بریده‌هایی از کتاب شازده حمام (جلد اول و دوم)

وقتی چیزی را ندیدی و نشنیدی و نخواندی مسلماً راجع به آن هم چیزی نمی‌دانی و درک نمی‌کنی.

حاجی بازاری ۴۵ ساله‌ای شعبان دیوانه را دست می‌انداخت. به شعبان می‌گفت حاجی نایب گفته است که با تو فلان کار بد را کرده است و تو مفعول واقع شده‌ای. او در خیابان نعره می‌زد که حاجی نایب غلط کرده است. در این حالت عصبی، او واقعاً آدم خطرناکی می‌شد و اگر در آن لحظه حاجی نایب پیدایش می‌شد شعبان او را می‌کشت. آن حاجی تاجر که می‌خواست تفریح کند به شعبان می‌گفت شعبان دعوا ندارد حاجی نایب نشانی داده است گفته است تو یک خال داری و شعبان شلوارش را در می‌آورد و توی پیاده رو جلوی مردم را می‌گرفت و می‌گفت باسن او را نگاه کنند و شهادت بدهند که خال ندارد.

داستان تقسیم ارث برای من داستان آن دو برادر بود که برادر بزرگ می‌گفت این خانه محقر بابا از کف تا پشت‌بام از آن من و از بام تا فرق ثریا از آن تو. این اسب چموش لگدزن بابا از آن من و آن گربه ملوس عزیز بابا از آن تو. آن دیگ مسی سیاه بابا از آن من و آن کاسه کاشی رنگین بابا از آن تو.

سعدی علیه‌الرّحمه گفته است هر که را زر در ترازوست، زور در بازوست و آن که بر دینار دسترس ندارد در همه دنیا کس ندارد.

هیچ‌کس نمی‌توانست از کاست اجتماعی و جغرافیایی خود تکان بخورد مگر آن که یا به طریقی پول‌دار می‌شد یا این که دارای تعداد زیادی برادر و پسرخاله، پسرعمو و دار و دسته بود. در این جامعه افزایش اولاد و داشتن کس وکار و فامیل می‌توانست تا حدی جای پول را بگیرد و جایگاه اجتماعی را افزایش دهد. بنابراین ثروتمندان بر ثروت خود می‌افزودند و فقرا تعداد بچۀ خود را افزایش می‌دادند، چون بچه‌دارشدن راحت‌تر از پول‌دارشدن است و بدین ترتیب دور و تسلسل ثروت آن‌ها و فقر این‌ها تشدید می‌شد. اما هیچ‌گاه فرزند زیاد و داشتن ۸ برادر جای پول را نمی‌گرفت.

زمانی که فقط در تمام محله یک حمام بود و در خانه‌ها اصلا حمام نبود، حمام مرکز مبادلۀ اطلاعات بود. حمام محل کنترل مردم بود. اگر کسی ازدواج می‌کرد و به حمام نمی‌رفت سه حالت داشت یا بی‌دین بود و نماز نمی‌خواند، یا با همسرش اختلاف داشت، یا اصلاً مردی نداشت. مرد و زن هر دو باید به همسایه‌ها پاسخ می‌دادند که چرا حمام نرفته‌اند. آقای پیش‌نماز بالاخره بازخواست می‌کرد که جوان تو تازه دامادی، چرا حمام نمی‌روی؟ بسیاری از مردان و زنان الکی حمام می‌رفتند و الکی غسل می‌کردند تا کافر تلقی نشوند یا از نظر مردم عیبی در مردی آن‌ها نباشد.

همسایه‌ای داشتیم، آمهدی بزاز که در طزرجان یزد (ده ییلاقی) باغچه‌ای داشت. آمهدی برای تأمین کود درختان باغچه‌اش کف یک زیرزمین خانه‌اش را خاک نرم ریخته بود و به بچه‌هایش گفته بود بروند همان‌جا توالت کنند. به من هم مثل چند تا بچه دیگر گفته بود که برویم در زیرزمین خانه آن‌ها توالت کنیم. نجاسات همان‌جا خشک می‌شد. آمهدی، کودهای خشک شده را با خاک‌ها داخل جوال‌ها می‌ریخت و در بهار آن‌ها را به طزرجان می‌برد تا درختان باغش را کود بدهد.

مواظب مادرتان باشید. به‌خصوص اگر از خانواده فقیر یا متوسط هستید، باید بیشتر به مادر، پدر و اقوامتان توجه کنید. پول دارها، پولشان مواظبشان است. در خانواده‌های فقیر و متوسط، اقوام باید مواظب هم باشند.

