بریده‌هایی از کتاب وضعیت آخر

این کشف «تحلیل رفتار متقابل» (Transactional Analysis) نام دارد. این صحنه فعالیت جدید، به بسیاری از کسانی که از شیوه‌های قدیم روانپزشکی و روانکاوی مأیوس شده بودند، امید تازه‌ای بخشیده است و به اشخاصی که به جای تطبیق با دیگران می‌خواهند تغییر کنند ــ به اشخاصی که به جای سازش می‌خواهند دگرگونی در درون خود بوجود آورند ــ جوابهای تازه‌ای داده است.

سرنخها یا راهنماییهای زیادی وجود دارند که می‌توانند کمک کنند که ما هر یک از سه جنبه «والد»، «کودک»، یا «بالغ» را به عنوان عامل انگیزه یا پاسخ شناسایی کنیم. این سرنخها، یا راهنماییها، نه تنها جملات و کلمات، بلکه لحن صدا و حرکات بدن و حالات صورت را نیز شامل می‌شوند. هر قدر بیشتر در تشخیص و جمع‌آوری این سرنخها مهارت پیدا کنیم، اطلاعات بیشتری را در مرحله «تحلیل رفتار متقابل» کسب خواهیم کرد و بدین ترتیب مجبور نخواهیم شد برای بدست آوردن مواد اطلاعاتی لازم در قعر روایات گذشته کاوش کنیم تا بفهمیم چه چیزهایی در «والد»، «کودک» و یا «بالغ» ما ضبط شده است. ما امروز خود را آشکار می‌کنیم. ] فهرستی از سرنخهای جسمی و لفظی برای هر حالت: [ سرنخهای «والد» ـ جسمانی: اخمها و چینهای پیشانی، لبهای درهم فشرده، انگشت سبابه که اشاره می‌کند، سرتکان دادن، نگاه «ترس‌آور»، دستها را بهم زدن، پا به زمین کوبیدن، انگشت روی لبها نهادن، دستها را روی سینه گذاشتن، دستها را بهم مالیدن، صدای نچ نچ یا نظیر آن را با دهان درآوردن، آه کشیدن، و دیگری را نوازش کردن. اینها علائم بسیار معروف «والد» است. مثلا، اگر پدر شما عادت داشت که هر وقت می‌خواست دستوری یا مطلبی را درباره رفتار بد شما بیان کند، اول گلویش را صاف کند و بعد چشمهایش را به تخم چشم شما

این وضع متلون یک ساعت خوب و یک ساعت بد، نوزاد را دائم در حالت غیرمتعادل نگه می‌دارد. طی دو سال اول زندگی، او به‌خاطر نداشتن وسیله تفهیم ــ یا کلمات ــ نمی‌تواند حال نامطمئن و مشکوک خود را در این دنیا ابراز کند. اما با وجود این، دائمآ جزئیات احساس حاصله از روابط بین خود و دیگران ــ و عمدتآ مادر ــ را ضبط می‌کند، و البته همانطور که گفته شد این احساسها مربوط به نوازش و عدم نوازش است. هر کس که این نوازش را به او می‌دهد «خوب» است. جمع بندی او از وضع مخصوص خودش، به‌خاطر نامطمئن‌بودن او از هرگونه وضعیت «خوب» که گهگاهی و گذرا است، مدام با احساسهای «غیر خوب» تعویض می‌شود. سرانجام، عدم اطمینان وی را متقاعد می‌کند که «من "خوب" نیستم». در کدام مرحله کودک در مورد وضعیت «من "خوب" نیستم ـ شما "خوب" هستید» تصمیم نهایی را می‌گیرد؟ پیاژه ] ۲ [براساس تحقیقات و ملاحظات بسیار دقیق خود معتقد است که نوزادان و خردسالان طرز برخورد «هر چه پیش آید خوش آید» را در ماههای اولیه زندگی آغاز و در پایان دو سالگی تقریبآ تکمیل می‌کنند. به عبارت دیگر، اطلاعات مختلف به صورت نامنظم در مغز متراکم می‌شوند به‌طوری که پس از مدتی خود دارای طرحی می‌شوند که فقط چنین نتیجه‌گیریی از آنها ممکن است

حد و مرز بین «والد» و «بالغ» و «کودک» بسیار شکننده است، تا آنجا که گهگاه اصلا حد و مرزی مشخص نیست و شخص را آسیب‌پذیر و مستعد دریافت علائمی می‌نماید که ممکن است وضعیتهای احساس عجز و وابستگی بچگی را در او دوباره زنده کند.

با خشونت محال است به کسی یاد داد که خشونت نکند.

