بریده‌هایی از کتاب روزی روزگاری فوتبال (فوتبال و جامعه‌شناسی)

فوتبال مسئلهٔ مرگ و زندگی نیست، از این دو موضوع بسیار مهم‌تر است.

ما شیفته‌های فوتبال وقتی پای این پدیده پیش می‌آید معمولاً آدم‌های خودخواهی می‌شویم و اعتراف می‌کنم یکی از آن شیفته‌های خودخواه بوده‌ام.

طرف‌داران تیم‌ها هر هفته در مکان ثابتی گرد می‌آیند و در یک لحظه به نقطهٔ ثابتی می‌نگرند و کنار هم با بیم و امید، با شور و عشق فریاد می‌کشند. در غم و شادی شریک می‌شوند و به فاصله‌های سنی، جنسی، قومی، فرهنگی، مالی و طبقاتی پوزخند می‌زنند. فوتبال به یمن باهم بودن و یکی‌شدن، با جادوی سحرانگیز غوطه‌ور شدن در جمع، طراوتش را به‌رغم صحنه‌های ظاهرا تکراری، حفظ کرد.

با این وصف رونالدو برزیل را در جام جهانی ۲۰۰۴ به سوی پنجمین قهرمانی جهان رهنمون ساخت.

میان استادیوم‌های غول‌آسای دنیا جای گرفتند و سایر کشورهای برزیل نیز با برپا ساختن استادیوم‌های بزرگ از دو شهر اصلی کشور عقب نماندند.

اما جام جهانی ۱۹۹۸ مصیبت بار بود و فرانسه با شکست از نیجریه و تساوی با پاراگوئه از گروه خود صعود هم نکرد.

اگر صبور می‌ماندی فرصت ولو ناچیز چنگ زدن به پیروزی در فوتبال مهیا می‌شد. این همان آوردگاهی بود که خوشبختانه قوی‌ترها همیشه برنده نمی‌شدند. این همان آوردگاهی بود که کوچک‌ها و بی‌مقدارها هم شانسی برای پرواز داشتند.

تفاوت اولتراهای ایتالیا با همتایان انگلیسی‌شان در بافت تشکیلاتی و پذیرفته‌شدن شان به عنوان بخش جدایی‌ناپذیر فوتبال ایتالیا بود. هولیگان‌های انگلیسی همواره از سوی مقامات رسمی باشگاه‌ها، دولت و پلیس انگلیس زیر سئوال رفتند و «زایده‌های فوتبال انگلستان» خوانده شدند. اما فوتبال ایتالیا بدون اولتراها هویتش را گم می کرد.

تیفوسی‌ها بیش از همتایان اروپایی شان پس از یکی دو شکست به تنگ می آیند، بیش از آن ها بی قرار می شوند. بیش از آن ها مربی و باشگاه شان را زیر سؤال بردند. آن ها می گویند «هرگز ننشین.» می گویند «هرگز از شعار دادن و فریاد زدن دست برندار.» می گویند «در همهٔ مسابقات باشگاهت حاضر شو». می گویند «از ته دل به طرف دارانی که دورت ایستاده و فریاد می زنند وفادار بمان». آن ها اولترا هستند و دیوانهٔ فوتبال. آن ها از ابراز خشونت ابایی ندارند.

چهار سال بعد در جام جهانی ۱۹۳۸ که در فرانسه برگزار شد، پوتزو با یاران جدیدش در آستانهٔ جنگ دوم جهانی به پیروزی رسید. پیغام موسولینی به تیم ملی ایتالیا، پیش از دیدار نهایی، نمایانگر رویکردش به ورزش بود: «یا پیروز شوید یا بمیرید».

موسولینی تلاش بسیاری کرد تا جام جهانی ۱۹۳۴ در ایتالیا برگزار شود. آن چه که نخستین قدرت‌نمایی فاشیسم او به جهانیان پیش از آغاز جنگ جهانی دوم بود. جووانی مائورو، نمایندهٔ ایتالیا در فیفا از به زبان آوردن جملهٔ «... همهٔ میهمانان حاضر در جام جهانی، قدرت مردانه و نیروی غیرقابل مهار ما ایتالیایی‌ها در دوران موسولینی را خواهند دید»ابایی به دل راه نداد.

همین‌طور صراحت کلام حسین فکری را. او بود که عجیب‌ترین چیزی را که در میادین فوتبال را دیدی رقم زد. او بود که در یک دیدار باشگاهی بین عقاب و پرسپولیس، هم مربی عقاب بود و هم مربی پرسپولیس

ولی ترک ها احساس کردند اروپایی شده‌اند. احساس کردند اروپایی ها انکارشان نمی کنند. در حالی که آنها کردها را در خاک ترکیه انکار کردند. قوم همیشه زیر یوغ را. طرف داران سایر تیم‌ها طی بازی‌های باشگاه دیاربکراسپور، متعلق به شهر دیابکر در جنوب شرقی که پایتخت غیررسمی کردهای ترکیه به شمار می‌رود، همیشه شعارهای تند و نژادپرستانه علیه کردها دادند. بازیکنان دیاربکراسپور همیشه زیر عتاب و تازیانه تیم‌های استانبولی به میدان رفتند. شعار «PKK برو گم شو» اشاره به «حزب کارگران کردستان» داشت. و شعار «ما ترک هستیم، همه سرباز هستیم» نوعی تهدید علنی به شمار می رفت. در حقیقت هر چند رویکرد ترک ها به اروپا آمیخته به دمکراسی اشاره می کرد، ولی در رویارویی با کردهای ترکیه خشونت بار و مبتنی بر زورگویی بود. آن چه که تناقض های جاری در جامعهٔ ترکیه را عیان می کرد.

