بریده‌هایی از کتاب آزارشان به مورچه هم نمی‌رسید

جامعهٔ کمونیستی، مانند جامعهٔ ملی‌گرایی که جایگزین آن شد، جامعه‌ای معتقد به اصالت جمع است؛ چیزی نظیر مسئولیت فردی وجود ندارد زیرا اصالت فرد چندانی وجود ندارد.

باید از خود بپرسیم: همسایه‌مان چگونه دشمن ما می‌شود؟ چگونه ما دشمن را خانگی می‌کنیم و این کار چقدر طول می‌کشد؟

حتی پس از آغاز جنگ در کرواسی، مردم سارایوو می‌گفتند: «هیچکس نمی‌تواند ما را از هم جدا کند. اینجا مسلمان، صرب و کروات در طبقاتی مشترک از ساختمان‌های آپارتمانی زندگی می‌کنند.» در طول ۴۵ سال گذشته، هیچ پیشینه‌ای از جنگ‌های قومی وجود نداشت و یک‌سوم کودکان ثمرهٔ ازدواج اقوام مختلف بودند. با این حال، در آوریل ۱۹۹۲، جنگ به بوسنی رسید

ما بچه‌شهری‌هایی بودیم که در رشته‌های تفننی شبیه فلسفه، تاریخ هنر یا روانشناسی دانشکدهٔ فلسفی دانشگاه زاگرب درس می‌خواندیم. اما برای کسی که در دهکده‌ای دورافتاده در بوسنی به دنیا آمده بود، مسئله فرق می‌کرد. سرباز حرفه‌ای شدن می‌توانست تنها راه خروج از چنین دهکده‌ای باشد، به‌ویژه اگر والدینش دهقان‌هایی فقیر بودند. یونیفورم تضمین‌کنندهٔ خوراک گرم، پوشاکی مرتب، یک جفت کفش، مسکنی رایگان، حقوق و یک نان‌خور کمتر برای والدین بود.

بسیاری از افراد هم‌نسل والدین او (نسل من) ایدئولوژی ملی‌گرایی را پذیرفتند و برای جلوگیری از جنگی که از درون آن شکل گرفت، هیچ کاری انجام ندادند. آنها فرصت‌طلب‌تر و بزدل‌تر از آن بودند که بتوانند از اطاعت رهبرانی که پیروی از آنها را آموخته بودند؛ سرباز زنند؛ و شمار زیادی از فرزندانشان بهای حماقت والدین خود را پرداختند، در مواردی با جانشان

افراد بسیاری هستند که ظاهری کاملاً طبیعی دارند، اما تحت شرایط خاص، مانند آن شرایطی که در دوران جنگ برقرار شد، جنبه آسیب شناختی‌شان پدیدار می‌شود و بر رفتارشان حاکم می‌شود.

ما دوست داریم باور کنیم که افراد خوش‌قیافه انسان‌های خوبی هستند، همان‌طور که افراد زشت را پست‌فطرت تلقی می‌کنیم.

شما در پی یافتن نشانه‌ای آشکار از انحراف هستید، نشانه‌ای که شاید کمک کند بتوانید آنها را به‌عنوان جنایتکار تشخیص دهید. یکی از شاهدان دربارهٔ این سه مرد فوچایی گفت: «آنها افرادی از طبقهٔ پایین اجتماع بودند که بی‌هدف پرسه می‌زدند و سیگار گدایی می‌کردند، اما وقتی جنگ دامنگیر شد، به محض آنکه سلاح به دستشان افتاد، احساس بزرگی و قدرتمندی به آنها دست داد. آنها فقط برای ما (زنان و کودکان) شجاع بودند.»

شاید چشم مردم با «منافع ملی» کور شده بود، اما این احتمال وجود دارد که پای منافع دیگر، بیشتر هم منافع شخصی، در میان بوده باشد.

در شهری کوته‌فکر که با تمایز مخالفند، جرأت کرد متمایز باشد. بر این باور بود که عدالت می‌تواند اجرا شود و ارزش آن را دارد که برایش بجنگند.