بریده‌هایی از کتاب گفتگو در محضر امیرالمؤمنین علی(ع)

زیانکارترین مردم چه کسی است؟ اَخْسَرُ النّاسِ مَنْ قَدَرَ عَلی اَنْ یقُولَ الحَقَّ وَ لَمْ یقُلْ. زیانکارترین مردم کسی است که بتواند حق را بگوید، ولی نگوید.

آدم‌های حسود را چگونه می‌دانید؟ لِلهِ دَرُّ الْحَسَدِ ما اَعْدَلَهُ بَدَءَ بِصاحِبِهِ فَقَتَلَهُ. حسد، چه صفت باعدلی است که نخست صاحب خود (حسود) را می‌کشد. یعنی قبل از این که آدم حسود با حسد خود به دیگری زیان برساند خود را به هلاکت خواهد رساند.

۲۳۲ ـ بنابراین پرحرفی زیانبار است؟ بله، از گفتارهای غیرضروری پرهیز کن زیرا آن سخنان عیوب باطنی تو را آشکار و دشمنان آرام تو را بر ضد تو تهییج می‌نماید. ایاک وَ فُضوُلَ الْکلامِ فَاِنَّهُ یظْهِرُ مِنْ عُیوُبِک ما بَطَنَ وَ یحَرِّک عَلَیک مِن اَعْدائِک ما سَکنَ.

آیا تصور می‌کنی آنچه خداوند به افراد داده به خاطر لیاقت آنها است و اگر به کسی نداده به دلیل بی‌لیاقتی او بوده؟‌ هرگز، بلکه مال،‌ امانت خداست که نزد بعضی‌ها به امانت گذاشته و اجازه داده در حد اعتدال و نیاز به مصرف خوردن، آشامیدن، ازدواج، مرکب‌سواری برسانند و مابقی آنرا صرف فقرای مسلمین نمایند.

لا یعْدِمُ الصَِّبُور الظَّفَرَ. هرگز آدم صبور و با استقامت پیروزی را از دست نمی‌دهد.

آیا توبه گناهان را پاک می‌کند؟ آری، توبه دلها را تطهیر و گناهان را شستشو می‌دهد. التَّوبَةُ تُطَّهِرُ الْقُلوُبَ وَ تَغْسِلُ الْذُنوُبَ.

و امام عسکری (علیه السلام) نیز فرمود لَیسَتِ الْعِبادَةُ کثْرَةَ الصِّیامِ وَ الصَّلوةَ وَ اِنَّما الْعِبادَةٌ کثْرَةُ التَّفَکرِ فی اَمْرِ اللهِ. معیار بندگی و عبادت، بسیاری روزه و نماز (صوم و صلواة) نیست بلکه عبادت، بسیار تفکر نمودن در آفریدهٔ خداوند و تعقل در آیات حکیمانهٔ پروردگار جهان است.

پرسیدم: خوشبختی زندگی دنیا را در چه می‌بینید؟ فرمودند: از کمال سعادت توفیق در اصلاح جامعه است.

آیا فرد مؤمن حسادت می‌ورزد؟ خیر، شخص مؤمن نه حسود است و نه کینه‌توز و نه بخیل و نه نظر تنگ. لا یلْقَی المُؤمِنُ حَسُوداً وَ لا حَقُوداً وَ لا بَخیلاً.

کدام یک از اعضای بدن، برای انسان خطر آفرین‌تر است؟ شکم‌پرستی و شهوترانی، شکم و عورت. اِحْفَظْ بَطْنَک وَ فَرْجَک فَفیهِما فِتْنَتک. شکم و عورت خود را (از گناه و آزادی بی‌قیدوبند حفظ کن که تباهی و هلاکت تو در این دو عضو است.

اگر از هوای (دلخواه) نفست اطاعت کنی کور و کرت می‌کند. (و از شنیدن حقیقت و دیدن واقعیت دورت می‌کند).

