بریده‌هایی از کتاب عرفان خورشید

نکتۀ مهم آن است که خداوند در هستی هیچ کاری را به طور مستقل به هیچ موجودی واگذار نفرموده است.

فضیلت انسان از دو بخش عمده تشکیل می‌شود: اندیشه و عمل. این دو حقایقی آشکارند که خداوند سبحان بارها در کلام خویش و در معرفی انسان و جایگاهش در نظام توحیدی، بر آن صحّه می‌گذارد. شاید از زیباترین فرازهای قرآن کریم که به این موضوع می‌پردازد، سورۀ مبارکۀ عصر است: (وَ الْعَصْرِ * إِنَّ الْإِنْسَْانَ لَفی خُسْرٍ * إِلاَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَْاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ) به عصر سوگند که انسان‌ها همه در زیان‌اند؛ مگر کسانی که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده‌اند و یکدیگر را به حق سفارش کرده و یکدیگر را به شکیبایی و استقامت توصیه نموده‌اند.

پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمود: «اَلنُّجُومُ أَمانٌ لِأَهْلِ السَّماءِ وَأَهْلُ بَیتی أَمانٌ لِاُمَّتی». ستارگان آسمان باعث حفظ آسمان‌اند و اهل بیت من عامل بقای اهل زمین.

محوریت تمام هستی انسان است و انسان برای بندگیِ حق آفریده شده است

هنگامی‌که زمان ولایت‌عهدیِ حضرت ثامن‌الحجج (ع) فرا رسید، هریک از شاعران چند بیتی در وصف امام سرودند. ابونواس از شاعران پرآوازۀ حکومت مأمون عباسی خاموش بر جای خویش نشسته بود. بزرگان ادب لب به گلایه گشودند که با جایگاهی که تو در شعر داری، چگونه است که بیتی نسروده و چیزی نخواندی؟ او در جواب این ابیات را خواند: قِیلَ لِی أَنْتَ أَوْحَدُ النَّاسِ طُرّاً فِی فُنُونٍ مِنَ الْکلَامِ النَّبِیهِ لَک مِنْ جَوْهَرِ الْکلَامِ بَدِیعٌ یثْمِرُ الدُّرَّ فِی یدَی مُجْتَنِیهِ فَعَلَی مَا تَرَکتَ مَدْحَ ابْنِ مُوسَی وَ الْخِصَالَ الَّتِی تَجَمَّعْنَ فِیهِ قُلْتُ لَا أَهْتَدِی لِمَدْحِ إِمَامٍ کانَ جَبْرَئِیلُ خَادِماً لِأَبِیه به من می‌گویند تو در فنون کلام، یگانۀ روزگاری و کلامت لبریز از نوآوری‌های شگرف است؛ به‌گونه‌ای که دست مردم را از ثمرات ادب و سخنت لبریز می‌کنی. حال، چگونه است که چکامه‌ای در مدح علی بن موسی (ع) نمی‌گویی؟

با بررسی دقیق حال و هوای عصر مأمون و موقعیت بغرنج فرهنگی و سیاسیِ آن دوران، نقش شمس الشموس آسمانِ ولایت، حضرت علی بن موسی الرضا (ع)، در تضمین بقا و دوام مکتب اسلام و تشیع به‌وضوح روشن می‌شود.

امیرالمؤمنین (ع) در کنار فقه، طب و نحو، علم نجوم را برای جامعه ضروری می‌داند. «الْعُلُومُ أَرْبَعَةٌ الْفِقْهُ لِلْأَدْیانِ وَ الطِّبُ لِلْأَبْدَانِ وَ النَّحْوُ لِلِّسَانِ وَ النُّجُومُ لِمَعْرِفَةِ الْأَزْمَانِ». دانش‌ها بر چهار گونه‌اند: فقه برای دین شناسی، پزشکی برای [سلامت] بدن، نحو برای دستور زبان و ستاره‌شناسی برای شناخت زمان‌هاست.

در زیارت عظیم جامعۀ کبیره می‌خوانیم: «وَ اَرکانَ تَوحیدِه»؛ یعنی حضرات معصومین (ع) ارکان توحید خداوند هستند.

[امام‌رضا (ع)] فرمود: شنیدم پدرم موسی بن جعفر (ع) می‌گوید شنیدم پدر جعفر بن محمد (ع) می‌گوید شنیدم پدرم محمد بن علی (ع) می‌گوید شنیدم پدرم علی بن الحسین (ع) می‌گوید شنیدم پدرم حسین بن علی (ع) می‌گوید شنیدم پدرم امیر مؤمنان، علی بن ابی‌طالب (ع) می‌گوید شنیدم پیامبر خدا (ص) می‌گوید شنیدم خداوند عزوجل می‌گوید: «لَا إِلَهَ إِلَّا الله» دژ و حِصن محکم و استوار من است؛ هرکس به این دژ در آید، از عذاب من ایمن خواهد بود. چون موکب امام به حرکت درآمد، حضرت ندا داد: با شروط آن و من یکی از شروط آن هستم.

نبی مکرم اسلام (ص) بیست‌وسه سال به تبلیغ دین اسلام در میان مردم پرداخته، اما خداوند در روز غدیر و پس از تعیین امام، به رسول خویش فرمود: (الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکمْ نِعْمَتی).‌ امروز دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم.

