصرهای ما کوچک و بزرگ می‌شود.

یک ماشین لازم نیست همه جایش خراب شود تا بایستد. ممکن است یک سیم از آن قطع شود و بایستد، یا باد چرخش کم شود و بایستد؛ همان طور که شیطان با یک کبر زمین خورد. آدم با یک حرص زمین خورد. پسر آدم با یک بخل ذلیل شد. یونس با یک شتاب ذلیل شد. ما که الحمدلله همه اینها را با هم داریم و احساس ندامتی هم نداریم!

این نکته که آدم‌های بدِ تاریخ یا آدم‌های بدِ موجودِ امروز را، خیلی بد می‌بینیم و می‌گوییم خدا لعنتشان کند، به خاطر این است که خودمان را در آن فضاء و در آن محیط حس نمی‌کنیم، در حالی که هر کدام فرعونی هستیم، فقط مصرهای ما کوچک و بزرگ شده است.

وقتی که من شهواتی دارم؛ یعنی به چیزی علاقمند می‌شوم که نیاز و خواست من است. این عشق (شهوت) که در دل من آمد، محبوبیت پیدا می‌کند و این محبوبیت برای من توجیه می‌شود و وقتی برایم موجَّه و مزین شد، دیگر حقّ خودم می‌دانم که هر کاری را انجام دهم. این زینت کار ساده شیطان است، که خود قسم یاد کرده: «لاَُزَینَنَّ لَهُمْ».

از چه می‌ترسیم؟ از چه وحشت داریم؟ در زندگی طلبگی گرسنه می‌مانیم؟ بگذار بمانیم. بگذار از گرسنگی بمیریم.

واقعیت امر این است که شاید بُغض‌ها آن چنان بالا رود، حسادت‌ها آن چنان تحریک شود که به خاطر اینکه کم نیاوریم، به خاطر اینکه اُفت نکنیم، به خاطر اینکه ذلیل نشویم، همه عزیزان حق را ذلیل می‌کنیم تا آنچه را که به آن وابسته‌ایم از بین نرود؛

من در محدوده خانه‌ام، مادر و پدرم، فرزند و عیالم، فرعونی هستم و «أَنَا رَبُّکمُ آلاَعْلی» را در آن حد دارم و در این زمینه قدم برمی‌دارم.