فرمود: اَلْحِرْفَةُ مَعَ الْعِفَّةِ خَیرٌ مِنَ الْغِنی مَعَ الْفُجُورِ. اگر حرفه و شغلِ حلال و درآمد مختصری باشد به شکلی که زندگی اداره شود بهتر است از ثروت زیاد که همراه خیانت و گناه باشد. یا به قول پیامبر (ص): ما قَلَّ وَ کفی خَیرٌ مِمَّا کثُرَ وَ اَلْهَی. ثروت اندک ولی با کفایت (و حلال) بهتر از ثروت زیادی است که تو را از خدا غافل و سرگرم (دنیا) سازد.

احمق‌ترین آدم‌ها کیست؟ أحْمَقُ النّاسِ مَنْ ظَّنَ أنَّهُ أعْقَلُ النّاسِ. کم عقل‌ترین مردم کسی است که گمان می‌کند، عاقل‌ترین آنهاست.

شناخت مردم ۱۴۱ ـ عرض کردم: افراد را چگونه بشناسم؟ فقال (علیه السلام): لایعْرفُ النّاسُ اِلاّ بِالِإِخْتبارِ. فرمودند: مردم را فقط از راه امتحان و آزمایش آنها، می‌توان شناخت (و نه ادعا و تظاهر و...)

در مورد صفات ناپسند اخلاقی کدام یک را از زیانبارترین و بدترین می‌دانید؟ از خودراضی بودن. شَرُّْ الْأُموُرِ اَلرِّضا عَنِ النَّفْسِ. خودپسندی و از خودراضی بودن بدترین حالت روانی و اخلاقی است.

پیامبر (ص) فرموده‌اند: اَلْمُؤمِنُ مِرْاةٌ لِأَخیهِ الْمُؤمِنِ. مومن آینۀ برادر مؤمن خود است.

عرض کردم:‌ چه کنیم که در دام آدمهای شرور و پست نیفتیم؟ فقال (علیه السلام): مَنِ اتَّخَذَ اَخاً مِنْ غَیرِ اخْتِبارٍ اَلْجَأَهُ الإضْطِرارُ اِلی مُرافَقَةِ الأَشْرارِ. فرمودند: نسنجیده و ناشناخته با کسی دوست نشوید، زیرا: کسی که نسنجیده، با دیگران پیمان دوستی می‌بندد، ناچار به رفاقت با اشرار و افراد فاسد تن در دهد.

در مورد صفات نیک و کارهای پسندیده و امور خوب تعصّب داشته باشید. تعصّب ورزیدن در اخلاق نیک مانند: رعایت کردن حقوق همسایگان، و پای‌بندی به عهد و پیمان‌ها، و اطاعت از نیکی، و نافرمانی از تکبر و خودخواهی، بخشش نمودن و دوری از ظلم، خونریزی را گناهِ بزرگ شمردن، انصاف با مردم، فروبردن خشم و دوری از فساد در زمین.

عقل برای بشر دین داخلی است، همچنان که دین برای او عقل خارجی است

بعضی‌ها اظهار دوستی می‌کنند ولی در عمل نامردی می‌کنند! نظر شما در مورد این‌گونه افراد چیست؟ لاخَیرَ فِی صُحْبَةِ مَنِ اجْتَمَعَ فیهِ سِتُّ خِصالِ: اِنْ حَدَّثَک کذِبَک، وَ اِنِ أتَمَنتَهُ خانَک، وِ اِنِ أتَمَنَک اتَِّهَمَک وَ اِنْ اَنْعَمْتَ عَلَیهِ، کفَرَک و اِنْ اَنْعَمَ مَنَّ عَلَیک بِنِعْمَتِهِ. کسی که شش خصلت داشته باشد نباید با او دوستی و مصاحبت کرد که در او خیری نیست. کسی که به تو دروغ بگوید، و اگر به او اعتماد کردی به تو خیانت کند، و اگر به تو اعتماد کرد سرانجام به تو تهمت خیانت زند. اگر به او نعمتی دادی کفران کند. و اگر به تو نعمتی داد منت گذارد.