بریده‌هایی از کتاب هاگاکوره: کتاب سامورایی

دو چیز بر کار سامورایی خدشه وارد کند و آن دو ثروت است و شهرت. اگر که انسان همواره با سختی‌ها دست‌وپنجه نرم کند، کمتر خطا خواهد کرد. مردی بسیار زیرک عادت داشت فقط جنبه‌های منفی کار خود را ببیند. این انسان چه فایده‌ای دارد؟ باید این حقیقت را در ذهن خویش فرو کنید که در این جهان هر لحظه ممکن است با شرایط ناخوشایندی روبه‌رو شوید، در غیر این‌صورت، در ساعت حادثه رفتار و کردار ضعیفی در برخورد با امور از خود نشان خواهید داد و دیگران اعتقادشان را به شما از دست خواهند داد. و اگر دیگران به فردی اعتقادی نداشته باشند، صرف‌نظر از آن‌که آن فرد چه‌قدر ممکن است فرد خوبی باشد، ولی جوهره‌ی یک شخص خوب را نخواهد داشت. این نیز می‌تواند بر کار و شخصیت سامورایی خدشه وارد کند.

شمشیرزنی در کهن‌سالی خویش چنین گفت: «در زندگی انسان، مراحلی در جست‌وجوی دانش وجود دارد. در پایین‌ترین سطح، هر چه شخص تلاش می‌کند هیچ ثمری نمی‌برد و احساس می‌کند هم او و هم دیگران ناشی و خامدست هستند. در این مرحله او هیچ ارزشی ندارد. در مرحله‌ی بعد او هنوز بی‌فایده است اما از ناکارامدی خویش آگاه است و می‌تواند ناکارامدی دیگران را نیز ببیند. در سطحی بالاتر او مفتون توانایی‌های خویش است و از تحسین دیگران به دل شاد می‌شود و از ناتوانی دوستان و آشنایان خود اندوهگین می‌شود. این مرد ارزش دارد. در والاترین مرتبه، مرد چنان به‌نظر می‌رسد که گویی هیچ نمی‌داند.»

در میان دیوارنوشته‌های قصر امیر نائوشیگه این جمله به چشم می‌خورد، «با مسائل بزرگ با آرامش برخورد کن.» استاد ایتای در تفسیر این عبارت می‌گوید، «در برخورد با مسائل پیش‌پاافتاده باید با جدیت عمل کرد.» در زندگی هر انسان مسائل به‌راستی بزرگ اندک‌اند و شاید که بیشتر از دو یا سه مسئله‌ی بزرگ در زندگی هر فرد وجود نداشته باشد. اگر آن‌هنگام که زندگی هر روزه‌ی خویش را به پیش می‌بری بر این مسائل به‌خوبی تأمل کنی، می‌توانی آن‌ها را بازشناسی. پیشاپیش فکر کردن درباره‌ی امور و برخورد آرام نشان دادن در ساعت واقعه و زمانی که آن مسائل و اتفاقات روی می‌دهند، جوهره‌ی این اندرز است. روبه‌رو شدن با یک واقعه و حل‌وفصل آن در آرامش، اگر از پیش آماده نشده باشی دشوار است، و مشخص نیست که آیا در این حالت به هدف خویش خواهی رسید یا خیر.

وقتی کسی برای شنیدن نیست خواندن کار سختی است.»

وقتی که شخصی می‌گفت صرفه‌جویی باید به‌دقت مدنظر قرار گیرد، یک نفر پاسخ داد این اصلاً خوب نیست. واقعیت آن است که ماهی در آب خیلی زلال زیاد زنده نخواهد ماند. اما اگر خزه‌ها و امثال آن آب را فرا گیرند، ماهی زیر سایه‌شان پنهان می‌شود و بزرگ خواهد شد. بدین‌سان، اگر امیر گه‌گاه بعضی خردهها را نادیده گیرد یا نشنیده باقی بگذارد، زیردستان وی در آرامش زندگی خواهند کرد. درک این نکته در ارتباط با رفتار دیگران مهم است.

پیش از نکته گرفتن از کسی، ابتدا باید در نظر گرفت که آیا آن شخص ظرفیت پذیرش آن نکته را دارد یا خیر. باید ارتباطی صمیمی با او برقرار ساخت و اطمینان حاصل کرد که آن شخص همیشه به کلام تو اعتماد می‌کند. موضوعاتی را مطرح کن که وی دوست دارد و بهترین راه صحبت کردن با او را جست‌وجو کن و به‌دنبال راهی باش که تو را به‌خوبی درک کند. وضعیت را بسنج و بیندیش که آیا بهتر است با نامه نظر خود را به او بازگویی یا در هنگام ترک خانه و آن زمان که او را مشایعت می‌کنی، نقاط قوت او را خاطرنشان ساز و از هر وسیله‌ای که می‌توانی برای دلگرمی به وی استفاده کن، مثلاً با ذکر اشتباهات خود بدون آن‌که اشتباهات او را به رویش آوری و با ذکر این‌که این اشتباهات ممکن است برای وی نیز رخ دهد. چنان رفتار کن که اشتباه خود را چنان بپذیرد که گلوی مردی تشنه آب را پذیراست. بدین‌سان نظر تو اشتباه او را اصلاح خواهد ساخت.

