بریده‌هایی از کتاب گفتگو در محضر امیرالمؤمنین علی(ع)

بهترین کارها چیست؟ الْوَرَعُ سَیدُ الْعَمَلِ. پاکدامنی و تقوا (گرد گناه نرفتن) آقا و سرور اعمال است.

علی جان (علیه السلام) اگر بخواهیم در قیامت با شما محشور شویم چه باید کنیم؟ (یا نُوف) اِن سَرَّک اَنْ تَکوُنَ مَعی یوْمَ الْقِیامَةِ فَلا تَکنْ لِلظّالِمینَ مُعیناً. اگر دوست داری در قیامت با من باشی سعی کن یار ستمگران نباشی و آنان را در ستمکاری مساعدت نکنی.

هرگز از کار خیر و احسان به دیگران دست برندار، گرچه کسی از تو تقدیر و تشکر نکند. لا تَمْنَعَنَّ الْمَعْروُفَ وَ اِنْ لَمْ تَجِدْ عَرُوفاً. نیکی خود را از کسی مگیر، اگر چه با کسی باشد که تو را نشناسد

۳۶۸- زیبایی باطن به چیست؟ جَمالُ الباطِنِ حُسْنُ السَّریرَةِ. زیبایی و جمال باطن رفتار نیکو است.

کسی که فرزند خود را ببوسد (از روی محبت) خداوند آنرا حسنه به حساب می‌آورد و اگر کسی فرزند خود را خشنود سازد، خداوند او را در قیامت خوشحال کند.

هرگز بنده و ذلیل دیگری مشو چه آنکه خداوند تو را آزاد قرار داده است. خداوند به تو هدیۀ آزادی کرامت فرموده، پس با دست خویش، خود را بردۀ انسانی مثل خودت مساز،‌ آزادی هدیۀ خداست، ولی انسان از آن خوب استفاده نمی‌کند و به انواع اسارتها دچار می‌شود.

احمق‌ترین آدم‌ها کیست؟ أحْمَقُ النّاسِ مَنْ ظَّنَ أنَّهُ أعْقَلُ النّاسِ. کم عقل‌ترین مردم کسی است که گمان می‌کند، عاقل‌ترین آنهاست.

اَخْسَرُ النّاسِ مَنْ قَدَرَ عَلی اَنْ یقُولَ الحَقَّ وَ لَمْ یقُلْ. زیانکارترین مردم کسی است که بتواند حق را بگوید، ولی نگوید.

مَنْ مَدَحَک فَقَدْ ذَبَحَک. کسی که ثنای تو را (در حضورت) بگوید سرت را بریده است (چون تو را به اشتباه می‌اندازد.) مَنْ ساتَرَ عَیبَک فَهُوَ عَدُوُّک. هر که عیب و ایراد تو را از تو پنهان دارد (و نگذارد متوجه عیوب خود بشوی) او دشمن تو است.

برای دوری از اشتباه در امور چه بکنیم؟ کارها را با تأنی و فکر و مطالعه انجام بده. اَلتَّأنّی فِی الْفِعْلِ یوْمِنَ الخَطَلَ. شتاب نکردن در کارها و آهستگی و تأنی، آدم را از اشتباه و سست کاری باز می‌دارد.

پیری زودرس را در چه می‌بینید؟ در غصه و اندوه فراوان زیرا اَلهَمُّ نِصْفُ الْهَرَمَ. اثر غصه و غم انسان نیرومند را ناتوان می‌سازد و خود، نیمی از پیری است.

از رسول خدا (ص) نیز نقل شده که فرمودند: چهار چیز از سعادت آدمی است: داشتن دوستان خوب، داشتن فرزند نیکوکار، داشتن همسر همراه و غمخوار و اینکه کسب و کارش در وطنش باشد.

نشانهٔ خوشبختی چیست؟ مِنَ السَّعادَةِ التَّوْفیقُ لِصالِحِ الأَعْمالِ. از نشان‌های خوشبختی این است که انسان توفیق انجام کارهای خوب و شایسته را پیدا کند.

هیچگاه ناسپاسی اشخاص، تو را در انجام کار خوب بی‌میل و سرد نکند. زیرا کسی (یعنی خداوند) از تو تشکر می‌کند که خودش هرگز ذی‌نفع نیست و گاهی تشکر او برای تو سودمندتر از کفرانی است که اشخاص می‌کنند و در هر حال بدان که خداوند نیکوکاران را دوست دارد.

انتقاد ۱۶۲- عرض کردم: مولای من، آیا ایراد گرفتن یا به اصطلاح انتقاد کردن از کسی یا چیزی درست است، یا چون نوعی ریختن آبروی مؤمن است حرام می‌باشد؟ قال (علیه السلام): مَنْ بَصَّرَک عَیبَک فَقَدَ نَصَحَک. کسی که اشکالهای کار و عیوب تو را تذکر دهد، خیر تو را خواسته است. یعنی اشکال کار کسی را گفتن که خودش و روش کارش را اصلاح نماید، بهترین خدمتی است که به او شده است. البته به شرطی که اولاً از روی خیرخواهی و محبت و دلسوزی باشد، و ثانیاً مخفیانه و به دور از آبروریزی و دور از انظار نامحرمان باشد. متأسفانه بعضی‌ها خیرخواهی را با انتقام‌گیری و خراب کردن و خودنمایی نمودن و تضعیف طرف مقابل اشتباه گرفته‌اند که این کار اصلاً شایسته نیست.

عوامل شکست و خواری ۱۲۷ ـ پرسیدم: شکست و ذلت یک ملت یا یک فرد را در چه می‌بینید؟ فقال (علیه السلام): مَنْ تَکبَّرَ عَلَی النّاسِ ذَلَّ. فرمودند:‌ طغیان، تکبر، گردنکشی زیرا: کسی که نسبت به مردم تکبر نماید، ذلیل و خوار خواهد شد.

اِعْمَلْ لِکلِّ یوْمٍ بِمَا فیهِ تُرْشَدْ. کار هر روز را در همان روز انجام بده (و به فردا و روز دیگر موکول نکن) تا موفق شوی.

از توبیخ مکرر پرهیز کن زیرا تکرار سرزنش، گناهکار را در اعمال ناپسندش جری و جسور می‌کند، بعلاوه ملامت را آسان و بی‌اثر می‌سازد.

فرمودند: خداوند نان فقرا را در مال ثروتمندان واجب گردانید (یعنی واجب است پولدارها خرج و هزینۀ زندگی فقیران را تأمین نمایند) پس هیچ فقیری گرسنه نماند مگر به خاطر ممانعت ثروتمندان (که حق آنها را ندادند) و خداوند در قیامت از آنان مؤاخذه و سؤال خواهد نمود.

تَوَکلْ عَلَی اللهِ یکفیک. برخداوند توکل نما، امورت را کفایت خواهد کرد.