بریده‌هایی از کتاب رهایی از تکبر پنهان

وقتی دیدید تا خوبی کسی را می‌شنوید، به دنبال خوبی‌های خودتان می‌گردید که کم نیاورید و یا به دنبال بدی‌های او می‌گردید که او از شما برتری پیدا نکند، بدانید غیر از مقداری حسادت، از تکبّر هم بی‌نصیب نیستید.

کسانی که اهل دعا کردن نباشند و خواسته‌های خود را از خداوند متعال مسألت نکنند تکبّر کرده‌اند

تکبّر صفتی هلاک کننده است که هر کس بخواهد با آن بزرگ شود، برعکس کوچک خواهد شد.

در قلب هر کسی مقداری کبر داخل شود، به همان اندازه از عقلش کاسته می‌شود، چه زیاد باشد یا کم.

و کسانی که آیات ما را تکذیب کردند و در برابر آنها تکبّر ورزیدند، آنها اصحاب آتش هستند و در آتش (جهنم) جاودانه خواهند بود.

تکبّر درگاه بزرگی برای افتادن در گناهان دیگر است. کافی است تکبّر داشته باشیم، قطعاً از گناهان و خطاهای دیگر در امان نخواهیم بود.

عجله در قضاوت و عجله در رسیدن به نتیجه، دو نوع عجلهٔ مهلک در همهٔ خطاهای ما هستند.

پاسخ غلط به بزرگی‌طلبی ممکن است در ابتدا جذابیت‌هایی داشته باشد و ارضاکننده تلقی شود، ولی در درازمدت مایهٔ دلزدگی و دلسردی می‌شود.

فرهنگ ما هم خیلی به پنهان ماندن عیوبمان کمک می‌کند. ما رسم نداریم از یکدیگر انتقاد کنیم؛ انتقاد را آنچنان که امام صادق (ع) می‌فرمایند، هدیه تلقی نمی‌کنیم.

معمولاً وقتی انسان از عیوب خود غافل باشد یا عیوب خود را نشناسد، به عیوب دیگران می‌پردازد

امام به خداوند سوگند یاد می‌کند که از گناه نجات پیدا نمی‌کند مگر آن کسی‌که به گناهِ خود اقرار کند.

شیطان تلاش می‌کند تا انسان خوبی‌هایش را نشناسد، تا از این طریق انسان را به وادی «یأس» و عدم اعتماد به نفس بکشاند.

این‌گونه نیست که هر عیبی در وجود انسان ظاهر باشد.

چرا به یک «عیب» می‌پردازیم، آیا بهتر نیست از «خوبی‌ها» سخن بگوییم؟ آیا رفع عیب از وجود انسان مهم‌تر از رسیدن به خوبیهاست؟ بله. چون وجود انسان سرشار از پاکی‌های فراوان است، ولی عیوبی که ما داریم مانع بروز این خوبی‌ها و پاکی‌ها می‌شود. اگر عیوب روحی خود را کم کنیم خوبی‌هایمان رو خواهد آمد. شاید به همین دلیل است که امیرالمؤمنین (ع) فرموده‌اند: «اجْتِنَابُ السَّیئَاتِ أَوْلَی مِنِ اکتِسَابِ الْحَسَنَات؛ دوری کردن از بدی‌ها برتر از کسب خوبی‌هاست.»

یکی از دلایل مهم پنهان ماندن تکبّر، شباهت آن با برخی صفات خوب است؛ صفاتی مانند «عزت نفس» و یا «غرور معقولی» که حفظ آن مایهٔ پرهیز از ذلت و خواری می‌شود

بعضی وقت‌ها چون انسان زورش به بزرگ‌تر نمی‌رسد، تکبّر نمی‌کند ولی زمانی که فرصت پیدا کرد، تمام تکبّر پنهان و متراکم خود را بر سر دیگری خالی می‌کند. این وضعیت دربارهٔ آنان که به پیامبر (ص) تکبّر نکردند، و تمام تکبّر خود را در مواجهه با علی (ع) بروز دادند، صادق است. البته آنها هم‌سطح امیرالمؤمنین (ع) نبودند، ولی شاید ادعای هم‌طرازی داشتند.

خداوند متعال می‌فرماید ما آخرت را برای کسانی قرار دادیم که تکبّر ندارند و نمی‌خواهند در زمین برتری‌طلبی کنند: «تِلْک الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذینَ لا یریدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَ لا فَساداً وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقینَ.» اگر می‌خواهید بدانید که مراد از «برتری‌طلبی» که در این آیه آمده چیست، کافی است به کلام امیرالمؤمنین (ع) رجوع کنید که فرمودند: «اگر شخصی دوست‌داشته باشد که بند کفشش از بند کفش دوستش بهتر باشد از مصادیق این آیه خواهد بود.»

اساساً انسان بدون زجر کشیدن بزرگ نمی‌شود. بنای کارِ دنیا هم بر این قرار دارد که ما در سختی و رنج قرار بگیریم تا «سعهٔ وجودی» پیدا کنیم و عظمت و بزرگی را از راه درستش به دست آوریم. لذا بهتر است این واقعیت را بپذیریم، از اوهام و خیالاتِ خام خارج شویم و در پی رفاه و آسایش دنیایی نباشیم. این مطلب را که سختی‌ها انسان‌ساز هستند و بزرگواری به انسان می‌دهند، همه می‌فهمند و نیازی به استدلال ندارد. اصولاً راحت‌طلبی و رفاه‌طلبی نابجا و بیش از حد، یکی از عوامل هرزگی و گناه است. راحت‌طلبی و رفاه‌زدگی مانند آب دریا شور است و هر چقدر از آن بنوشیم، تشنه‌تر می‌شویم.

یکی از الهامات ذکر «الله اکبر» این است که ما به دنبال بزرگ‌تر خود می‌گردیم و از اینکه او بزرگ‌تر ماست احساس خوشبختی می‌کنیم.

باید بدانیم، تا وقتی‌که برای خداوند کوچکی نکنیم، بزرگ نخواهیم شد. این مطلبی است که همهٔ ما حداقل روزی پنج مرتبه با آن سروکار داریم و برایمان یادآوری می‌شود.