بریده‌هایی از کتاب دیوان غربی - شرقی

هشدار من نیز به جان بندِ کمندِ گیسو را پذیرفته‌ام. حافظا، کارِ دوستدارِ تو نیز، از همین قرار بوده است. ولی چنین که می‌شنوم، خوب‌رویانِ امروزی گیسوانِ بلند را می‌بافند، و چون کلاه‌خودی بالای سرْ گِرد می‌آورند. آن که به مصلحتِ خود می‌اندیشد، تن به چنین بندی نمی‌دهد. و از این زنجیرِ گران، به حلقهٔ آن زُلفِ سبک پناه می‌بَرد!

تقلید امیدوارم که در شیوهٔ غزل‌سرایی تو دستی باز بیابم. و از ردیف و قافیه لذت ببرم. نخست اندیشه را بپیرایم، سپس کلمات را بپرورم. و هیچ قافیه‌یی را تکرار نکنم مگر آن که تأکیدی خاص در آن باشد. همه آن چنان که از تو برمی‌آید، الا ای برکشیدهٔ همهٔ شاعران! زیرا همان‌گونه که جرقه‌یی می‌تواند، شهرِ شاهی را در زبانهٔ خشمناک شعله‌های خود و توفانی که به پا کرده، بسوزد و بگدازد و در آن میان، خود خاموش به ستاره‌های آسمان بپیوندد، قلبِ این آلمانی در پیچ و تابِ شعله‌یی جاوید، آتشِ تو را در سینه می‌گیرد، تا شوری نو به‌پا کند.

حافظ‌نامه اگر که سخن را عروس بدانیم، و اندیشه را داماد، این زفاف را اویی شناسد، که حافظ را بستاید.

در هر نفسی دو نعمت است: دم فرو بُردن، و از بارِ آن رهیدن. آن تنگنا می‌آورد، این تازه‌گی. چنین، زندگی ترکیبی است سحرآمیز. دمی که در تنگنایت می‌گیرد، بر خدا سپاس بگذار. و سپاس بر خدا آن دم نیز، که رهاییت می‌بخشد.

خداوند از آن ستاره‌ها را در آسمان نشاند، تا راه‌نمای شما بر خشکی و دریا باشد. پس در گسترهٔ آن‌ها به گشت و تماشا بروید، نگاهتان پیوسته به فراز.

ای حافظ قدسی، می‌خواهم که از تو یاد کنم، از تو، آن هنگام که معشوقه نقاب برمی‌افکند، و زلفِ عنبربویش را به دستِ نسیم می‌سپارد. آری، تا زمزمهٔ عاشقانهٔ شاعر، خود حوریان را به وسوسه اندازد. حال آیا شمایان می‌خواهید بر این سعادتِ او رشک برید؟ یا خود، آن را بر کامش تلخ کنید؟ پس بدانید که سخنِ شاعران، پیوسته تا به آستانهٔ بهشت بر می‌شود، و در تمنای زندگی جاوید، آهسته بر در می‌کوبد.

چیست که دشوار می‌توان پنهانش کرد؟ آتش! زیرا، به روز دود برملایش می‌کند، و به شب زبانهٔ آن، آن غول‌آسا. دیگر، عشق است که هر اندازه در خاموشی دل بپروریش، باز آسان از دریچهٔ چشم برمی‌تابد.

هر آن چه را که دست و پاگیر است، دور بینداز!

چیست همه جا شرط بنیادین آن، که انسان شکوفا شود؟

خطا در کمین است که گُم‌راهم کند. ای تو که در هدایتم دانایی، در کارهایم و در قلمم، طریقت‌بخشِ راهم باش.

می‌خواهم به میانِ شبانان درآیم، و در واحه‌ها بیاسایم در آن هنگام که با کاروان‌ها همراه می‌شوم، و شال و قهوه و مُشک عرضه می‌کنم. می‌خواهم هر کوره راهی را بپیمایم، و از بیابان به شهرها درآیم. در فراز و فرودِ سنگلاخِ سختِ کوهستانی، حافظا، غزل‌های تو آرام‌بخش دل‌اند آن دم که ساربان به بیدار کردنِ ستارگان، و راندنِ راهزنان، بر پشتِ بلندِ استر سرخوشانه می‌خواندشان.

