بریده‌هایی از کتاب رهایی از تکبر پنهان

هیچ کس را نباید تحقیر کرد، خصوصاً مؤمنین را. تکبّر کردن نسبت به خوبان انسان را بیچاره می‌کند. حتی اگر در مقابل ما به مؤمنی اهانت کنند و ما سکوت کنیم، خدا به سختی ما را مجازات خواهد کرد.

فضای مقایسه بستر خوبی برای بروز صفت تکبّر است

در قرآن کریم استنکاف از عبادت و اطاعت نکردن از پروردگار عالم، یکی از مظاهر استکبار شمرده شده است:

امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: «الْکبْرُ خَلِیقَةٌ مُرْدِیةٌ مَنْ تَکثَّرَ بِهَا قَلَّ؛ تکبّر صفتی هلاک کننده است که هر کس بخواهد با آن بزرگ شود، برعکس کوچک خواهد شد.»

اگر حرفِ حقّی به ما عرضه شد و آن را نپذیرفتیم، در واقع «متکبّر» هستیم، به همین سادگی!

هرکه یک درجه برای خدا فروتنی کند، خدا یک درجه او را بالا می‌برد، (و این ارتقای رتبه ادامه می‌یابد) تا آنجا که وی را در اعلا علیین جای دهد و هرکه یک درجه بر خدا تکبّر ورزد، خدا او را یک درجه فرود آورد تا جایی که وی را در اسفل السافلین جای دهد.»

اولین چیزی که او را به آن بینا می‌کنم عیوب نفسش است، تا از عیب‌جوئی مردم روی برگرداند

جنود شیطان برای اِغوای انسان‌ها یک ذکر کلیدی دارند که دائماً آن را به عنوان دستورالعمل خود زمزمه می‌کنند و آن ذکر این است: «یا مأیوس و یا مغرور» و با این دو ترفند یعنی مأیوس کردن و مغرور کردن، نمی‌گذارد هیچ‌وقت انسان در حدّ تعادل بماند.

انسان چون خودش را دوست دارد، گناهِ خود را کوچک و کار ثواب خود را بزرگ می‌بیند. در حالی که هم گناه او بزرگ‌تر از آن چیزی است که می‌پندارد و هم ثواب او کوچک‌تر از آن چیزی است که تصور می‌کند.

شیطان تلاش می‌کند تا انسان خوبی‌هایش را نشناسد، تا از این طریق انسان را به وادی «یأس» و عدم اعتماد به نفس بکشاند. البته از طرف دیگر، وقتی انسان از خوبی‌هایش مطلع شد، شیطان او را به «غرور» مبتلا کرده و تلاش می‌کند تا او را به وادی «عُجب» بکشاند.

باید از مقایسه و اندازه‌گیری‌های نابجا پرهیز کرد، چون اساساً بزرگی هر کس به میزان تقوای او بستگی دارد و جز خداوند متعال هم کسی از میزان آن آگاه نیست.

در شب معراج وقتی پیامبر اکرم (ص) از خداوند متعال سؤال می‌کند: «کدام رفتار با ارزش‌تر است؟» خداوند متعال به کم‌خوری و حفظ زبان اشاره می‌فرمایند، سپس اثر آن را «حکمت» ذکر می‌کنند، بعد اولین اثر این حکمت را خبر یافتن شخص از عیوبش بیان می‌فرمایند

پیامبر گرامی اسلام (ص) صریحاً می‌فرمایند: «أحَبُّ المؤمِنینَ إلی اللّه ِ مَن نَصَبَ نَفْسَهُ فی طاعَةِ اللّهِ، و نَصَحَ لاُمّةِ نَبیهِ، و تَفکرَ فی عُیوبِهِ، و أبْصَرَ و عَقَلَ و عَمِلَ؛ محبوب‌ترین مؤمنان نزد خدا کسی است که در راه طاعت خدا خویشتن را به رنج و کوشش افکند، خیرخواه و دلسوز امّت پیامبر او باشد، در عیب‌های خود بیندیشد، بینش و خرد خود را به کار گیرد و کار کند.»

وقتی دیدید تا خوبی کسی را می‌شنوید، به دنبال خوبی‌های خودتان می‌گردید که کم نیاورید و یا به دنبال بدی‌های او می‌گردید که او از شما برتری پیدا نکند، بدانید غیر از مقداری حسادت، از تکبّر هم بی‌نصیب نیستید.

یکی از معانی سیاسی نبودن همین است که انسان نسبت به سرنوشت دیگران بی‌تفاوت باشد و این همان بی‌رحمی است که گفت: «تو کز محنت دیگران بی‌غمی/ نشاید که نامت نهند آدمی.»

رسول خدا (ص) فرمودند: «أمقَتُ النّاسِ المُتَکبِّرُ؛ منفورترین مردم، متکبّر است.»

تکبّر احساسی است که وقتی در قلب کسی ایجاد شود، نمی‌تواند گناه نکند، مثل احساس «مهربانی» که اگر در قلب کسی ایجاد شود، نمی‌تواند کار خیر انجام ندهد.

امام کاظم (ع) می‌فرمایند: «لَیسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یحَاسِبْ نَفْسَهُ فِی کلِّ یوْمٍ؛ هر کسی که هر روز محاسبه نفس نکند، از ما نیست.»

سوءظن به خود، یکی از عوامل کمک‌کننده به شناختن عیوب خود به حساب می‌آید.

مؤمن همیشه نگران عاقبت به‌خیری است و همیشه به خودش سوءظن دارد.