بریده‌هایی از کتاب روزی روزگاری فوتبال (فوتبال و جامعه‌شناسی)

وقتی کرهٔ شمالی بی‌نام و نشان از اردوگاه کمونیسم در مرحلهٔ مقدماتی با دوندگی تمام‌نشدنی و نمایشی نامتعارفی با یک گل، میلیونرهای ایتالیایی را شکست داد، چپگراها در اوج جنگ سرد از ته دل خندیدند. لاجوردی‌پوش‌ها هم به خانه بازگشتند تا با تخم‌مرغ‌ها و گوجه‌فرنگی‌های گندیده مورد استقبال قرار بگیرند. عنوان توفان زرد بر کرهٔ شمالی باقی ماند تا چند سال بعد تیم ایران، کرهٔ شمالی را در مسابقات مقدماتی جام جهانی ۱۹۷۴ به زانو درآورد و بر توفان زرد خط بطلان بکشد.

رفقای سرخ و سیاه‌پوش میلانی، بیایید در این روزهای تیره دست در دست یکدیگر دهیم. رفقا، ما عازم ستیز هستیم، عازم جنگ؛ خون روی سکوها، روی جایگاه‌ها موج می‌زند؛ ما را اسیر کرده‌اند ولی هنوز مغلوب نشده‌ایم. امروز، زمان انتقام است، زمان مبارزه...

«آن سفرکرده که صد قافله دل همره اوست...».

رویارویی شاهین و تاج، برای خیلی‌ها مقابلهٔ دو رویکرد و دو تفکر متفاوت بود. نبرد مبارزهٔ یک معلم دوست‌داشتنی (اکرامی) با یک نظامی زورگو (خسروانی)

درگذر ایام به‌نظر رسید با افسانهٔ دیو و پری روبه‌رو هستیم. با افسانه‌ای که در آن شاهینی‌ها زمینی و متعلق به مردم کوچه و بازار بودند و تاجی‌ها خارجی و از آنِ بزرگان

. برای آن‌ها، قومیت کُرد، جرم، اهانت و خفتی حقارت‌آمیز دارد و کردها مترادف با وحشی‌ها هستند. به‌همین‌دلیل، هرچند ترک‌ها با اصرار خود را اروپایی قلمداد می‌کنند، اما تعصبات دیرآشنایی گریبان‌شان را چسبیده که راه رسیدن آن‌ها به اروپا را طولانی‌تر کرد.

دریافتم قهرمان‌ها هم گریه می‌کنند و برخی بازنده‌ها از برنده‌ها بالاتر می‌ایستند. یاشین، سنگربان روس، شباهتی به ورزشکارها نداشت؛ کمی چاق بود، پابه‌سن‌گذاشته به‌نظر می‌رسید و بیشتر شبیه معلم‌ها بود، اما عنوان دروازه‌بان افسانه‌ای همهٔ دوران‌ها را گرفت.

«سیاست پا به فوتبال گذاشته یا فوتبال یا سیاست؟»

کارناوال‌های چند هزار نفری برزیل مبتنی بر سامبا چشمان جهانیان را خیره کرد. این یادگار بردگان افریقایی، دورنمای کلان تاریخ فوتبال و حکایت سیاهان تشنهٔ آزادی بود.

هویت ملی یا جمعی یک ملت معمولاً در قالب ورزشی بروز می‌کند که آن ورزش با اقبال یا توجه عمومی روبه‌رو شده باشد.

نود دقیقه یا صد و بیست دقیقه، که به‌هرحال تمام می‌شد تا بازی بعد، تا فصل بعد، تا تورنمنت بعد. فاصلهٔ پیروزی و شکست، امید و ناامیدی در ضربه‌های پنالتی گاهی سر سوزنی می‌شد. سرنوشت بازی‌ها گاهی با طرح و نقشه رقم خوردند و گاهی با تصادف و اقبال. گاهی با پشتکار، گاهی با فرصت‌طلبی. گاهی با ریاضت، گاهی با شکیبایی.

باشگاه تاج طی دیدار نهایی جام قهرمانی باشگاه‌های آسیا ۱۹۷۰ ـ سال ۱۳۴۹ ـ در تهران هاپوئل اسرائیل را در شرایطی که یک بر صفر عقب بود، دو بر یک با ضربه‌ِی پیروزی بخش مسعود معینی شکست داد.

سیاهان برزیلی به سیاه بودن‌شان اشراف دارند اما سعی می‌کنند خود را با تقسیم‌بندی‌های طبقاتی تعریف کرده و فاصله‌های نژادی را نادیده بگیرند، که وجه مارکسیستی دارد، بی آن که اکثر سیاهان طبقهٔ کارگر برزیل، مارکس را بشناسند و بدانند مارکسیسم چیست.

«فوتبال مسئلهٔ مرگ و زندگی نیست، از این دو موضوع بسیار مهم‌تر است.»

همان سالی که رئال با نتیجهٔ تکرارنشدنی یازده بر یک بارسا را له کرد تا برنابئو جای بیشتری در دل طرف داران رئال پیدا کند.

«فوتبال مسئلهٔ مرگ و زندگی نیست، از این دو موضوع بسیار مهم‌تر است.»

هنوز گاهی در خواب دویدن جوان لاغراندامی را در زمین دانشگاه تهران می‌بینم. خودم را. تکان‌دهنده‌ترین رؤیایم را. بلند شدن از آن خواب سخت است. عرق می‌کنم و نفس‌نفس می‌زنم. غمگین می‌شوم و گاهی آشفته. نه برای این‌که پا به سن گذاشته‌ام. نه برای این‌که پابه‌سن گذاشتگی را دوست ندارم (که دوست دارم). ولی آن رؤیا هنوز برایم غایت شور زندگی است.

در امجدیه دیدی و دیدی و دیدی و جوانی‌ات را جا گذاشتی. همان‌جا روی همان سکوهای چوبی که بعدها بتنی شدند. ته دلت آرزو می‌کنی وقتی از این دنیا رفتی، وقتی خداحافظی کردی، گاه‌وبی‌گاه بالای امجدیه پرسه بزنی. به جوان‌ها نگاه کنی و روزهای شیرین را به‌یاد آوری. آن ضربه‌ها را. آن اشک‌ها را. آن خنده‌ها را.

طرف‌داران تیم‌ها هر هفته در مکان ثابتی گرد می‌آیند و در یک لحظه به نقطهٔ ثابتی می‌نگرند و کنار هم با بیم و امید، با شور و عشق فریاد می‌کشند. در غم و شادی شریک می‌شوند و به فاصله‌های سنی، جنسی، قومی، فرهنگی، مالی و طبقاتی پوزخند می‌زنند. فوتبال به یمن باهم بودن و یکی‌شدن، با جادوی سحرانگیز غوطه‌ور شدن در جمع، طراوتش را به‌رغم صحنه‌های ظاهرا تکراری، حفظ کرد. در سینما فیلم‌های مربوط به مشت‌زنی، جذاب‌تر از آثار مربوط به سایر ورزش‌ها هستند، چرا که شکل گلادیاتورگونهٔ مشت‌زنی و رویارویی تن‌به‌تن در بدوی‌ترین شکل خود، درام اثر را در مقایسه با فوتبال که جمع اهمیت بیشتری دارد رقم می‌زند. سینما به فرد تمایل بیشتری دارد و فوتبال با جمع هم گره می‌خورد.

همیشه مهم نیست تیمی ببازد و کافی است مردان حاضر در میدان، تماشاگران‌شان را متقاعد کنند تا پای جان جنگیده‌اند.