بریده‌هایی از کتاب نگاهی به رابطه‌ عبد و مولا

خداوند متعال در قرآن کریم، وظیفه پیامبران را در کنار آموزش «علم»، آموزش «حکمت» نیز دانسته است. چرا پیامبران باید حکمت را آموزش دهند؟ خب، همه چیز را در قالب گزاره‌های علمی به مردم آموزش می‌دهند، دیگر چه نیازی به حکمت است؟ حکمت یعنی اینکه مردم خودشان هم علم تولید کنند. یعنی خودشان بتوانند به حقایق و رموز هستی برسند.

عبد یعنی چه؟ یعنی «کسی که دستور می‌گیرد، نه اینکه بخواهد پیشنهاد بگیرد، رویش فکر کرده و توافق کند.»

امام رضا (ع) می‌فرمایند: «اگر کسی بگوید چرا خدای متعال بندگان را به عبادت و بندگی فرمان داد؟ گفته می‌شود فرمان داد تا او را از یاد نبرند و آئین او را رها نکنند، و امر و نهیش را به بازی نگیرند، زیرا در آن آرامش و دوام آنان است. و اگر آنان بدون دستور به عبادت رها می‌شدند، روزگار بر ایشان طولانی می‌شد (سخت می‌گشت) و قساوت قلب پیدا می‌کردند.»

جهنم را برای خودتان جدّی بگیرید. بگذارید وقتی خدا شما را از جهنم بیرون می‌آورد، دست خدا را ببینید و خدا داشتن و عبدبودن را لمس کنید. جهنم برای این نیست که تو داخلش بروی، جهنم برای این است که تو از آن بترسی و بگویی: «خدایا من از جهنم می‌ترسم. مرا به جهنم نبر. من عبد تو هستم.» هر چه که از جهنم ترسیدی، عبدتر می‌شوی، و خدا برای تو خداتر می‌شود.

رابطه با خدا هزاران فایده دارد که یکی از آنها خوب‌شدن اخلاق تو است. یکی از فوائد رابطه با خدا این است که اخلاق تو اخلاق «عِبَادُ الرَّحْمَنِ» می‌شود که روی زمین با آرامش، متانت و فروتنی راه می‌روند. این درست است، ولی تو عبد رحمان نشدی که با فروتنی راه بروی! عذرخواهی می‌کنم، بعضی از حیوانات هم با متانت و فروتنی راه می‌روند! تو می‌خواهی عبد خدا شوی که تازه شبیه بعضی از حیوانات رفتار کنی؟! ما می‌خواهیم از چیزی بالاتر از اخلاق صحبت کنم. بنا نیست تو رابطه با خدا داشته باشی تا شاخ نزنی، لگدپرانی نکنی و خلاصه آزارت به کسی نرسد. آیا کمال بشر در این است که مانند یک مورچه به کسی صدمه نزند؟ آیا رابطه با خدا می‌خواهد خرج این بشود؟

می‌ارزد انسان کلاً گناه را کنار بگذارد تا این رابطه را کشف کند. اگر گفتند: «خارج از نماز هم گناه نکن، حرف‌های خدا را گوش بده بلکه این رابطه را کشف کنی»، به‌خدا قسم می‌ارزد. بی‌خیال گناه شو، ولش کن بگو: «می‌خواهم این رابطه را کشف کنم. می‌دانم این رابطه دل می‌برد.»

البته یکی از نتایج اینکه کسی با خدا رابطه داشته باشد، این است که آدم خوبی هم می‌شود، ولی هدف ما این نیست که تنها آدم خوبی شویم. مگر آدم خوب یعنی چی؟ یعنی در اخلاق فردی طبق هنجارهایی که آدم‌ها می‌فهمند رفتار می‌کند، در اخلاق اجتماعی هم ظلم نمی‌کند و طبق هنجارهایی که همه می‌فهمند رفتار می‌کند. بدبختی بشر به این است که اینجا را غایت خود می‌داند. نادان‌ها هم تصور می‌کنند که باید به اینجا برسند و دیگر هیچ.

ای بندۀ خدا! تو که چه بخواهی و چه نخواهی عبد هستی، پس چرا می‌خواهی از حقیقت خودت دور شوی؟ در بعضی از امور که تو اصلاً حق انتخاب نداری، انرژی‌ات را الکی در این امور مصرف نکن. بپذیر که عبد هستی و انرژی و توان خودت را از اینجا به بعد صرف کن. خوشا به سعادت کسی که بعد از پذیرش بندگی، فکر و خیال خودش را صرف این می‌کند که از توانایی‌هایش چگونه استفاده کند.

خدا هر که را بیشتر دوست داشته باشد، بیشتر به او امر می‌کند. این تصور که خدا به بعضی کارها امر و آنها را واجب کرده صرفاً به این دلیل که حتماً بندگانش آن کارها را انجام دهند و از زیرش در نروند، تصور ناقصی است.

این خدایی که باران کبریایی است، مهربان هم هست، غفّار هم هست، اگر نبود که بیچاره بودیم. این خدا شنونده هم هست، صبور هم هست، حلیم هم هست، ستّار هم هست، بردبار هم هست. این خدا منتظر ما هم هست. این خدایی که بسیار با عظمت است، این خدا حاضر است ما را ببخشد. حاضر است کوتاهی‌های ما را جبران کند. آبروی ما را نمی‌برد. این خدا ما را دوست دارد. این خدا هر چه گناه کنیم تا آخر عمر باز پیگیری می‌کند که ما را به سوی خود برگرداند. ولی یادمان نرود او اول از همه اینها خداست و ما در مقابل او عبد هستیم.

