بریده‌هایی از کتاب چگونه یک نماز خوب بخوانیم؟

چرا تا این حدّ در احکام نماز سخت‌گیری کرده‌اند؟ مثلاً چرا فرموده‌اند: «وقتی سر نماز ایستاده‌ای، چشم‌هایت را به این طرف و آن طرف ندوز.» این‌همه احکام سخت‌گیرانه برای چیست؟ آیا جز برای این است که خدا در نماز، در درجۀ اول از ما ادب خواسته است؟! مثلاً فرموده‌اند: موقعی که ایستاده‌اید، چشم‌ها باید به محل سجده باشد. امّا موقعی که رکوع می‌روید اگر چشمت به مُهر (محل سجده) باشد، پلک تو بالا می‌آید و بی‌ادبی می‌شود. آدم پیش خدا این‌قدر چشمش را بالا نمی‌آورد، بی‌ادبی می‌شود. آن موقع باید نگاهت را به کجا بیاندازی؟ به بین پاها.

درست است که محبت زوری نمی‌شود، امّا ادب که زوری می‌شود! ادب در نماز، زوری است و احکام دارد. رعایت کردن ادب این‌قدر مهم است که یک بُعد مهم بسیاری از احکام نماز، رعایت ادب است. حتی اگر آدم یک کسی را دوست هم نداشته باشد، امّا در مقابل او ادب را رعایت می‌کند. مراعات ادب که کاری ندارد. نماز مؤدبانه بخوان. آیا نماز مؤدبانه خواندن حال می‌خواهد؟ نه؛ هر کسی می‌تواند مؤدبانه نماز بخواند. آیا عشق به خداوند متعال می‌خواهد؟ نه؛ فقط یک‌ذره معرفت می‌خواهد که الحمدلله همه بیشتر از آن را دارند.

رعایت احکام نماز؛ اولین شرط ادب نماز در درجۀ اول عشق‌بازی نیست، بلکه رعایت کردن ادب است. اولین قدم در رعایت ادب هم رعایت احکام نماز است؛ به این چند مسأله که مربوط به احکام نماز است، خوب توجه کنید: ـ خندیدن موقع نماز، نماز را باطل می‌کند. ـ حرکت‌های اضافی موقع ذکر گفتن، نماز را باطل می‌کند. ـ مکروه است سر نماز بدنتان را بخارانید، و کلاً حرکت اضافی سر نماز مکروه است. موقع نماز خواندن، از هر کاری که نشانۀ ذره‌ای بی‌ادبی نسبت به پروردگار عالم است، باید اجتناب کنیم. از شیخ رجبعلی خیاط نقل شده که: «دیدم که شیطان بر جایی که انسان در نماز می‌خاراند، بوسه می‌زند.»

با چه چیزی عظمت خدا را در دلمان تولید کنیم؟ با حساب بردن از امر خدا؛ با رعایت ادب در نماز.

حتماً دیده‌اید مادری که بچه‌اش ترسیده است، سریع او را بغل می‌گیرد و نوازش می‌کند، خداوند هم مانند همان مادر، وقتی ببیند بنده‌اش از او حساب می‌برد، شروع به نوازش کردن می‌کند که «بندۀ من نترس!» و سریع مهر خودش را در دل بنده‌اش خواهد گذاشت و محبتش را به او می‌چشاند. به این می‌گویند رابطه عاشقانه با خدا، که کلیدش در خوف است.

اول باید عظمت خدا را باور کنی و آن را در دل خودت بیاندازی، اول باید از خدا حساب ببری، بعد کم‌کم خوف از خدا هم در دل تو می‌نشیند. در این صورت، کم‌کم خوف از خدا برایت شیرین و لذت‌بخش می‌شود و این خوف، کلید رابطۀ عاشقانه با خداست.

