بریده‌هایی از کتاب دین در تاریخ تمدن

خدیجه برای محمد [ص] چند دختر آورد که فاطمه از همه معروف‌تر است؛ دو پسر نیز آورد که در طفولیت درگذشتند. محمد [ص] علی [علیه السلام] پسر ابوطالب، را که پدرش درگذشته بود، ‌به فرزندی گرفت و خاطر خویش را تسلیت داد

بنا بر یکی از این روایات، عمویش ابوطالب پس از دوازده‌سالگی او را با یک کاروان تا بصری (بوسترا) که شهری در دیار شام بود همراه بود. بعید نیست که در این سفر با برخی از وجوه تعلیمات دین یهود و آیین عیسی برخورد کرده باشد

از جوانی محمد [ص] اطلاعات کمی داریم، ولی داستان‌هایی که در باره‌ی او روایت می‌کنند به ده هزار مجلد می‌رسد.

محمد [ص] شش‌ساله بود که مادرش درگذشت؛ در آغاز جدش که در آن هنگام هفتادوشش‌ساله بود، و پس از او عمویش ابوطالب سرپرستی وی را عهده‌دار شدند، و محمد [ص] از آن‌ها همه گونه محبت و رعایت دید، ولی ظاهرا هیچ کس در این فکر نبود که وی را خواندن و نوشتن بیاموزد. در آن موقع هنر خواندن و نوشتن از نظر اعراب اهمیتی نداشت؛ به‌همین جهت، در قبیله‌ی قریش بیش از هفده تن خواندن و نوشتن نمی‌دانستند.

به سال 568 عبدالله پسر عبدالمطلب با آمنه، که او نیز از خاندان قصی بود، ازدواج کرد. عبدالله سه روز با عروس خود بود و از آن پس به سفر بازرگانی رفت و هنگام بازگشت در مدینه درگذشت، و دو ماه پس از فوت وی (569) آمنه بزرگ‌ترین شخصیت تاریخ اسلام را به دنیا آورد.

در آغاز قرن ششم میلادی قریش به دو گروه رقیب منقسم شده بودند که در رأس یکی از آن‌ها هاشم بازرگان ثروتمند و نکوکار بود و دررأس گروه دیگر برادرزاده‌ی او امیه جای داشت. این رقابت سخت نقش مهمی در تاریخ اسلام ایفا کرده است. در پی مرگ هاشم، رهبری خاندان وی به پسرش عبدالمطلب رسید

قریش با پرستش الله به‌عنوان بزرگ خدایان، زمینه‌ی یکتاپرستی را فراهم کردند و به مردم مکه گفتند که الله خدای سرزمین آن‌هاست و باید یک دهم محصول و نخستین مولود چارپایان خود را بدو پیشکش کنند

در کعبه‌ی پیش از اسلام تعدادی بت بود که مظهر خدایان عرب به‌شمار می‌رفت. یکی از آن‌ها، الله، محتملا بت قبیله‌ی قریش بود؛ سه بت دیگر، لات و عزی و منات، دختران الله بودند (2) اگر بدانیم که هرودوت ال ـ ایل‌ـ لات (اللات) را به‌عنوان بزرگ‌ترین خدای عرب یاد کرده است، ‌کهنسالی این خدایان عربی را دریافت توانیم کرد

محل کعبه در داخل محوطه‌ی وسیع مسجدالحرام است؛ بنای چهار گوش آن همه از سنگ است و دوازده متر طول، ده متر و نیم عرض، و پانزده متر ارتفاع دارد. در ضلع جنوب شرقی، به ارتفاع یک و نیم متر از سطح زمین، حجرالاسود جای دارد. و آن سنگ سیاه بیضی شکلی است که قطر آن هجده سانتی‌متر است و به اعتقاد خیلی‌ها از آسمان آمده و شاید شهابسنگ بوده است.

این عقیده رایج است که کعبه ده بار تجدید بنا شده است. در آغاز تاریخ به‌وسیله‌ی فرشتگان آسمان ساخته شد، بار دوم آدم ابوالبشر، و بار سوم پسرش شیث آن را پی افکندند. پس از آن، برای بار چهارم ابراهیم و پسرش اسماعیل که از هاجر زاده بود آن را بنا کردند ... بار هفتم قصی پیشوای قبیله‌ی قریش، بار هشتم بزرگان قریش در دوره‌ی زندگانی محمد [ص] کعبه را ساختند (605)، و بار نهم و دهم سران اسلام به‌سال 62 و 79 ه‌ق (681 و 696 م) بنای آن را تجدید کردند. کعبه‌ای که بار دهم ساخت شد تقریبا همان است که اکنون هست.

