بریده‌هایی از کتاب آخرین انار دنیا

دو جور راز هست، رازی که دنیا را در ظلمت غرق و ما را نابینا می‌کند و راز دیگری که ما را عمیق‌تر و ژرف‌تر به پیش می‌برد.

بگذار سرنوشت حقیر خود را به موسیقی شکوهمند جهان مرتبط نکنیم، اگر زندگی ما نغمه ناجوری است به این معنی نیست که در عمق این جهان، بین همۀ قوانین هستی نیروی زیبا و عظیمی وجود ندارد.

تفكیك كردن دردهای ما و سرنوشت سیاه ما و ناهماهنگی‌های کشنده ما با همنوایی و زیبایی بیكران همه چیز این جهان، تنها نیرویی است که می‌تواند ما را به زندگی پیوند بزند.

هرگز بر آن باور نبوده‌ام تكه‌های كوچك هنگامی كه به هم متصل می‌شوند، هنگامی كه از چیزهای شبیه به هم چیز بزرگ‌تر می‌سازی آن‌چیز بزرگ همان صفات چیزهای كوچك را داشته باشد. صفت آتش و صفاتی از مشعلی از روشنایی یك چیز نیست. زندگی هم همین‌طور است؛ موج‌های عظیمی كه از زیبایی هزاران موج كوچك درد به وجود آمده است.

زندگی خوشبختی‌ای است كه وقتی شروعش می‌كنی پر می‌شود از رنج. بهشتی است كه از مجموعه‌ای دوزخ ریز و كوچك ساخته شده، زیبایی‌های بلافصلی است که زنجیر زشتی آن‌ها را به هم متصل کرده است.

«من از هزاران روح صحبت می‌کنم که نمی‌دانیم از کجا آمده‌ایم و به کجا می‌رویم... از رازها صحبت می‌کنم، از قفلی بزرگ، از دیواری قطور که نمی‌گذارد به آن معنی برسیم... من از زمانی که این نام را با خود داشته‌ام به تمام آن اسراری فکر می‌کنم که دور و برم را فراگرفته‌اند. آن رازهایی که کوچکند اما بر زندگی ما قفل بزرگی زده‌اند... از مصیبتی عظیم‌تر از مصیبت‌های دیگر حرف می‌زنم... مصیبت این‌كه ما در باره خودمان هیچ نمی‌دانیم... نه، من و تو هیچ در بارۀ خودمان نمی‌دانیم... چه کسی می‌گوید محمد دل‌شیشه دوباره تکرار نمی‌شود. چه کسی می‌گوید من یک روز صبح که از خواب برخاستم کس دیگری را مثل خود در برابرم نبینم؟ چه کسی می‌گوید ما مردمانی که همدیگر را تکرار می‌کنند نیستیم؟»

«انسان حق دارد بی‌همتا باشد. یگانه باشد و هیچ چیزی چون او نباشد. اما من از دردی صحبت می‌کنم که زندگی همه ما را یکنواخت می‌کند. از چیزی حرف می‌زنم که ما را با تمام تفاوت‌هایمان گردهم می‌آورد.»

چرا گل‌ها حق دارند مثل هم نباشند، چرا پرنده‌ها حق دارند یك آواز نخوانند

عزیزان تنها چیزهای بی‌ارزش مثل همند.

اما من می‌دانستم انسان باید آن‌قدر صبور باشد تا بتواند منتظر مرده‌ها هم باشد. زندگی به من یاد داد منتظر مرده‌ها هم باشم.

می‌یافتم که آزادی هم چه بیابان وسیعی است. بازگشت انسان از اسارت وقتی معنی پیدا می‌کند که به خاک برهوت بازنگردد. روی اسکلت زندگی دیگران برنگشته باشد. ا

