بریده‌هایی از کتاب هنر و رسانه

اگر کسی را بی‌دلیل برای خودمان بزرگ کنیم، راه تفکر خود را بسته‌ایم.

امیرالمومنین (ع) می‌فرمایند: «إِجتِنابُ السَّیئاتِ أولی مِن إِکتِسابِ الحَسَناتِ، خطا نکردن، از کار خوب کردن مهم‌تر است».

در آن مجلس رو به امام صادق (ع) کرد و گفت: چرا وقتی دوستان شما در جلسه‌ای می‌نشینند، نمی‌توانند عقیده‌شان را مخفی کنند، و در همان جلسهٔ اول زود ولایت‌شان را لو می‌دهند؟ امام هم نه گذاشت و نه برداشت، جواب را گذاشت در کاسهٔ آن ملعون و فرمود: «لِحَلَاوَة الْإِیمَانِ فِی صُدُورِهِمْ» به خاطر شدت شیرینی ایمان در سینه‌هایشان است. نمی‌توانند خودشان را نگه دارند.

اگر رسانه بخواهد منویات امام (ره) و مقام معظم رهبری را پیاده کند، باید مدیرانی داشته باشد که لااقل از چهار آگاهی اساسی برخوردار باشند. اولاً در حد اطمینان برانگیزی، اسلام‌شناس باشند. مثلاً از بُن دندان خط فکری امام (ره) را درک کرده باشند. و منویات مقام معظم رهبری را عمیقاً بفهمند. ثانیاً انسان‌شناس باشند؛ اعم از فردی و اجتماعی. باید مخاطب رسانه را بشناسند. عالمانه از جامعه و انسان مخاطب خبر داشته باشند. ثالثاً رسانه‌شناس باشند، و کارکردهای رسانه را بشناسند. البته نه آن‌گونه که غربی‌ها برای ما دیکته کرده‌اند، بلکه شناختی عمیق از کارکردهای رسانه بر مبنای شرایط، مقتضیات و نیازهای امروز جامعه. رابعاً هنرشناس و یا هنرمند باشند، و حتماً هنرمندان را هم بشناسند.

اگر امروز در جهان می‌توانند مسلمانان را تروریست معرفی کنند، چون ما رزمنده‌ها و فرهنگ جهاد جاری در دفاع مقدس را به جهانیان عرضه نکرده‌ایم؛ عُرضهٔ این‌کار را نداشتیم. آینده روشن خواهد کرد که تاریخ، هنرمندان این عصر را چگونه محاکمه خواهد کرد.

«هنر در عرفان اسلامی، ترسیمِ روشن عدالت و شرافت و انصاف، و تجسیم تلخکامی گرسنگانِ مغضوبِ قدرت و پول است.»

و ما که می‌گوییم اسلام را ما می‌خواهیم صادر کنیم، معنایش این نیست که ما سوار طیاره بشویم و بریزیم به ممالک دیگر. یک همچو چیزی نه ما گفتیم و نه ما می‌توانیم. اما آنکه ما می‌توانیم این است که به وسیله دستگاه‌هایی که داریم، به وسیله همین صداوسیما، به وسیله مطبوعات، به وسیله گروه‌هایی که در خارج می‌روند، اسلام را آن طوری که هست معرفی کنیم. اگر آن طوری که هست معرفی بشود، مورد قبول همه خواهد شد. بشر به فطرتش [که] یک فطرت سالم است، اگر یک چیزی را القا بکنند، روی فطرت سالم خودش قبول می‌کند و قدرتمندها از همین معنا می‌ترسند.

هر انسان عاقلی، یکی از کارهای بسیار مهمی که باید انجام دهد، تشخیص «الأهمّ فالأهمّ» است، و اِلا مهمّات را همه تشخیص می‌دهند

مرحوم شاه‌آبادی فرموده بودند: «روح‌الله، واقعاً روح‌الله است. نشد یک روز ببینم که ایشان بعد از بسم‌الله در درس حاضر باشد. همیشه پیش از آن که بسم‌الله را بگویم حاضر بوده است.» و همچنین می‌فرمودند: «من شاگردی دارم به نام آقا روح‌الله که اگر به او تنها چند دقیقه درس بدهم، نمی‌گوید کم است، و اگر چند ساعت هم درس بدهم، نمی‌گوید کافی است.»

«تنها هنری مورد قبول قرآن است که صیقل دهندهٔ اسلام ناب محمدی ـ صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم ـ، اسلام ائمهٔ هدی ـ‌علیهم‌السلام‌ـ، اسلام فقرای دردمند، اسلام پابرهنگان، اسلام تازیانه‌خوردگانِ تاریخِ تلخ و شرم‌آور محرومیت‌ها باشد.»