انسان باید زندگی بانشاطی داشته باشد و همیشه سرحال و سرزنده باشد. زندگی ما انسان‌ها به هیچ‌وجه نباید با بدحالی و دلزدگی همراه باشد. چشم انسان فقط وقتی که او سرحال و بانشاط است خوب می‌بیند. عقل انسان وقتی که او سرزنده است، خوب کار می‌کند و موجب خلاقیت می‌شود. قلب انسان تنها وقتی خوب کار می‌کند که احساس خوشبختی کند و وقتی قلب کسی خوب کار کرد، به دیگران محبت پیدا می‌کند و با همه مهربان خواهد بود.

اگر بنده‌ای عجله کند و (از درِ خانۀ خدا زود بلند شود) تا به دنبال حاجتش برود، خداوند می‌گوید: آیا بنده‌ام نمی‌داند که من باید حوایج را بر آورده کنم؟!»

نماز خوب خواندن، خیلی ساده است. مدتی سعی کن سر نماز رعایت ادب کنی، به تدریج خواهی دید که خدا چه عشقی از خودش به دل تو خواهد انداخت. مدتی در بارگاه ربوبی ادب را رعایت کن، خدا کم‌کم معرفتی به تو عنایت خواهد کرد که قابل وصف نیست. فعلاً مؤدبانه نماز خواندن را یاد بگیر، تا انشاءالله توفیق نماز خواندن عارفانه و عاشقانه را هم پیدا کنی. اینکه انسان از خشیت الهی رنگ چهره‌اش درِ خانه خدا بپرد، کار ساده‌ای نیست. از بس با خدا فاصله داریم، خیلی که هنر کنیم، فقط گاهی دلمان برای او تنگ می‌شود. خشیت داشتن، کار عارفان نسبت به حضرت حق است و انسان وقتی نماز امیرالمؤمنین (ع) را در نظر می‌گیرد، دیگر از خودش ناامید می‌شود که نماز عاشقانه بخواند. ما برای اینکه نماز خوب خواندن را شروع کنیم و یاد بگیریم، باید جلوی پای خودمان را نگاه کنیم و ببینیم ما چقدر می‌توانیم قدم برداریم، و البته هر از گاهی به قله‌ها نگاه کنیم.

چکار کنیم که عظمت خداوند در قلب ما بنشیند؟ راهش «رعایت ادب در مقابل خداوند» است و اولین جایی که باید ادب را در مقابل خداوند رعایت کنیم سر نماز است. در واقع نماز رعایت ادب در پیشگاه پروردگار عالم است، کما اینکه ادب اولین امری است که یک عبد در مواجهه با مولا باید تمرین کند و فرا بگیرد. لذا امام زین‌العابدین (ع) لزوم رعایت ادب در نماز را این‌گونه بیان می‌فرماید: «حقّ نماز این است که بدانی، نماز وارد شدن بر خداوند متعال است و تو در نماز، در پیشگاه خداوند ایستاده‌ای، پس وقتی این را دانستی، باید همچون بنده‌ای ذلیل و حقیر، راغب و راهب، امیدوار و بیمناک، بینوا و باتضرع باشی، و به احترام کسی که در مقابلش ایستاده‌ای با آرامش و وقار بایستی.»

امیرالمؤمنین (ع) فرمودند: «إِنَّ لِلْقُلُوبِ إِقْبَالًا وَ إِدْبَاراً» یعنی دل‌های ما انسان‌ها حالت اقبال و ادبار دارد. به همین دلیل گاهی انسان حال عبادت دارد، گاهی هم ندارد و این در حالی است که نمازهای واجب را همیشه باید بخوانیم، چه حال داشته باشیم، چه حال نداشته باشیم. عبادتی که هر روز، و روزی پنج مرتبه انسان باید انجام دهد، معلوم است که لازمه این عبادت اصلاً این نیست که حتماً سر آن عبادت، گریه کنیم. اگر لازم بود هر وقت که نماز می‌خوانی حتماً گریه کنی، خدا می‌فرمود «هر موقع حال داشتی نماز بخوان.» اما اتفاقاً خداوند متعال دستور نماز را به گونه‌ای صادر کرده که حال ما را هم بگیرد! یعنی مواقعی که برای ما سخت هم هست مجبوریم نماز بخوانیم. لذا نماز خوب خواندن، برای امثال ما که در ابتدای راه هستیم، اصلاً به معنای لذت بردن از نماز نیست

