بریده‌هایی از کتاب دین در تاریخ تمدن

قسمت مهمی از زندگی خود را با جنگ، که آتش آن میان قبایل مختلف مشتعل بود، می‌گذراند؛ و هنگامی که کشورهای شام، ایران، مصر، و اسپانیا را گشود، عمل وی در حقیقت توسعه‌ی جنگ و غارتی بود که در ایام جاهلیت بدان دست می‌یازید

گرچه در ساعت بیش از سیزده کیلومتر نمی‌رفت، در تابستان پنج روز و در زمستان بیست و پنج روز با تشنگی به سر می‌برد. اعراب بدوی شیر شتر را می‌خوردند، موی خود را با ادرار آن می‌شستند، فضولات این حیوان را به جای مواد سوختنی می‌سوزانیدند، از گوشت آن بهره‌ی فراوان می‌بردند و از مو و پوست آن لباس و چادر فراهم می‌آوردند.

اعراب، که از نظر ارتباط با دنیای خارج دستخوش محدودیت‌هایی بودند، ناگزیر بر امکانات محلی و قبیله‌ای تأکید کردند و مردمی خودکفا شدند. مرد عرب جز نسبت به قبیله وظیفه و علاقه‌ای احساس نمی‌کرد.

در خود عربستان بسیاری از حمیری‌ها به پیروی از پادشاهشان، ذونواس، دین یهود اختیار کردند. ذونواس، تحت تأثیر شور دینی خود، به آزار مسیحیان جنوب باختری عربستان پرداخت؛ آن‌ها از همکیشان خویش کمک خواستند؛ حبشیان به ندای ایشان پاسخ دادند و شاهان حمیری را مغلوب کردند (522) و یک خاندان حبشی را در آن جا به قدرت رسانیدند

در قلب جزیره، در جاهایی که با حفر چاه‌های کم عمق آب به دست می‌آید، واحه‌های سبز و روستایی دیده می‌شوند که دارای درخت خرما هستند، و از هر طرف تا صدها کیلومتر شن‌زارهای وسیعی به چشم می‌آید

واژه‌ی عرب به‌معنای خشک و بی‌حاصل است

کشور عربستان، که سه‌چهارم آن بی‌آب و علف بود، عرصه‌ی زندگی قبایلی بدوی بود که همه‌ی ثروتشان برای تزیین بنایی چون کلیسای سانتا سوفیا بسنده نبود. در آن هنگام کسی به خواب هم نمی‌دید که یک قرن بعد این مردم خانه به دوش نیمی از متصرفات آسیایی دولت روم، همه‌ی ایران و مصر، و بیش‌تر شمال آفریقا را بگشایند و به سوی اسپانیا پیش تازند.

مهم‌تر از همه‌ی این‌ها، عطیه‌ی روم یک دستگاه وسیع حکومت بود که در آن زمان که قدرت دنیوی رو به افول می‌رفت، پایه‌ی ساختمان حکومت روحانی کلیسایی گشت. چندان زمانی نگذشت که اسقف‌ها بیش‌تر از فرمانداران روم مصدر نظم و مرکز قدرت شهرها شدند؛ متروپولیتن‌ها، یا اسقف‌های اعظم، اگرچه جای استانداران را نگرفتند، پشتیبانانشان شدند، و انجمن اسقف‌ها جانشین مجمع استان شد. کلیسای مسیحی پا جای پای دولت روم نهاد؛ ایالات را فتح کرد، پایتخت را بیاراست، و انضباط و وحدت را از مرزی تا مرز دیگر برقرار ساخت. روم با ولادت کلیسا جان سپرد. کلیسا با به ارث بردن مسؤولیت روم و پذیرفتن آن به بلوغ و پختگی رسید.

چنین نبود که کلیسا فقط بعضی از آداب و اشکال مذهبی را که در رم قبل از مسیح معمول بود بپذیرد، بلکه زنار و لباس‌های دیگر کاهنان مشرکان، استعمال کندر (بخور) و آب مقدس برای تطهیر، شمع‌های کافوری و روشنایی دایمی افروخته در برابر محراب، پرستش قدیس‌ها، معماری باسیلیکا، حقوق روم به‌عنوان شالوده‌ی حقوق قانون شریعت، عنوان پونتیفکس ماکسیموس برای پاپ، و در قرن چهارم، زبان لاتینی، به‌عنوان زبان اصیل و پایدار اذکار کاتولیکی، نیز پذیرفته شدند

اگر یهودا اخلاقیات، و یونان اصول الاهیات را به مسیحیت داده بودند، رم سازمان به آن داد.