گفته می‌شود وفاداری در پیمان امیر و سامورایی مهم است. وفاداری اگرچه دور از دسترس به‌نظر می‌رسد اما درست در برابر دیدگان توست. اگر ذهن خود را مهیای پذیرش آن کنی در همان لحظه به مریدی شریف بدل خواهی شد.

شرم‌آور است که مردان جوان امروز بسیار حسابگرند و غره به دارایی‌های مادی خویش. مردانی که قلبی حسابگر دارند بی‌بهره از تکلیف‌اند. و کسی که بی‌بهره از تکلیف باشد عزت نفس نیز ندارد.

اهل علم و امثال آن‌ها مردمانی هستند که با فراست و گفتار خویش ترس و آزمندی‌شان را پنهان می‌کنند.

در میان دیوارنوشته‌های قصر امیر نائوشیگه این جمله به چشم می‌خورد، «با مسائل بزرگ با آرامش برخورد کن.» استاد ایتای در تفسیر این عبارت می‌گوید، «در برخورد با مسائل پیش‌پاافتاده باید با جدیت عمل کرد.»

«من راه شکست دیگران را نمی‌شناسم، تنها می‌دانم چگونه می‌توانم بر خویش چیره شوم.»

مردن بدون رسیدن به هدف خود مرگی بی‌ارزش و کوته‌نظرانه است. اما چه باک! شرمی در آن نیست.

والاترین نوع پیروزی آن است که به دشمن خود درسی بیاموزی که در آینده به نفع وی باشد. این نوع پیروزی مطابق با طریقت سامورایی است.

«هیچ‌چیزی عمیق‌تر از حس احترام نسبت به دیگری نیست. گاهی اوقات کسی مثل خویشاوندی می‌میرد و اشکی ریخته نمی‌شود. اما ممکن است سرگذشت کسی را بشنویم که پنجاه یا صد سال پیش می‌زیسته، و ما از او هیچ نمی‌دانیم و او هیچ نوع پیوند خانوادگی با ما ندارد، ولی با این‌حال به‌خاطر احساس احترام نسبت به وی اشک می‌ریزیم.»

مردی به شونگاکوی راهب گفت، «منش فرقه‌ی لوتوس سوترا شایسته نیست چون خیلی رعب‌آور است.» شونگاکو پاسخ داد، «به‌خاطر خصلت رعب‌آورش به آن فرقه‌ی لوتوس سوترا می‌گویند. اگر چنین خصلتی نداشت که دیگر فرقه‌ای یک‌سر متفاوت بود.»

جوهره‌ی سخن گفتن در هیچ نگفتن است. اگر فکر می‌کنی می‌توانی کاری را بدون حرف زدن به انجام رسانی، پس آن را بدون حرف زدن انجام ده. اگر چیزی هست که بدون سخن گفتن به انجام نمی‌رسد، با کلماتی چند، و به‌شکلی معقول، سخن بگو. بی‌فکر و تأمل دهان باز کردن مایه‌ی شرم تو خواهد شد، و بسیار زمان‌ها مردم به چنین شخصی پشت خواهند کرد.

یک‌بار زمانی که کاهن اونگو اهل ماتسوشیما شب‌هنگام در حال گذر از کوهستان بود، گرفتار راهزنان کوهستان شد. اونگو گفت، «من از اهالی همین منطقه هستم، نه یک زائر. هیچ پولی ندارم. اما اگر تمایل دارید می‌توانید این لباس‌ها را بردارید. لطفاً از جان من درگذرید.» راهزنان گفتند، «تلاش ما بی‌فایده بوده است. ما به لباس نیازی نداریم» و رد شدند. آن‌ها دویست یارد دور شده بودند که اونگو بازگشت و آن‌ها را صدا زد، «نباید دروغ می‌گفتم. سردرگم بودم و متوجه نشدم که یک تکه نقره در کیف پول خود دارم. واقعاً متأسفم که گفتم هیچ پولی ندارم. من این را دارم. لطفاً این را بگیرید.» این گفته در راهزنان سخت اثر کرد. موهای خود را همان‌جا کوتاه کردند و به کسوت شاگردی او درآمدند.

این جهان را رؤیایی بیش ندانستن دیدگاه خوبی است. وقتی شما چیزی نظیر کابوس می‌بینید، بیدار می‌شوید و به خود می‌گویید تنها یک رؤیا بود. گفته‌اند جهانی که در آن زندگی می‌کنیم هیچ فرقی با رؤیا ندارد.

وضع انسان در رؤیاهایش آشکار می‌شود. خوب است که انسان با رؤیاهایش همدم باشد و در این راه تلاش کند.

این عبارت که، «فرم، خلأ است»، به‌معنای وجود داشتن در جایی است که هیچ نیست و این عبارت که، «خلأ، فرم است»، بدان‌معناست که همه‌چیز از نیستی به‌وجود می‌آید.[۲]