یکی از قواعدی که باید در تربیت فرزند رعایت شود، پرهیز از تشویق بیجاست. اگر فرزندتان کار خلاقانه‌ای انجام داد، خیلی ویژه تشویقش نکنید. اگر شلوغش کنید، خلاقیت بچه تمام می‌شود و مشغول کیف کردن از تشویق شما می‌شود، یادش می‌رود که باید این خلّاقیت را ادامه دهد. تشویق بیجا موجب سوختن خلاقیت بچه‌هاست. خدا هم همین کار را با شما می‌کند. برای همین با تو حرف نمی‌زند. یک عمرِ کوتاهی را می‌خواهد صبر کند و چیزی به تو نگوید. تو سرت را پایین بینداز و کار کن. نمی‌دانی خدا برای تو در آسمان چه‌کار می‌کند! نمی‌دانی خدا چه‌جوری تحویلت می‌گیرد. البته همان بهتر که نمی‌دانیم!

این ما نیستیم که خدا را انتخاب می‌کنیم این خداست که زمانی که ما را خلق کرده، ما را برای بندگی خود انتخاب کرده است.

«چنان به موی تو آشفته‌ام به بوی تو مست/ که نیستم خبر از آنچه در دو عالم هست».

درگیر نباش، نگران دنیا نباش، حسرت دنیا نخور، به دیگران حسادت نکن. گذشته و آینده را رها کن، به عرض و طول خودت (یعنی اطرافت) کاری نداشته باش. حریصانه برخورد نکن، حرص و جوش نخور، آرام باش و خلاصه در یک کلام آب را گِل نکن تا در زلالی آب، عمق دریای وجود خودت را ببینی که از تو چه می‌خواهد؟ مدّتی معصیت نکن تا کم‌کم نیازش را حس کنی. بعد از اینکه مدتی خودت را کنترل کردی و سراغ گناه نرفتی، کم‌کم نیاز به عبودیت و پرستش مولا در قلبت جوانه می‌زند. قدم اول ترک محرمات است، به همین دلیل امیرالمؤمنین (ع) فرموده‌اند: «اجْتِنَابُ السَّیئَاتِ أَوْلَی مِنِ اکتِسَابِ الْحَسَنَات؛ دوری از گناهان مهم‌تر از انجام حسنات و خوبی‌هاست.‌»

امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: «کونُوا عَلَی قَبُولِ الْعَمَلِ أَشَدَّ عِنَایةً مِنْکمْ عَلَی الْعَمَل؛ باید عنایت و اهتمام شما به قبول شدن عملتان بیش از اهتمامتان به اصل انجام عمل باشد.

مفهوم عبودیت، مفهوم خیلی غریبی است. کافی است تصورش کنیم تا تهذیب نفس آغاز شود. به محض اینکه تصورش کنیم، تصدیق آیات الهی محقق می‌شود. به محض اینکه تصورش کنیم، انجام تکلیف آسان می‌شود. عبد یعنی چه؟ یعنی «کسی که دستور می‌گیرد، نه اینکه بخواهد پیشنهاد بگیرد، رویش فکر کرده و توافق کند.» اینها مال شازده‌هاست، مال برده‌ها نیست. دستور گرفتن از خدا لذّت‌بخش است. قشنگ‌ترین قسمت نماز، واجب بودنش است نه عشق‌بازی کردنش.

اصل نیاز به برقرار رابطه با خدا در هیچ‌کس ایجاد نمی‌شود، در وجود همه هست، منتهی باید آن را کشف کرد. انسان تا زمانی که این نیاز را کشف نکند و به آن پاسخ نگوید، بی‌قرارِ بی‌قرارِ بی‌قرار خواهد بود. و این نیازی است که ما هنوز آن را نشناخته‌ایم، هنوز آن را ندیده‌ایم. ما بیچاره و در به در رابطه با خدا هستیم. ناآرام هستیم و هرجا هم برویم به آرامش نخواهیم رسید.

نگویید: «آیا واقعاً ما به جهنم می‌رویم؟» به احتمالات نگاه نکنید. اصلاً یقین داشته باشید که به جهنم نمی‌روید. مگر امیرالمؤمنین (ع) احتمال می‌داد که خدا او را به جهنم ببرد؟ پس چرا این‌قدر در مناجات خودش از جهنم با خدا سخن می‌گفت؟ این آن معنویت و عرفان ناب است. عرفان بی‌جهنم، بازی کردن با مفهوم عرفان است. خدایی که جرأت نکند کسی را جهنم ببرد که خدا نیست.

اینکه دو روز در ایام اعتکاف در مسجد معتکف می‌شوی، مستحب است. دو روز درِ خانه خدا ناله می‌زنی و خودت را اسیر می‌کنی، خدا هم روز سوم به تو لطف می‌کند و یک امر می‌فرستد. می‌فرماید: «حرام است امروز روزه نگیری. حرام است امروز از مسجد بیرون بروی. واجب است بمانی.» دو روز منّت او را می‌کشیم تا روز سوم یک دانه امر به ما بفرستد. چرا تو با پای خودت و با عقل و انتخاب خودت که آمدی این‌قدر برایت شیرینی نداشت؟

علم و دانش به یادگیری نیست. بلکه نوری است که خدا در دل کسی که می‌خواهد او را هدایت کند، قرار می‌دهد. اگر طالب علم هستی ابتدا بندگی حقیقی را در جان خود جستجو کن. و علم را برای عمل‌کردن بیاموز و از خدا طلب فهم کن تا خدا همه چیز را به تو بفهماند.»