بهترین قصاید قرائت شده در این بازار را با حروف زیبای براق می‌نوشتند، که قصاید طلایی نامیده می‌شد و در خزاین امیران و شاهان، به‌عنوان آثار گران‌بهای جاوید، ضبط می‌گشت. اعراب این قصیده‌ها را «معلقات» نیز می‌گفتند، زیرا قصاید برنده‌ی مسابقه را، چنان که از روایت‌های مکرر بر می‌آید، با حروف طلا بر حریر مصری ثبت می‌کردند و به دیوارهای کعبه می‌آویختند

مهم‌ترین مسابقه‌ی شعری هر سال در بازار عکاظ طرح می‌شد و مدت یک ماه، تقریبا هر روز، قبایل مختلف به‌زبان شاعران خویش هنرآزمایی می‌کردند. در این بازار به‌جز گروه مستمعان، که آن چه را می‌شنیدند تأیید یا تحقیر می‌کردند، داور دیگری نبود.

شاعر برای مردم خود مورخ، متخصص انساب، هجاگر، عالم اخلاق، روزنامه و پیام‌آور آینده، و نیز وسیله‌ی اعلان جنگ بود.

اعراب به قدمت و کمال زبان خویش می‌بالیدند و کلمات خوش‌آهنگ آن را در خطبه‌های جالب و شعر روان و نثر محکم خویش با علاقه تکرار می‌کردند

در میان اعراب دوره‌ی جاهلیت عالم و مورخ نبود، ولی علاقه‌ی فراوان به فصاحت زبان و صحت گفتار و اشعار مختلف موزون وجود داشت. زبان عربی، همچون زبان عبری، تصریف پیچیده و مفردات فراوان داشت، تفاوت کلمات آن بسیار دقیق بود، و در آن روزگار در تعبیر احساسات شاعران و بعدها به توضیح دقایق فلسفی توانا بود

عرب پیش از اسلام خواندن و نوشتن نمی‌دانست، ولی، پس از اسب و زن و شراب، شعر را از همه چیز بیش‌تر دوست می‌داشت

انتظار مرد از زن خود این بود که فرزندان بسیار بیاورد و مخصوصا پسر بزاید. وظیفه‌ی زن چیزی جز زادن و پروردن مردان جنگجو نبود. غالبا او یکی از زنان متعدد بود، و مرد هر وقت می‌خواست، می‌توانست او را از سر خود باز کند.

جاذبه‌ی طفولیت او سالی چند بر پدر نفوذ داشت و همین که به سن هفت یا هشت می‌رسید، می‌توانست به هریک از جوانان قبیله که مورد رضایت پدر بود و بهای عروس را می‌پرداخت شوهر کند. شوهر و حبیب او، در صورت لزوم، برای حمایت او و دفاع از شرف خود با دنیا می‌جنگید. بعضی رسوم این شجاعت افراطی به عاشقان دلباخته‌ی اسپانیایی منتقل شده است

پیش از ظهور اسلام، و حتا پس از آن نیز، زنان عرب، گذشته از زمان کوتاهی که مورد پرستش و علاقه‌ی شدید مردان بودند، زندگی پررنجی داشتند. بعدها این روش زندگی تغییر بسیار کمی یافت. هر پدری اگر می‌خواست، می‌توانست دختر خود را پس از تولد زنده به گور کند، و اگر نمی‌کرد، دست کم از تولد وی غمین می‌شد و از شرمزدگی روی از کسان پنهان می‌داشت، زیرا احساس می‌کرد که کوشش وی به هدر رفته است

بدوی، هم مهربان بود و هم خونخوار، هم بخشنده بود و هم بخیل، هم خیانتگر بود و هم امین، هم محطاط بود و هم شجاع، هرچند فقیر بود، با مناعت و بزرگواری با جهان روبه‌رو می‌شد، به پاکی نژاد خود می‌بالید، و علاقه داشت که سلسله نسب را به‌نام خویش بیفزاید.