. درس دیکته که اساسش دیکتاتوری است و باید دانش‌آموز همان را که معلم می‌گوید بنویسد خیلی جدی می‌گیریم و درس انشاء که دانش آموز هر چه خودش می‌خواهد می‌نویسد و اساس و پایه‌اش آزادی است را دست کم می‌گیریم.

اگر می‌دانستیم محصولی که به دست ما می‌رسد چند نفر و با چه زحمتی آن را به ما رسانده‌اند کمتر اسراف می‌کردیم.

در این آب و خاک کمتر زنی بعد از مرگ شوهرش، زندگی و بچه‌هایش را رها می‌کند. خانم سیمون دوبوار نویسنده کتاب جنس دوم هم نمی‌تواند زندگی این زنان را تحلیل و توصیف کند. زیرا این زنان از جنس اول و دوم نیستند. این زنان از جنس آهن و پولاد و هم از جنس فرشتگان هستند. در این کشور زنان در طول تاریخ نقشی بسیار اساسی و سازنده در همه امور اعم از اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و مدیریتی داشته‌اند. مهم‌ترین نقش آن‌ها تربیت آدم بوده است. توجه کنید نگفتم تربیت فرزند، بلکه تربیت آدم. حق آن‌ها توسط مردان، یعنی همین بچه‌های خودشان ضایع شده است.

آیا سرنوشت انسان به دست تقدیر است؟ آیا به پشتکار است؟ یا به تشویق اطرافیان؟ به نظر می‌رسد که هر سه در سرنوشت انسان تأثیر دارند

آدم وقتی جوان است اصلاً معلوم نیست که عقلش کجاست؟

اگر در ده کشاورز فقیری باشی بهتر است تا در شهر عرق‌خور شوی.

وای بر جوانی وای بر دوست نااهل، جوانی هیچ نمی‌شناسد.

قبرستان‌ها شهادت می‌دهند که چه تعداد آدم‌ها برای کار طاقت فرسا در چه سنی مرده‌اند تا عده‌ای وضعشان خوب شده است.

سیستم آموزشی اساس پیشرفت و توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور است. هر کشوری که دارای سیستم آموزشی، تحقیقاتی، مستبد، حقیر و فقیر باشد نباید انتظار توسعه در هیچ زمین‌های داشته باشد. معلم که فقیر و حقیر شد کل مملکت فقیر و حقیر است. حالا هر چه سیاستمدارها می‌خواهند داد و فریاد بزنند "آهای توسعه یافتیم". همه به آن‌ها می‌خندند. معلم که حقیر شد آزادی می‌رود و استبداد می‌آید. معلم هم اگر زیاده‌روی کرد و وظایف معلمی‌خود را درست انجام نداد. وارث انبیاء نیست، وارث شیطان است.

ما در سراسر کشور و در طول قرن‌ها اجازه نداده‌ایم که جوان‌ها از خودشان ایده و ابتکار داشته باشند. این روحیه تقریباً عمومی است که بچه باید مطیع باشد و همان کاری را بکند که بزرگ‌ترها می‌گویند. بچه که هیچ حتی آدم بزرگ‌ها هم نباید فکر نویی داشته باشند. اصلاً فکر کردن، فکر نو کردن، ایده نو داشتن خودش جرم و خطاست. اگر این جوان‌ها تشویق شوند دنیا را متحول می‌کنند. درس دیکته که اساسش دیکتاتوری است و باید دانش‌آموز همان را که معلم می‌گوید بنویسد خیلی جدی می‌گیریم و درس انشاء که دانش آموز هر چه خودش می‌خواهد می‌نویسد و اساس و پایه‌اش آزادی است را دست کم می‌گیریم.

در ممالکی که فرهنگ اعتراض نیست، اعتراض‌ها فشرده می‌شود و مثل دیگ بخار بدون منفذ تحت فشار قرار می‌گیرند. بعد این دیگ بخار می‌ترکد. این ترکیدن اسمش انقلاب است. آن‌ها که فکر می‌کنند اگر جلوی اعتراض‌های مردم را بگیرند برخر مراد سوار خواهند بود، باید بدانند که هر ۲۵ تا ۴۰ سال اعتراض‌های مردم منفجر می‌شود. آن وقت هیچ‌کس جلودار آن‌ها نیست.

جوامع سنتی برای خود پاسدارانی دارند، که قرن‌ها مانع تحول در فکر و اندیشه شده‌اند.