من یک انسانم. تو یک انسانی. بدون وجود تو، من انسان نیستم زیرا فقط از راه ارتباط با تو این زبان امکان‌پذیر است، و فقط از راه زبان است که تفکر امکان‌پذیر است، و فقط از راه تفکر است که انسانیت امکان‌پذیر است. تو مرا مهم ساخته‌ای. بنابراین، من مهم هستم و تو هم مهم هستی. اگر من ترا بی‌ارزش کنم، خودم بی‌ارزش می‌شوم. این منطق وضعیتِ «من "خوب" هستم ـ شما "خوب" هستید» است.

تاریخ از یاد رفته سالگرد ازدواج برای زوجی که صمیمی هستند چیز مهمی نیست ــ اما برای زن و شوهری که ازدواجشان فقط بر پایه مراسم و وظایف است مصیبتی است.

شاید مهمترین کشف این بود که رویدادهای گذشته در مغز نه تنها جزء به جزء با تصویر و صدا ضبط می‌شوند، بلکه احساس مربوط به آن رویداد نیز ضبط می‌گردد. یک رویداد و احساس مربوط به آن در یک جا ضبط و به‌طرزی ناگشودنی در هم قفل می‌شوند،

حالتی وجود دارد که در آن وضعیت «من "خوب" نیستم ـ شما "خوب "نیستید» (وضعیت دوم) می‌تواند وضعیت اول باشد. این شرایط کودکی است که اوتیسم (autism) (در خود مانی) دارد ــ حالتی که در آن بچه همیشه در خواب و خیال است و هیچوقت در بند درک و فهم دنیای اطرافش نیست. بچه‌ای که اوتیسم دارد هرگز تولد روانی پیدا نمی‌کند. اوتیسم طفولیت ظاهرآ عکس‌العملی در مقابل یک نوع ارگانیزم نارس بر اثر فشار مصیبت‌بار فقدان نوازش است. به عبارت دیگر، طفل اوتیسمی بچه‌ای است که طی اولین هفته‌های زندگی خود این احساس را داشته که او را هرگز بلند نکردند و نجات ندادند. ظاهرآ او پس از تولد، پس از ورود فاجعه‌آمیزش به این جهان، کسی را برای کمک خودش در آنجا نیافته است.

به گفته ارسطو آنچه ابراز می‌شود اثرش در شخص عمیقتر می‌گرد

. مادری که از مشاجره درونی «والدکودک» خود آزاد است و از احساس «خوب نیستم» اش رها شده است، می‌تواند مادری گرم و نوازش دهنده باشد.

اگر زنهای همسایه که صبحها می‌آیند و با هم گپ می‌زنند از بحث «شوهرها خیلی نفهم‌اند» لذت می‌برند، از زن همسایه تازه که می‌آید و می‌گوید شوهر من ماه است هیچ خوششان نمی‌آید.

هرگاه یک نفر آگاهانه به چیزی توجه کند، این چیز خودبخود در قشر مخ او در ناحیه شقیقه در هر دو طرف ضبط می‌شود. این محفوظات دارای تسلسل‌اند و ادامه دارند.

شاید مهمترین کشف این بود که رویدادهای گذشته در مغز نه تنها جزء به جزء با تصویر و صدا ضبط می‌شوند، بلکه احساس مربوط به آن رویداد نیز ضبط می‌گردد. یک رویداد و احساس مربوط به آن در یک جا ضبط و به‌طرزی ناگشودنی در هم قفل می‌شوند، بدانگونه که بعدآ یکی را بدون دیگری نمی‌توان برانگیخت.

دارد؟ عیب اینجاست که یک چیز با ارزش زندگی ــ روابط جنسی ــ بی‌ارزش شده است. تبدیل به چیزی راحت و هردمبیل شده و دیگر آن ارزشی را که اخلاقآ از آن منبعث می‌شود ندارد.

مردم آن نوع بچه‌هایی را بار می‌آورند که خودشان بودند، نه آنچه که می‌خواهند.

این یک حقیقت ثابت شده است که وقتی یک وضعیت روحی مهم در آغاز زندگی اتخاذ شد، تبدیل به وضعیت مؤثری می‌شود که شخص تا پایان عمر تمایل دارد به‌طور خودبخود به آن وضعیت برگردد.

با خشونت محال است به کسی یاد داد که خشونت نکند.

اگر اشخاص بتوانند تغییر کنند، دنیا می‌تواند تغییر کند. این امیدی است که ما در دل می‌پرورانیم.

وقتی کودکی از پدر و مادر «خوب» بار احساس «غیر خوب» را بر روح خود تحمل می‌کند، می‌توانیم بار هولناک کودکانی را که پدر و مادرشان گناه غفلت و بدرفتاری و خشونت ظالمانه را مرتکب می‌شوند تصور کنیم.