علی بن ابی‌طالب (ع) در طول بیست‌وسه سال رسالت با رسول خدا روزگار گذراند؛ اما در زمان حیات رسول خدا به خود اجازه نداد که بر فراز منبر، خطبه بخواند. وقتی از ایشان می‌پرسند که آیا تو هم پیغمبر هستی؟ پاسخ می‌دهد: «إِنَّمَا أَنَا عَبْدٌ مِنْ عَبِیدِ مُحَمَّدٍ (ص)». (من فقط بنده‌ای از بندگان [حضرت] محمد (ص) هستم). سخنانی که در سال‌های حیات پیامبر (ص) از امیرالمؤمنین (ع) نقل شده بسیار اندک است. امام (ع) می‌داند تا زمانی که رسول خدا (ص) دهان به سخن می‌گشاید، علی کسی نیست که سخن بگوید

خداوند از میان انبیا، سیدالمرسلین را اشرف رسولان خود برگزیده است؛ رسولی که می‌گوید: «أَنَا سَیدُ وُلْدِ آدَمَ وَ لَا فَخْرَ». من سید فرزندان آدم هستم و [این امر] برای من موجب فخر نیست.

اگر انسانی عبد کامل و آینۀ تمام‌نمای عبودیت شود، هدف و غرضِ خلقت و غایت آفرینش می‌شود. خداوند به وجود نازنین پیامبر (ص) می‌فرماید: «لَوْلَاک لَمَا خَلَقْتُ الْأَفْلَاک» (اگر تو نبودی، افلاک را خلق نمی‌کردم). یعنی تو غایت و هدف خلقت هستی.

امام‌علی (ع) می‌فرماید: «إِلَهِی کفَی بِی عِزّاً أَنْ أَکونَ لَک عَبْداً وَ کفَی بِی فَخْراً أَنْ تَکونَ لِی رَبّاً أَنْتَ کمَا أُحِبُّ فَاجْعَلْنِی کمَا تُحِبُّ». خدایا تمام افتخار من این است که عبد [خاکسار] توام و تمام عزت و شرافت من آن است که تو خدای من هستی. تو آن‌چنانی که من دوست می‌دارم، پس مرا آن‌چنان قرار ده که تو دوست می‌داری.

درخطبۀ نورانی ۱۵۲ نهج‌البلاغه می‌فرماید: «إِنَّمَا الْأَئِمَّۀُ قُوَّامُ اللهِ عَلَی خَلْقِهِ وَ عُرَفَاؤُهُ عَلَی عِبَادِهِ وَ لَا یدْخُلُ الْجَنَّۀَ إِلَّا مَنْ عَرَفَهُمْ وَ عَرَفُوهُ وَ لَا یدْخُلُ النَّارَ إِلَّا مَنْ أَنْکرَهُمْ وَ أَنْکرُوهُ» همانا امامان از جانب خدا تدبیرکنندۀ کار مردمان‌اند و کارگزاران بندگان‌اند. کسی به بهشت نرود، جز آنکه آنان را شناخته باشد و آنان او را شناخته باشند و به دوزخ درنشود، جز آنکه منکر آنان بود و آنان وی را نپذیرفته باشند و مَحرم نساخته.

خدای تبارک‌وتعالی اگر می‌خواست خودش را [بی‌واسطه] به بندگان می‌شناساند؛ ولی ما [اهل‌بیت] را درها و راه [شناخت] خود و آن جهتی که باید از آن داخل شوند، قرار داده است. بنابراین کسی که از ولایت ما روی گرداند یا دیگری را بر ما ترجیح دهد، از صراط مستقیم خارج شده است. کسانی که به ما تمسّک می‌کنند، با کسانی که مردم به آن‌ها روی می‌آورند که همچون چشمه‌های آب تیره‌رنگی هستند که بعضی فرورفته در بعضی دیگرند، مساوی نیستند. کسانی که به‌سوی ما آمده‌اند، به‌سوی چشمه‌های زلالی روی آورده‌اند که به فرمان پروردگارشان جاری هستند؛ آبِ آن‌ها تمام نمی‌شود و خشک نمی‌گردد.

امام‌صادق (ع) در حدیثی شگفت‌انگیز می‌فرماید: «لَوْ لَا اللهُ مَا عُرِفْنَا وَ لَوْ لَا نَحْنُ مَا عُرِفَ اللهُ». اگر خداوند نبود، ما شناخته نمی‌شدیم و اگر ما نبودیم خدا شناخته نمی‌شد. این کلام امام (ع) عین توحید است؛ بدان معنی که خداوند با نشانه‌ها و اسمائش شناخته می‌شود و بارزترین و شامخ‌ترین اسم خداوند، آن خاندان هستند.

صادق آل‌رسول (ع) می‌فرماید: «نَحْنُ وَ اللهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی» (به خدا سوگند ما اسم‌های نیک خداوند هستیم). یعنی ما آن اسماء حسنای خداوند هستیم که سایر نام‌ها در آن جمع می‌شود. نام مبارک پیامبر اسلام (ص) آیه‌ای است که جامع نام سایر انبیای الهی است. نام احمد نام جملـه انبیـاست چون که صد آمد نود هم پیش ماست

امام‌حسین (ع) می‌فرماید: «إِنّا قَوْمٌ نُعْطِی الْمَعْرُوفَ عَلَی قَدْرِ الْمَعْرِفَةِ». همانا ما خاندانی هستیم که [به هرکس] به میزان معرفت و شناختش می‌بخشیم.

در عالم ماده، پدر و مادر واسطۀ فیض الهی و خیر خداوندی در وجود ما هستند.