بریده‌هایی از کتاب گفتگو در محضر امیرالمؤمنین علی(ع)

پنج طایفه‌اند که اگر سبک شمرده شدند و مورد بی‌مهری قرار گرفتند، حقشان است: کسی که وارد بر دو نفر شود یا وارد بحث آن دو نفر گردد، در حالی که او را دخالت نداده‌اند؛ مهمانی که بر صاحب خانه فرمان دهد؛ و کسی که بی‌دعوت بر سر سفره‌ای حاضر شود؛ و کسی که سخن بگوید در حالی که دیگران به حرفش گوش نمی‌دهند؛ و آن کس که بر مسندی که حقش نیست، بنشیند.

مولای من بفرمایید نشانۀ دشمنان برونی چیست و چگونه باید آنها را شناخت؟ مَنْ لایبالِک فَهُوَ عَدُوُّک کسی که نسبت به تو و خوشبختی تو بی‌تفاوت است؛ او دشمن تو است. * * * ۴ ـ نشانۀ دیگری بیان فرمایید. قال (علیه السلام): مَنْ ساتَرَک عَیبَک وَ عابَک فی غَیبِک فَهُوَ العَدُوُّ فَاحْذَرْهُ. حضرت فرمود: هرکه عیب تو را از تو بپوشاند و در غیابت، از تو بدی بگوید او دشمن است از او پرهیز کن

به سخن توجه کن نه به سخنگو ۷۷ ـ گفتم: مولای من بعضی‌ها آدم خوبی نیستند ولی حرفهای خوبی می‌زنند و گفتار حقی دارند، آیا می‌توان به گفتار آنها توجه نمود یا چون آدم خوبی نیستند نباید به حرفهای خوب آنها توجه کرد؟ فقال (علیه السلام): لا تَنْظُرْ اِلی مَنْ قالَ وَ انظُرْ اِلی ما قالَ. حضرت فرمود: در سخن، نظر به گوینده مکنید بلکه نظر به گفتار نمایید. یعنی گفتار صحیح را از هر که باشد، یاد بگیرید.

گفتم: آیا می‌شود به دشمن اطمینان کرد؟ قال (علیه السلام): لا تَأمَنْ عَدُوّاً وَ اِنْ شَکرَ. فرمودند: خیر! هرگز به دشمن اعتماد مکن هرچند اظهار دوستی و سپاسگزاری کند.

گفتم: با دشمن چگونه باید برخورد کرد؟ قال (علیه السلام): مَنِ اسْتَصْلَحَ عَدُوَّهُ زادَ فی عَدَدِهِ. حضرت پاسخ داد: درصدد اصلاح و ساختن او باش زیرا: «هر که دشمن خود را اصلاح نماید بر عده و نیروی خود افزوده است.»

حضرت فرمودند: هوای نفس تو از هر دشمنی خطرناک‌تر است، سعی کن حتماً بر او غالب شوی وگرنه تو را به هلاکت می‌رساند. (زیرا منشأ فتنه‌ها، فسادها، ظلم‌ها، غیبت‌کردن‌ها، تهمت‌زدن‌ها، آبروریزی‌ها، جناح‌بندی‌ها، جنگ‌ها، قتل‌ها، اختلاف‌ها... همۀ اینها هوای نفس وخواهشها و تمایلات نفسانی است و لذا مبارزه با چنین دشمنی بر همه لازم است و لحظه‌ای نباید از او غافل شد.)

روزی را (از جانب خداوند) با صدقه دادن فرود آورید

راه نجات از مشکلات چیست؟ تَوَکلْ عَلَی اللهِ یکفیک. برخداوند توکل نما، امورت را کفایت خواهد کرد.

چه رفتارهایی باعث بی‌اعتبار شدن انسان در جامعه می‌شود؟ پنج طایفه‌اند که اگر سبک شمرده شدند و مورد بی‌مهری قرار گرفتند، حقشان است: کسی که وارد بر دو نفر شود یا وارد بحث آن دو نفر گردد، در حالی که او را دخالت نداده‌اند؛ مهمانی که بر صاحب خانه فرمان دهد؛ و کسی که بی‌دعوت بر سر سفره‌ای حاضر شود؛ و کسی که سخن بگوید در حالی که دیگران به حرفش گوش نمی‌دهند؛ و آن کس که بر مسندی که حقش نیست، بنشین

هیچ نادانی زیان بارتر از خودخواهی نیست، هرکه به فکر خود مغرور شود عقل او آسیب می‌بیند.

عرض کردم: سرورم اگر دشمن بخواهد صلح کند و پیش‌قدم شود، آیا باید با او صلح کرد، یا خیر؟ فقال (علیه السلام): لا تَدفَعَنَّ صُلْحاً دَعاک اِلَیهِ عَدُوُّ لِلهِ فیهِ رضی فَاِنَّ فِی الصُّلحِ دَعَةٌ لِجُنوُدِک وَ راحَةً مِنْ هُموُمِک وَ اَمن لِبلادِک وَلکنَّ الْحَذَرَ کلَّ الْحَذَرِ مِنْ عَدُوِّک بَعْدَ صُلْحِهِ فَاِنَّ الْعَدُوَّ رُبَّما قارَبَ لِیتَغافَلَ فَخُذْ بِالْحَزْمِ وَ اِتَّهِمْ فی ذلِک حُسْنَ الظَّنِّ. حضرت فرمودند: اگر دشمن تقاضای صلحی نمود که رضای خدا در آن باشد آن را رد مکن، زیرا در نتیجۀ صلح هم ارتش تو استراحت می‌کند، و خود را آماده خواهد ساخت، و هم خودت از فکر جنگیدن آرام‌گیری، و هم در نتیجۀ صلح، امنیت به کشور باز می‌گردد ولی زنهار، زنهار پس از صلح، کاملاً مراقب دشمن باش زیرا ممکن است صلح او نوعی تاکتیک و شیطنت باشد و خواسته بدین وسیله خود را به تو نزدیک کند و شبیخون بزند؛ لذا هرگز احتیاط را از دست مده و حسن ظن نداشته باش

فرمودند: آفت و آسیب‌پذیری مرد (یا حکومت) توانمند، ضعیف و ناتوان شمردن دشمن است. غرور و آسیب‌ناپذیر دانستن خود و کوچک شمردن دشمن می‌تواند اشخاص و حکومتهای قدرتمند را به زمین بزند و شکست دهد.

حضرت فرمودند: (فرمانداران، استانداران و تمام سران حکومت در هر رده‌ای که باشند باید توجه نمایند که) انتخاب همکاران نباید با تکیه بر زیرکی و زرنگی و خوشخوابی خودشان باشد. (زیرا مردم خود را به رنگ دلخواه درمی‌آورند و با رنگ عوض کردن تظاهر به صداقت و امانت و خوش خدمتی می‌نمایند)، پس برای شناخت آنها توجه کن که کدامیک درگذشته با والیان و مسئولین شایسته همکاری داشته (که سابقۀ او می‌تواند نشانۀ صداقت او باشد) و دقت کن هرکدام که در میان عموم مردم منشأ اثر بوده و به امانت‌داری و صداقت معروف و خوشنام است او را انتخاب بنما که این دقت تو در انتخاب افراد شایسته و لایق دلیل بر خیرخواهی تو برای خدا و حکومت است.

اختیار خود گیرد مقام و منزلتش بزرگ گردد و به مراد خویش برسد. * * * ۲ ـ پرسیدم: سرورم، آیا دشمن دیگری نیز وجود دارد که انسان مراقب او باشد؟ فرمودند: بله،