بریده‌هایی از کتاب نگاهی به رابطه‌ عبد و مولا

خدا می‌گوید: «من دل تو را این‌گونه ساخته‌ام که جز با من آرام نمی‌شود. این دل ناآرام تو تنها در سایه ارتباط با من به ساحل آرامش می‌رسد و قرار پیدا می‌کند.»

عبادت یعنی قطع رابطه با دیگران و مقیم درِ خانۀ خدا شدن، برای رسیدن به آن رابطه نامرئی و مرموز؛ رابطه با خدا. عبادت راه برقراری این ارتباط است.

اصل نیاز به برقرار رابطه با خدا در هیچ‌کس ایجاد نمی‌شود، در وجود همه هست، منتهی باید آن را کشف کرد. انسان تا زمانی که این نیاز را کشف نکند و به آن پاسخ نگوید، بی‌قرارِ بی‌قرارِ بی‌قرار خواهد بود.

میزان استجابت به استعداد تو برمی‌گردد. بستگی دارد به اینکه تو چقدر عبد هستی. شاخص بیرونی هم ندارد که شما با خیال راحت اندازه‌گیری کنی که چقدر عبد هستی. یعنی اینکه عبدبودن چقدر در جان تو جاگرفته، خیلی وقت‌ها شاخص بیرونی و قابل اندازه‌گیری ندارد. در یکی ده درصد تحقق پیدا کرده، در یکی پنجاه درصد، در یکی نود درصد و در یکی هم صد درصد. اینجاهاست که بندگان خدا در تاریکی‌های نیمه شب دنبال خودشان می‌گردند. چون واضح نیست. اگر واضح بود می‌گفتیم مشخصاتش مثلاً دوتاست: اینکه دروغ نگوید و غیبت نکند، و کار تمام می‌شد ولی این‌گونه نیست، پنهان است.

وقتی که می‌خواهد حسابرسی کند، می‌گوید: «ببین جمع حسابت فلان‌قدر می‌شود، من چند سال تو را در بهشتم نگه دارم؟» قرآن خبر می‌دهد که زمان حسابرسی معلوم می‌شود یک لحظه هم نمی‌توانیم به بهشت وارد شویم و همه باید برویم جهنم. اما بعد می‌فرماید: «ولی یک حرکت‌هایی کردی که گرچه این حرکت‌هایت نه لایق ربوبیت ما بود، نه متناسب با عبودیت تو، اما من خدا هستم. لذا تو را به بهشت می‌برم.» این یعنی همان رحمت خدا که در آیه ۱۶ سوره مبارکه انعام آمده است.

چه برای خوب شدن و چه برای بد شدن، نیاز به اجازۀ او داری. ممکن است از این حرف تعجب کنید ولی خدا اجازه سقوط را هم به هر کسی نمی‌دهد.

لذا امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: «کونُوا عَلَی قَبُولِ الْعَمَلِ أَشَدَّ عِنَایةً مِنْکمْ عَلَی الْعَمَل؛ باید عنایت و اهتمام شما به قبول شدن عملتان بیش از اهتمامتان به اصل انجام عمل باشد.»

جناب ابوذر نقل می‌کند که روزی رسول خدا (ص) به من فرمودند: «ای اباذر، چه بسا بنده‌ای معصیت خدا را انجام می‌دهد ولی به‌خاطر آن گناه وارد بهشت می‌شود.» پرسیدم: «چگونه چنین چیزی ممکن است؟» ایشان فرمودند: «این گناه همیشه در مقابل دیدگان او خواهد بود و پیوسته از آن توبه می‌کند و به سوی خدا می‌گریزد تا وارد بهشت می‌شود.»

انسان چیزهای متنوعی دوست دارد، پنهان‌ترین و اساسی‌ترین نیاز انسان که باید با تلاش بسیار آن را بیدار کرد، حسّ پرستش است.

عملیات عبادت و عملیات معصیت دو روی مثبت و منفی یک واقیعت هستند که سبب تعجیل یا تأخیر در تحقّق عبودیت در وجود انسان می‌شوند. یعنی یا عبودیت را در وجود انسان تقویت می‌کنند یا تضعیف. چرا گناه بد است؟ چون انسان را از دایره بندگی خدا خارج می‌کند. یعنی حال و هوای بندگی را از سر او بیرون می‌برد. کار خوب چرا خوب است؟ چون حقیقت عبودیت را در وجود انسان تقویت می‌کند. بر این اساس کار خوب آن کاری است که انسان را بنده‌تر بار بیاورد.