فوتبال ترکیه در سایهٔ قدرت‌نمایی سه بزرگ پایتخت‌نشین، فنرباغچه، گالاتاسرای و بشیکتاش جلو رفت و این سه باشگاه، واقع در سه محله معروف استانبول، همه عناوین قهرمانی را از آن خود ساختند. سه باشگاه به فاصلهٔ نزدیکی از هم زاده شدند. باشگاه بشیکتاش در محلهٔ بشیکتاش (به معنی گهوارهٔ سنگی) در کرانهٔ بسفر سال ۱۹۰۳ در اواخر حکومت عثمانی برپا شد. بعدها به بشیکتاش عنوان «عقاب‌های سیاه» دادند.

در حقیقت، اشارهٔ همیشگی ترک‌ها به «دیگران» و اهمیت «ما» یکی از دلایل بی‌اعتمادی جامعهٔ اروپایی به آن‌ها است. در جریان یکی از دیدارهای فنرباغچه و گالاتاسرای که پیش از مسابقهٔ گالاتاسرای و بارسلونا انجام شد، طرف داران فنرباغچه نام بارسلونا را به زبان آورده و به رخ طرف داران گالاتاسرای کشیدند. پاسخ طرف داران گالاتاسرای با شعار «کردها به شما افتخار می‌کنند» بیش از آن‌که حریف را مخاطب قرار دهد، کردها را زیر تازیانه می‌کشید. برای آن‌ها، قومیت کُرد، جرم، اهانت و خفتی حقارت‌آمیز دارد و کردها مترادف با وحشی‌ها هستند. به‌همین‌دلیل، هرچند ترک‌ها با اصرار خود را اروپایی قلمداد می‌کنند، اما تعصبات دیرآشنایی گریبان‌شان را چسبیده که راه رسیدن آن‌ها به اروپا را طولانی‌تر کرد.

طعنهٔ جام جهانی ۱۹۹۰ برای ایتالیایی‌ها زمانی به اوج رسید که تیم ملی ایتالیا بدون شکست و بدون گل خورده طی دیدار نیمه‌نهایی در شهر ناپول، جایی که مارادونا سلطان بود و مردم آرژانتینی‌ها را دوست داشتند برابر آرژانتین قرار گرفت. در یک دیدار نفس‌گیر و پس از وقت اضافه که به نتیجهٔ مساوی یک یک انجامید، آرژانتینی‌ها، ایتالیا را در کمال ناباوری طی ضربه‌های پنالتی شکست دادند و به دیدار نهایی راه یافتند.

معمار این عصر فوتبال ایتالیا ویتوریو پوتزو بود. متولد تورین در سال ۱۸۸۶. پوتزو یک دوندهٔ برجسته بود. فاتح مسابقات دانشجویی رشتهٔ چهارصد متر. ولی وقتی رفیقش جووانی گوچیونه، که بعدها در خط حملهٔ یونتووس بازی کرد، دویدن او را به سان ماشینی که روح نداشت خواند و توصیه کرد توپی هم جلو پایش بگذارد به فوتبال روی آورد. پوتزو بازیکن بزرگی نشد ولی در دانشکدهٔ تجارت زوریخ زبان انگلیسی، فرانسوی و آلمانی آموخت. راهی انگلیس شد و به برادفورد رفت تا به راز و رمز فعالیت کارخانهٔ پشم بافی دست یابد. فوتبال انگلیس گریبانش را چسبید. برنامه هفتگی اش مثل انگلیسی ها شد. پنج روز کار. شنبه ها فوتبال و یکشنبه ها کلیسا.

با او دریافتیم وقتی تیم ملی پس از شکست در دیدارهای مقدماتی جام جهانی ۱۹۹۴ برابر کرهٔ جنوبی، عربستان و همین طور عراق، سرافکنده به وطن بازگشت، طرف دارانی بودند تا در فرودگاه خطاب به پروین شعار «اول بشی، آخر بشی، دوستت داریم» را سر دهند.

طرف‌داران تیم‌ها هر هفته در مکان ثابتی گرد می‌آیند و در یک لحظه به نقطهٔ ثابتی می‌نگرند و کنار هم با بیم و امید، با شور و عشق فریاد می‌کشند. در غم و شادی شریک می‌شوند و به فاصله‌های سنی، جنسی، قومی، فرهنگی، مالی و طبقاتی پوزخند می‌زنند.

«فوتبال مسئلهٔ مرگ و زندگی نیست، از این دو موضوع بسیار مهم‌تر است.» بیل شنکلی، مربی باشگاه لیورپول در دههٔ ۱۹۷۰یک ضرب‌المثل انگلیسی می‌گوید: «اگر شغلت با فوتبال تداخل دارد، اونو رها کن!»