بریده‌هایی از کتاب ژان کریستف (جلد ۲)

چه موهبتی بود برای هنرمند، اگر می‌توانست به یاران ناشناخته‌ای که اندیشه‌اش در گرد جهان با آن‌ها روبرو می‌شد، پی برد، و آن‌گاه دلش چه گرمایی می‌یافت و نیروهایش چه توانی...امّا بیش‌ترین هنگام، نه چنین است. هر کس تنها می‌ماند و تنها می‌میرد، هرچه بیش دریابد و بیش نیازمند به گفتن باشد، از بیان آنچه که درمی‌یابد، بیش‌تر هراسان می‌شود. ستایشگران نافرهیخته، هیچ گاه برای سخن گفتن، رنجی نمی‌برند. آنان که به دل و جان مهر می‌ورزند، باید رنجی بسیار بر خود هموار کنند تا لب بگشایند و بگویند که مهر می‌ورزند. بدین‌سان، باید سپاسگزار کسانی بود که به سخن گفتن دلیرند. اینان، بی‌آن که خود بدانند، همکاران آن کس‌اند که می‌آفریند.

نیازی نیست، همگان اندیشه‌ات را دریابند. برخی جان‌ها، به تنهایی، به سراسر مردم یک قوم می‌ارزند؛ آن‌ها، برای خویش می‌اندیشند؛ و آنچه را اندیشیده‌اند، می‌بایست که می‌اندیشیدند

کریستف، بدخواهی مردم شهرهای کوچک را، به دیده نمی‌گرفت. کینه‌هایشان استوار است. ــ افزون بر آن، هیچ هدفی ندارند. یک کینه بجا که می‌داند چه می‌خواهد، آن‌گاه که کامیاب شد، آرام می‌گیرد. امّا آدم‌هایی که ملال به بدخواهی می‌کشاندشان، هیچ‌گاه از پای نمی‌نشینند؛ زیرا، همواره گرفتار ملال‌اند. کریستف، طعمه‌ای بود، افکنده به پای بیکارگیشان.

او، به آنچه که این دختر می‌توانست باشد و به آنچه که می‌بایست می‌بود، مهر می‌ورزید. چشمان زیبایش، به دردناکی، او را افسون می‌کرد. نمی‌توانست آن‌ها را ازیاد ببرد؛ هر چند اکنون، آن روان افسرده را که در ژرفایشان خفته بود، درمی‌یافت، امّا همچنان دیدارشان را پی می‌گرفت، آن چنان که آرزو داشت ببیندشان، آن چنان که ابتدا، دیده بودشان. این، یکی از رؤیاهای عشق تهی از عشق بود که در دل هنرمندان، آن گاه که سراپا شیفته اثر خویش نشده باشند، جایگاهی والا می‌یابد. چهره یک رهگذر، بسنده است که آن را، برایشان به ارمغان آورد؛ همه زیبایی که در او هست، درمی‌یابند که او خود از آن بی‌خبر است و در اندیشه آن نیست. چون می‌دانند که او در اندیشه آن نیست، بیش به او مهر می‌ورزند. به او مهر می‌ورزند، همانند آفریده زیبایی که می‌میرد، بی‌آن که کس به ارزش‌اش پی‌برد.

«زندگی آدمی بر این خاک، نبردیست پی‌گیر و روزهایش همانند روزهای یک سپاهی مزدور، سپری می‌شود....»

«آن‌ها، سخت فرمانبرداراند. انگیزه‌های فلسفی به کار می‌گیرند، برای بیان آنچه که از هر چیز در این دنیا کمتر فلسفی است. ارج نهادن به زور، و هیجان ترس، این ارج را به ستایش می‌کشاند.»

«تنها پیوند با مردم، که هیچگاه پشیمانی ببار نمی‌آورد ـ جنگ است.»