بریده‌هایی از کتاب کویر

پیش از آن که بیندیشی تا چه بگویی، بیندیش که چه می‌گویم

مثنوی را پیدا کنید و بخوانید. چه خوب است که کم‌کم خود را به مثنوی معتاد کنید. معتاد! می‌دانید چه می‌گویم! کتاب من کویر است و کتاب او، بهشتی که در کویر رویانده است.

بانگ محزون و آوارۀ من، در این شهرِ غریب شب، می‌گشت و می‌خواند و می‌گریید و خسته می‌شد و گم می‌شد...

ابوذر! مرد ایمان و انقلاب و مردم

و محمد! مردی که در دلش قلب عیسی می‌تپد و در دستش شمشیر خون‌آلود سزار را دارد و نجات بشریت اسیر به این هر دو نیازمند است

اکنون احساس کسی را دارم که درد جان‌سپردن را تحمل می‌کند و می‌داند که از آن پس، آرامش است و نجات

نمی‌دانم چیست. اما بی‌تابم. آنچه در من می‌جوشد چنان بی‌قرارم کرده است، چنان قلبم را می‌فشرد که احساس می‌کنم یک انفجار چیست. احتضار را به طور مداوم در خویش می‌یابم.

مرا این دنیا که در و دیوار و همه ساکنانش با من بیگانه‌اند، دشمن‌اند، می‌کشت.

تو می‌دانی که من از میان همه نعمتهای این جهان، آنچه را برگزیده‌ام و دوست می‌دارم تنهایی است:

چه هراسی بالاتر از این که کسی خود را در درون خویش گم کرده باشد؟ چه پریشانی‌ای بیشتر از این که کسی بیگانه‌هایی را در درون خویش،... چه می‌گویم؟ در خودِ خویش به چشم ببیند که چنان با خودِ خویش در هم آمیخته‌اند و خود را همانند او نموده‌اند که اکنون من نمی‌دانم خود در آن میانه کدامم. چه وحشتناک!

بگذریم که قصه‌ای است عنوانش ز خون

غریبانه می‌گردم؛ که راه دراز و سنگلاخ است و در هر قدم حرامیانی در کمین و من بی‌همسفر و زانوانم لرزان و کوله‌بارم سنگین و بیمناک از سرنوشت که «چه خواهم کرد؟» که روزگارم از روزگار سیزیف سخت‌تر است و همچون لااوکون، در شکنجۀ افعیهایی که بر اندامم پیچیده‌اند،

روحی دردمند داشت و بی‌تاب؛ و شبهای آرام در دل این ویرانه‌ها تنها می‌گشت و می‌نالید و در سایۀ دیواری می‌نشست و غرقه در جذبه‌های مرموز خویش با خود و با خدا زمزمه می‌کرد و این زندگی‌اش بود.

شکوه و تقوا و شگفتی و زیبایی شورانگیز طلوع خورشید را باید از دور دید. اگر نزدیکش رویم، از دستش داده‌ایم. لطافت زیبای گل در زیر انگشتهای تشریح می‌پژمرد! آه که عقل اینها را نمی‌فهمد!

من خدای حرفم؛ خدای زبانم؛ استاد دموستنسم و بندۀ علی.

آنچه در کویر می‌روید، گز و تاق است؛ این درختان بی‌باک صبور و قهرمان که علی‌رغم کویر، بی‌نیاز از آب و خاک و بی چشم‌داشت نوازشی و ستایشی، از سینۀ خشک و سوختۀ کویر به آتش سر می‌کشند و می‌ایستند و می‌مانند. هر یک رب‌النوعی! بی‌هراس، مغرور، تنها و غریب. گویی سفیران عالم دیگرند که در کویر ظاهر می‌شوند! این «درختان شجاعی که در جهنم می‌رویند.» اما اینان برگ و باری ندارند؛ گلی نمی‌افشانند؛ ثمری نمی‌توانند داد. شور جوانه‌زدن و شوق شکوفه بستن و امید شکفتن در نهاد ساقه‌شان یا شاخه‌شان می‌خشکد، می‌سوزد و در پایان به جرم گستاخی در برابر کویر، از ریشه‌شان برمی‌کنند و در تنورشان می‌افکنند و... این سرنوشت مقدر آنهاست.

من از هر چه انسان تاکنون بر روی این خاک بنا کرده است، پنچ چیز را دوست می‌دارم. نه که دوست‌تر می‌دارم؛ نه، دوست می‌دارم: محراب را و مناره را و پنجره را و شمع را و آینه را.

آدمی هر چه روح می‌گیرد و هر چه از آن که «هست» فاصله می‌یابد، از آن که «باید باشد» نیز دورتر می‌شود و این است که هر که متعالی‌تر است، از وحشت ابتذال هراسناک‌تر است و از بودن خویش ناخشنودتر و این است فرق میان انسان و حیوان.

«وجودم» تنها یک «حرف» است و «زیستنم» تنها «گفتن» همان یک حرف؛ اما بر سه گونه: سخن گفتن و معلمی کردن و نوشتن. آنچه تنها مردم می‌پسندند: سخن گفتن و آنچه هم من و هم مردم: معلمی کردن و آنچه خودم را راضی می‌کند و احساس می‌کنم که با آن نه کار، که زندگی می‌کنم: نوشتن! و نوشتن‌هایم نیز بر سه گونه: «اجتماعیات»، «اسلامیات» و «کویریات». آنچه تنها مردم می‌پسندند: اجتماعیات و آنچه هم من و هم مردم: اسلامیات و آنچه خودم را راضی می‌کند و احساس می‌کنم که با آن نه کار ـ و چه می‌گویم؟ ـ نه نویسندگی، که زندگی می‌کنم: کویریات.

این فلسفۀ انسان‌ماندن در روزگاری است که زندگی سخت آلوده است و انسان‌ماندن سخت دشوار و هر روز جهادی باید تا انسان ماند و هر روز جهادی نمی‌توان!