فهمیدم گمگشتگی و نابخردی انسانی بعد از خودش چه فاجعه‌ای به جا می‌گذارد. فهمیدم که جایگاه انسان روی این زمین چقدر عجیب و بیكران است. وقتی انسانی زاده می‌شود، برای همیشه بر زندگی دیگران تأثیر می‌گذارد. زندگی چیزی نیست جز سلسله‌ای ناگسستنی و ابدی و بلاانقطاع. ما در این‌جا در این دریای بیكران گم شده‌ایم و به جایی نمی‌رسیم، اما حالا زندگی ما، مرگ ما، بودن ما، نبودن ما به شیوه‌ای نامرئی و توصیف ناشدنی، بر تمام مخلوقات روی زمین تأثیر می‌گذارد بر گل‌ها، بر پرندگان... وقتی انسان زاده می‌شود، بخشی از این سلسله طویل و حلقه‌ای از این زنجیره بی‌انتهاست. هر وقت حلقه‌ای از زنجیر بگسلد، چندین حلقۀ دیگر به آن پیوند می‌خورد. هر وقت حلقه‌ای می‌افتد، چهره تمام حلقه‌های دیگر و جایگاه آن‌ها در زنجیر دگرگون می‌شود. گم شدن و مرگ انسان چهره تمام زندگی روی زمین را جور دیگری جلوه می‌دهد... غیاب انسان می‌تواند مجموعه‌ای از حیات را نابود کند. می‌تواند جغرافیای ارتباط‌ها را به هم بزند. اگر من بودم، اگر من مثل مرده‌ای در آن کویر دفن نشده بودم، امکان داشت آن زندگی به شیوه دیگری رقم بخورد. انسان ستاره‌ای است که نباید بگذاری فرو بیفتد. چون او به تنهایی سقوط نمی‌کند. حالا کی می‌داند که صدای این گمگشتگی ما در کجای دیگر زمین منعکس می‌شود؟ چه کسی می‌داند کی و در کجا یکی از خاکستر ما می‌بالد و می‌بیند که چگونه از آتش فروافتادن ما سوخته‌ است؟

روشنایی و نور و الهام آسمانی هرگز به داد ما نرسید... حالا هم که به آن شب فکر می‌کنم، می‌فهمم که علتش دوری ما از همه سرچشمه‌های بزرگ نوری بود که ما را در آن ظلمت گم كرده بود.

ما انسان‌ها در جنگلی ظلمانی به سر می‌بریم.

بعضی‌ها فاصلۀ بین مردن و حس مرگ برایشان کوتاه‌تر از آن است که فرصت فکر کردن به جا و مکانش را هم داشته باشند. بعضی‌ها تا آخرین لحظات مرگ خود را باور نمی‌کنند. برای من جالب است که انسان به مکان مردنش هم بیندیشد، حق انتخاب آن‌جا را داشته باشد. حق داشته باشد و نگذارد مثل هزاران مرده دیگر در یک گورستان عمومی دفن شود.

«اگر یک روز صبح از خواب بلند شدید و انسان‌ها دیگر تشنه‌شان نشد، آب‌فروش‌ها به کجا رو می‌کنند؟ اگر یک روز صبح آدم‌ها از خواب که برخاستند هرگز گرسنه‌شان نشد، مرغ‌فروش‌ها چه کار می‌کنند؟ اگر روزی زمین اعتصاب كرد و هیچ درخت سیبی بار نداد... سیب‌فروش‌ها چه دارند بفروشند؟»

می‌خواست پس از چند سال گاری‌اش را بفروشد و خطاط بشود. یا برود در سمت دیگر شهر کتابفروشی دایر کند... کتابفروشی برایش بهترین کار محسوب می‌شد... آرزوی دیگری هم داشت که زمانی ویدئویی داشته باشد تا تازه‌ترین فیلم‌ها را نگاه کند.

در لحظات اندوه نیروی خندیدن و قهقهه را در خود می‌انباشت.

چیزی در نگاهشان بود که مرگ و ابدیت و دریا و بیكرانگی را به یاد می‌آورد. نه، دخترانی نبودند که قابل وصف باشند... دخترانی كه مردها بتوانند آن‌ها را چهارچوب داستان و تخیلات خویش قرار بدهند.

جالب بود که اسم بیش‌تر احزاب را نمی‌دانستند، به رادیو گوش نمی‌کردند و روزنامه نمی‌خواندند. حصاری از ترانه به دور خود تنیده بودند. بعدها فهمیدم حتا آهنگ و آواز آن ترانه‌ها را هم خودشان می‌ساختند. جادوگر نبودند اما پیش از آن‌كه رنج فرا برسد و زخمی زده شود، آن را حس می‌کردند.