ولی تو عبد رحمان نشدی که با فروتنی راه بروی! عذرخواهی می‌کنم، بعضی از حیوانات هم با متانت و فروتنی راه می‌روند! تو می‌خواهی عبد خدا شوی که تازه شبیه بعضی از حیوانات رفتار کنی؟! ما می‌خواهیم از چیزی بالاتر از اخلاق صحبت کنم. بنا نیست تو رابطه با خدا داشته باشی تا شاخ نزنی، لگدپرانی نکنی و خلاصه آزارت به کسی نرسد. آیا کمال بشر در این است که مانند یک مورچه به کسی صدمه نزند؟ آیا رابطه با خدا می‌خواهد خرج این بشود؟

ما خدا را برای اینکه آدم‌های خوبی شویم نمی‌خواهیم. اصلاً مگر تو آفریده شده‌ای برای اینکه آدم خوبی شوی؟ خدا که فرشته‌ها را داشت، فرشته‌ها خوب‌تر از تو بودند. البته این به معنای انکار خوبی و خوب شدن نیست، ولی خوبی یکی از نتایج ارتباط با خداست، نه هدف ارتباط با خدا. اگر کسی با خدا ارتباط پیدا کرد، خودبه‌خود خوب هم می‌شود.

ما می‌خواهیم از چیزی بالاتر از اخلاق صحبت کنم.

خیلی وقت‌ها ما اراده می‌کنیم که به سمت او برویم ولی خدا راه نمی‌دهد، بعضی وقت‌ها هم ما اصلاً نمی‌خواهیم به سمت خدا برویم ولی او به دلیلی ما را به سمت خودش می‌کشاند.

امام رضا (ع) می‌فرمایند: «اگر کسی بگوید چرا خدای متعال بندگان را به عبادت و بندگی فرمان داد؟ گفته می‌شود فرمان داد تا او را از یاد نبرند و آئین او را رها نکنند، و امر و نهیش را به بازی نگیرند، زیرا در آن آرامش و دوام آنان است. و اگر آنان بدون دستور به عبادت رها می‌شدند، روزگار بر ایشان طولانی می‌شد (سخت می‌گشت) و قساوت قلب پیدا می‌کردند.»

اگر در سریالی مثل «اوشین» دیدی که او در اثر وجدان خیلی از مسائل را رعایت می‌کند، نگو: «او با اینکه نماز نمی‌خواند، این‌قدر آدم خوبی است. پس ما دین می‌خواهیم چکار کنیم؟!» نه، ما حرف‌های کلاس‌پایین هم در دین داریم، برای مخاطب‌های خاص خودش.

یکی از مواردی که ایشان فرمودند این بود که «اگر می‌توانی هر روز یک سوره یاسین بخوان و آن را به حضرت زهرا (س) هدیه کن.» اگر شما همین یک کار ساده را انجام بدهی، بعد از یکسال می‌بینی ارتباط خاصی با حضرت زهرا (س) پیدا می‌کنی.

حضرت امام (ره) در پیامی که به مناسبت میلاد امیرالمؤمنین (ع) صادر کرده بودند، عبارتی در وصف ایشان دارند که اگر بخواهیم امیرالمؤمنین (ع) را تنها در یک جمله معرفی کنیم، بی‌شک آن جمله باید همین جمله امام (ره) باشد. امام (ره) بعد از اذعان به قاصر بودن همه دانشمندان از معرفی علی (ع) می‌فرمایند: «او به‌حق عبدالله است و پرورش یافته عبدالله اعظم است.»

شخصی به من می‌گفت: «شما الله اکبرهای نماز را می‌بینید اما بسم الله الرحمن الرحیم‌های قرآن را نمی‌بینید؟! این که خیلی مهربانانه است، چرا این تیکه‌هایش را نمی‌گویی؟» گفتم: «اولاً معنای الله اکبر این نیست که خدا نامهربان است. ثانیاً هیچ می‌دانی در «بسم الله الرحمن الرحیم» چقدر تکبّر خدا موج می‌زند؟ چقدر تکبّر خدا و مهربانی او در آن است؟» من اگر به شما بگویم که اول سوره‌ها را این‌گونه شروع کنید: «به نام من که طلبه مهربانی هستم»، آیا شما از این تعبیر مهربانی مرا احساس می‌کنی یا تکبّر مرا؟ واضح است. بدون اینکه لفظ تکبّر را بیاورم، تکبّر در این عبارت موج می‌زند. خدا در ابتدای سوره‌هایش می‌گوید: «به نام من» و با تکبّرش انسان را به تذلل وامی‌دارد.

امام حسن مجتبی (ع) می‌فرماید: «أَنَا الضَّامِنُ لِمَنْ لَمْ یهْجُسْ فِی قَلْبِهِ إِلَّا الرِّضَا أَنْ یدْعُوَ اللهَ فَیسْتَجَابَ لَهُ؛ من ضمانت می‌کنم برای کسی که جز رضایت از خدا در دلش خطور نکند، دعایش به‌درگاه خدا مستجاب شود.»