بولس از آخرت‌شناسی، که در حصار شریعت یهود بود، رویایی فرا آورد. او این آخرت‌شناسی را آزاد کرد و توسعه داد و به‌صورت ایمانی درآورد که قادر به تکان دادن دنیا بود.

و اگر نبوت داشته باشم و جمیع اسرار و همه‌ی علم را بدانم و ایمان کامل داشته باشم، به حدی که کوه‌ها را نقل کنم، و محبت نداشته باشم هیچ هستم. و اگر جمیع اموال خود را صدقه دهم و بدن خود را بسپارم تا سوخته شود و محبت نداشته باشم هیچ سود نمی‌برم. محبت، حلیم و مهربان است. محبت حسد نمی‌برد، محبت کبر و غرور ندارد... نفع خود را طالب نمی‌شود... هرگز ساقط نمی‌شود... و الحال این سه چیز باقی است؛ ایمان و امید و محبت، اما بزرگ‌تر از این‌ها محبت است.

موضوع محوری موعظه‌ی مسیح، یعنی روز داوری و ملکوت آینده، از یک قرن پیش از آن در میان یهودیان مطرح بود.

انقلابی که او جست‌وجو می‌کرد انقلابی به‌مراتب عمیق‌تر بود که بدون آن هر گونه اصلاحی سطحی و زودگذر می‌ماند. اگر او می‌توانست دل انسان را از امیال خودپرستانه، از ستم و آز پاک کند، تمام نهادهایی را که ریشه در آز و خشونت داشتند از میان می‌رفتند و به دنبالشان نیز نیاز به قوانین. چون چنین انقلابی عمیق‌ترین انقلاب‌هاست، انقلابی که در برابر آن همه‌ی انقلاب‌های دیگر صرفا کودتای طبقه‌ای برای از میدان به در کردن طبقه‌ی دیگر و ادامه‌ی استثمار جلوه می‌کنند، مسیح به این مفهوم روحانی بزرگ‌ترین انقلابی تاریخ بود.

عیسی با متی، که به شغل خود یعنی کارمندی دولت روم ادامه می‌داد، دوست می‌شود. هیچ گونه انتقادی از دولت کشوری نمی‌کند، در نهضت یهود برای آزادی ملی شرکت نمی‌جوید، و همواره نرمی و مدارایی را توصیه می‌کند

در سال 1840، برونو باوئر دست به نگاشتن یک سلسله آثار جدلی شورانگیز زد تا نشان دهد که عیسی اسطوره‌ای بیش نیست، و شکل تشخص یافته‌ی کیشی است که در قرن دوم از در هم آمیختن الاهیات یهودی، یونانی، و رومی پیدا شده است.

تعداد، لباس، طرز تغذیه، رسم ختنه کردن، فقر، جاه‌طلبی، رونق، روحیه‌ی منحصربه‌فرد، هوش، تنفر نسبت به تصاویر، و سنت‌های عجیب و غریب یهودیان، یک نوع ضدیت با یهود را برمی‌انگیخت که از شوخی‌های تئاتری و هتک احترام‌های یوونالیس و تاسیت گرفته تا قتل در شارع عام و کشتار دسته‌جمعی را در بر می‌گرفت

هیچ قومی در تاریخ به سرسختی یهودیان برای کسب آزادی مبارزه نکرده است، و هیچ قومی نیز با نیرویی این همه برتر از خود مواجه نبوده است

در کتاب حکمت سلیمان چنین آمده است: مشرکان می‌گفتند: عمر کوتاه و مشقت بار است، و مرگ را هم چاره‌ای نیست، از گور نیز تاکنون کسی بازنگشته است. ... نفس منخرین ما همچون دود و جرقه‌ی کوچکی در جنبش قلب ماست؛ خاموش که شد، بدن ما به خاکستر بدل خواهد گشت و روح ما مانند هوای سبک محو خواهد شد، ناممان فراموش و زندگی ما همچون نشانه‌ی ابر، همچون مهی که اشعه‌ی آفتاب آن را پراکنده سازد، ناپدید خواهد شد. ... بیایید، بیایید از چیزهای خوب موجود بهره گیریم. ... نگذاریم گل‌های بهاری از دست بروند؛ غنچه‌های گل را، پیش از آن که پژمرده شوند، تاج سر کنیم؛ و همه جا نشانی از شادی خویش باقی بگذار

هنگامی که یک فرد نو آیین از او خواست که در مدت کمی که بتوان روی یک پا ایستاد شریعت را برایش شرح دهد، هیلل جواب داد: «آن چه بر خود نمی‌پسندی، بر دیگری مپسند.»