چیست که دشوار می‌توان پنهانش کرد؟ آتش! زیرا، به روز دود برملایش می‌کند، و به شب زبانهٔ آن، آن غول‌آسا. دیگر، عشق است که هر اندازه در خاموشی دل بپروریش، باز آسان از دریچهٔ چشم برمی‌تابد.

زلیخانامه شب هنگام پنداشتم، ماه را به خواب دیده‌ام. چون بیدار شدم، خورشید نامنتظر برمی‌آمد.

این همه سعادتی‌ست بزرگ، و هم از این رو، دل نمی‌کنم شرابِ سالِ یازده را تنها بنوشم. کاش بود حافظ و سهمِ خویش می‌گرفت. و سرخوشانه می‌نوشید. پس به بهشت می‌شتابم که مؤمنانش، دردا که از شرابِ سالِ یازده محرومند. چه، شرابِ پاک بهشتی، شیرین هم اگر باشد، به پای شرابِ سالِ یازده نمی‌رسد. بشتاب، حافظ، بشتاب! پیاله‌یی شرابِ سالِ یازده در انتظارِ توست!»

در کارِ جهان چه می‌کوشی، که از پیشش ساخته‌اند، جهان‌دار سامانِ کارها را پرداخته است. قرعهٔ قسمت را انداخته‌اند. به شیوه باش! سفر آغاز شده است، به انجامش برسان. از غم و رنج چه برمی‌خیزد، جز آن، که تا جاویدان قرار از تو بگیرد.

اعتراف چیست که دشوار می‌توان پنهانش کرد؟ آتش! زیرا، به روز دود برملایش می‌کند، و به شب زبانهٔ آن، آن غول‌آسا. دیگر، عشق است که هر اندازه در خاموشی دل بپروریش، باز آسان از دریچهٔ چشم برمی‌تابد. سخت‌تر از همه اما پنهان داشتنِ شعر است. کس چراغ خود را در پستو نهان نمی‌کند. هر ترانهٔ تازه، جانِ شاعر را لبریز می‌سازد. و هرباره که آرایهٔ سخنی دل‌نشین بر قلمِ او نشست، پسندِ خاطرِ همهٔ جهان را، سرخوش و رسا، بر همگان می‌خواندش. خواهی رنجمان بدهد، خواهی شادمان کند.

اگر یکی سرزنده باشد و تن‌درست، همسایه خوش دارد آزارش برساند. و تا مردِ کوشا زنده است و گرمِ کار، خلایق میل به سنگ‌سارش دارند. اما همین که مُرد، اعانهٔ هنگفت جمع می‌کنند، تا به پاسِ رنج‌های زندگیش، تندیسی از او بتراشند. ولی ابنای عوام را همان بهتر، که سودای خویش در پیش گیرند، عقل به کار برند، و آن نیک‌مرد را، برای همیشه فراموش کنند.

چیست که دشوار می‌توان پنهانش کرد؟ آتش! زیرا، به روز دود برملایش می‌کند، و به شب زبانهٔ آن، آن غول‌آسا. دیگر، عشق است که هر اندازه در خاموشی دل بپروریش، باز آسان از دریچهٔ چشم برمی‌تابد. سخت‌تر از همه اما پنهان داشتنِ شعر است. کس چراغ خود را در پستو نهان نمی‌کند.

زندگی به صحنهٔ غازبازی می‌ماند. هرچه در آن پیش می‌روی، زودتر به مقصد می‌رسی، و هم‌زمان خوش‌تر داری برگردی. می‌گویند غاز احمق است. حرفِ مردم را باور نکنید. چه، در این بازی یک غاز هست که سر را برمی‌گرداند، و مرا به واپس می‌خواند. زندگی اما، هنجاری وارونه دارد. همگان در عرصهٔ آن به جلو هجوم می‌برند، و اگر یکی به زمین افتاد، هیچ تنابنده‌یی سرش را برنمی‌گرداند.