کتاب دو جستار پیرامون آشویتس؛ کتاب سیاه ۲

نخستین ضرورت هر نوع آموزشی این است که آشویتس تکرار نشود

کسی که پیش از هر هدف دیگر به دنبال منفعت شخصی خویش است و نمی‌خواهد خود را به دردسر اندازد، زیاد حرف نمی‌زند. این قانون کلی وضع موجود است. سکوت در برابر وحشت، صرفاً پیامد آن بود. سردی واحد اجتماعی در کنار بی‌تفاوتی نسبت به سرنوشت دیگران، پیش‌شرط‌های این واقعیت بودند که تنها عدۀ بسیار کمی به آن قضیه واکنش نشان دادند.

الگویی که در سراسر تاریخ آزار و شکنجه به تایید رسیده این است که خشم نسبت به ضعیف، هدف خود را به طور خاص از میان کسانی بر می‌گزیند که از نظر اجتماعی ضعیف و در عین حال –به درست یا غلط- خرسند شناخته می‌شوند.

آرنت از میان پرونده‌ها و محاکمات دادگاه‌های فرانکفورت، از خلال اعترافات «پادوهای» آشویتس و شهادت‌های بازماندگان آن، نشان می‌دهد این میان‌مایگی و ابتذال چگونه از دستورالعمل‌های ماشین کشتار نازی فراتر می‌رود: «متهمی به نام بوگر وجود دارد که پسربچه‌ای را در حال خوردن سیب توصیف می‌کند، که چگونه او را از پایش می‌گیرد و سرش را با کوبیدن به دیوار متلاشی می‌کند، و یک ساعت بعد، با آرامش خیال، سیب او را می‌خورد»؛

نظر عموم را آن چیزی می‌سازد که اکثریت مردم فکر می‌کنند و می‌طلبند، حتی اگر مبادی ارتباطات عمومی –مطبوعات، رادیو و تلویزیون- در مسیری خلاف آن جریان داشته باشند. تفاوتی آشنا میان ملت واقعی و ارگان‌های عمومی کشور وجود دارد؛ و آن زمان که این تفاوت به صورت یک شکاف دهان بگشاید، نشانه‌ای آشکار و حاضر از خطری است که تن‌وارۀ سیاسی را تهدید می‌کند.

«نخستین ضرورت هر نوع آموزشی این است که آشویتس تکرار نشود».

پسربچه‌ای هست که می‌داند قرار است بمیرد و با خون خودش روی آجرهای سربازخانه می‌نویسد: «آندره‌آس راپاپورت – شانزده سال زندگی کرد». پسربچۀ نه سال و نیمه‌ای هست که می‌داند «خیلی چیزها» را می‌داند، اما «دیگر چیزی یاد نخواهد گرفت».

آشویتس آدورنو هر آن کجاست که «مردمان آشویتس»، بوگرها و کادوک‌ها و انکارکنندگان‌شان عنان و شلاق به دست دارند و اندیشۀ منتقد یا سوزانده می‌شود، یا به تبعید می‌رود، یا با پایی تاول‌زده بر مرز نومیدی و شیدایی انتحار می‌کند. و این آشویتسی است که آدورنو امحاء آن را آرزو می‌کند.

ترجیحاً باید پذیرفت که فاشیسم و وحشتی که این مسئله به وجود می‌آورد، با این واقعیت در ارتباط است که مراجع قدرت تثبیت شدۀ قدیمی امپراطوری آلمان رو به زوال رفته و سرنگون شدند در حالی که مردم هنوز از نظر روان‌شناختی برای خودگردانی آماده نبودند. آنها نشان دادند که نسبت به آزادی‌ای که فراچنگ آورده بودند، نابرابرند. به همین دلیل ساختارهای استبدادی به آن بُعد ویران‌گر و -اگر بتوانم چنین بگویم- دیوانه‌واری که پیش‌تر به هیچ‌روی نشان نداده بودند، روی آوردند.

عده‌ای از تهدید رجعت به بربریت می‌گویند