نمازهای واجب را همیشه باید بخوانیم، چه حال داشته باشیم، چه حال نداشته باشیم. عبادتی که هر روز، و روزی پنج مرتبه انسان باید انجام دهد، معلوم است که لازمه این عبادت اصلاً این نیست که حتماً سر آن عبادت، گریه کنیم. اگر لازم بود هر وقت که نماز می‌خوانی حتماً گریه کنی، خدا می‌فرمود «هر موقع حال داشتی نماز بخوان.» اما اتفاقاً خداوند متعال دستور نماز را به گونه‌ای صادر کرده که حال ما را هم بگیرد! یعنی مواقعی که برای ما سخت هم هست مجبوریم نماز بخوانیم.

بنا نیست تو از نماز لذت ببری، بناست تو خوب نماز بخوانی تا خدا از نماز تو لذت ببرد و خوشش بیاید. بعد که خوشش آمد، ممکن است انشاءالله با تو رفیق شود و تو را بغل بگیرد و کم‌کم همه چیز درست شود و لذت هم ببری. گاهی آدم دنبال نماز نیست، بلکه دنبال لذت بردن و هوسرانی خودش است. دنبال شیرینی نماز است، چون می‌خواهد همۀ زندگیش پر از شیرینی باشد.

نماز ابتدائاً عشق‌بازی با خدا نیست نماز در مرحله اول عشق‌بازی با خدا نیست. نماز در ابتدا سختی دادن به خود است، نه رسیدن به لذت معنوی. خداوند متعال می‌دانست در ابتدای راه، ما عاشق او و عارف به او نیستیم، خداوند متعال می‌دانست تازه بعد از چهل سال عبادت، ما کم‌کم می‌توانیم شیرینی گفتگوی با او را حس کنیم؛ به همین دلیل چنین دستوری به ما داده است، آن‌وقت ما تصور می‌کنیم فقط وقتی نمازمان خوب است که از آن لذت ببریم!

رسول گرامی اسلام (ص) می‌فرماید: «انسان مؤمن تا هنگامی که نمازهای پنجگانه‌اش را سر وقت می‌خواند، شیطان از او می‌ترسد (و نمی‌تواند او را وسوسه کند) اما زمانی که نمازش را ضایع کرد (و اول وقت نخواند) بر او جرأت پیدا می‌کند و او را در گناهان بزرگ وارد می‌کند.»

هر اذانی یک صدا زدن خصوصی است برای کندن تو از یک وضعیت بد. پس این لحظه و فرصت طلایی را از دست نده! چون کسی که این فرصت را برایت ایجاد کرده خداوند است که مثل یک مربی دلسوز، زمینۀ رشد و سازندگی روح تو را به وسیلۀ نماز اول وقت فراهم کرده است.

وقتی سر به سجده گذاشتی، مثل فنر سرت را نپران! بعضی‌ها انگار زیر مهرشان فنر گذاشته‌اند! هنوز سجده نرفته، بلند می‌شوند. به نظر شما این طرز نماز خواندن، مؤدبانه است؟! باید نماز مؤدبانه خواند. اثر نماز مؤدبانه چیست؟ این است که عظمت خدا را در دل می‌اندازد. عظمت خدا را که در دل انداخت، دنیا حقیر می‌شود. پس نماز مؤدبانه می‌تواند دنیا را پیش چشم آدم حقیر کند.

خدایا به ما توفیق رعایت ادب و آداب نماز و ایستادن در محضر خودت را عنایت فرما!

به خاطر نمازهایت «الهی العفو» بگو، تا خدا برگردد و نمازهایت را درست کند.

برویم درِ خانه خدا از نمازهایی که خوانده‌ایم استغفار کنیم، بگذار مردم از گناهانشان استغفار کنند، اما تو بگو خدایا من غلط کردم به خاطر نمازهای دست و پا شکسته‌ای که خوانده‌ام.