اساساً در کار تبلیغی هر چه مخاطبان را دستِ‌کم بگیریم به نوعی در جهت تضعیف آنها عمل خواهیم کرد و هر چه آنان را دست بالا بگیریم در جهت رشد آنها قدم برداشته‌ایم و مخاطبان را به جلو سوق داده‌ایم. این نگاهی است که احساس می‌شود هم اکنون در برنامه‌ریزی‌ها و تولیدات رسانه حاکم نیست.

هر جایی در صحبت‌های حضرت امام (ره)، یا در صحبت‌های مقام معظم رهبری مقایسه‌ای دیدید که کدام از کدام مهم‌تر است، آن را به عنوان یک گوهر نگه دارید، و از کنارش به سادگی نگذرید.

«باید وزارت خارجه کوشش کند تا سفارتخانه‌ها نشریات تبلیغی داشته باشند و چهرهٔ نورانی اسلام را برای جهانیان روشن نمایند؛ که اگر این چهره با آن جمال جمیل که قرآن و سنت در همه ابعاد به آن دعوت کرده، از زیر نقاب مخالفان اسلام و کج‌فهمی‌های دوستان خودنمایی نماید، اسلامْ جهان‌گیر خواهد شد و پرچم پرافتخار آن در همه‌جا به اهتزاز خواهد آمد. چه مصیبت‌بار و غم‌انگیز است که مسلمانان متاعی دارند که از صدر عالم تا نهایت آن نظیر ندارد، نتوانسته‌اند این گوهر گرانبها را که هر انسانی به فطرت آزادِ خود، طالب آن است عرضه کنند؛ بلکه خود نیز از آن غافل و به آن جاهلند و گاهی از آن فراری‌اند!»

آنگاه امام (ره) در ادامه می‌فرمایند: «هنری زیبا و پاک است که کوبندهٔ سرمایه‌داری مُدرن و کمونیسم خون‌آشام [توجه داشته باشیم امروزه در عرصهٔ هنر وقتی بعضی‌ها می‌آیند علیه سرمایه‌داری حرف بزنند، کمونیستی صحبت می‌کنند. و یا بالعکس؛ بگذریم.] و نابودکنندهٔ اسلامِ رفاه و تجمل، اسلام التقاط، اسلام سازش و فرومایگی، اسلام مرفهین بی‌درد، و در یک کلمه اسلام اِمریکایی باشد.»

اما به بعضی از هنرمندان ما نمی‌شود گفت بالای چشم‌تان ابرو است. تا کسی می‌خواهد از آنان کاری در خدمت بیان زیبایی‌های دین طلب کند، می‌گویند: «آقا شعاری می‌شود. این می‌شود سلطهٔ ایدئولوژی بر هنر، من این کار را نمی‌کنم.» اما حاضر است هزار تا کار شعاری در خدمت بی‌دینی و شهوت

کار هنر به تصویر کشیدن است. مجسم کردن، کاری است که موجب پذیرش بی‌استدلال می‌شود. اگر حقائق درست تصوّر شوند، تصدیق خواهند شد. کار هنر نمادسازی است، و می‌تواند حضور حقیقت را در جامعه جاودانه کند.

هر عالم خوبی، لزوماً نمی‌تواند راهنمای خوبی هم برای هنرمندان باشد. عالمی که با زبان هنر و هنرمند آشنا باشد، بسیار قیمتی است و ممکن است کم هم پیدا شود. ولی فعلاً مسئله این است که هنرمندان ما هنوز انگیزهٔ لازم برای بهره‌بردن از عالمان دینی را پیدا نکرده‌اند.

اگر امروز در جهان می‌توانند مسلمانان را تروریست معرفی کنند، چون ما رزمنده‌ها و فرهنگ جهاد جاری در دفاع مقدس را به جهانیان عرضه نکرده‌ایم؛ عُرضهٔ این‌کار را نداشتیم. آینده روشن خواهد کرد که تاریخ، هنرمندان این عصر را چگونه محاکمه خواهد کرد.

امام (ره) به دلیل عرفان و جامعیت معارفش، یک هنرشناسِ به تمام معنا، و به دلیل هنر تأثیرگذاریش بر مردم، یک کارشناس مجرب رسانه‌ای است.

گرچه این یک وضعیت خوب و ایده‌آل است که همه چیز را از نقاط آغازین شروع کنیم، ولی هیچ گاه مشکلات و ضرورت‌ها مجال این همه دورخیز را به ما نمی‌دهند. علاوه بر این چنانچه با یک تکیه‌گاه نظری محکم از میانه‌های راه نیز آغاز کنیم می‌توانیم به سر منزل مقصود برسیم.