بریده‌هایی از کتاب توتالیتاریسم

جنبش‌های توتالیتر همین که قدرت را به دست گرفتند، حتی پیش از آن‌که رژیم‌های توتالیتر سهمگین‌ترین جنایت‌های خود را آغاز کنند، از کل این گروه نخبگانِ هوادار جنبش دفع شر کردند. هرگونه ابتکار عملی و روحی و هنری، به همان اندازه ابتکار گانگستری اوباش، برای توتالیتاریسم خطرناک است؛ و هردو، برای جنبش، از مخالفتِ سیاسیِ صرف، خطرناک‌ترند.

انسان توده‌ای که هیملر او را برای ارتکاب سهمگین‌ترین جنایت‌های توده‌ای تاریخ سازمان داده بود، بیش‌تر، صفات یک فرد عامی را داشت تا صفات اوباش. او بورژوایی بود که در میانه ویرانه‌های جهان خویش، تنها نگران امنیت شخصی‌اش بود و آماده بود تا با کم‌ترین تحریک، همه چیزش را ــ از اعتقاد گرفته تا شرف و حرمت خویش ــ برای این امنیت قربانی کند. نابود کردن حریم و اخلاق شخصیِ مردمی که به چیزی جز حفاظت از زندگی شخصی‌شان نمی‌اندیشند، از همه ساده‌تر است. نازی‌ها پس از چند سال قدرت و یک‌نواخت کردن منظم مردم، حقا می‌توانستند اعلام کنند که «تنها کسی که هنوز به عنوان یک فرد خصوصی[ در مقابل فرد توده‌ای ]وجود دارد، شخصی است که به خواب رفته است» .

نه مهارت استالین و هیتلر در هنر دروغ‌گویی، بلکه این واقعیت نخبگان را مجذوب کرده بود که آن‌ها برای پشتیبانی از دروغ‌هایشان، توانسته بودند توده‌ها را به صورت یک واحد جمعیِ باشکوه سازمان دهند. برای این روشنفکران که می‌دیدند واقعیت متحرک در راه‌پیمایی‌های میلیونی جنبش، از این جعلیات پشتیبانی می‌کنند و برای عمل از آن‌ها الهام می‌گیرند، به منزله این بود که همان جعلیات به تصویب تاریخ رسیده باشند.

کنش‌گرایی صریح جنبش‌های توتالیتر و ترجیح تروریسم از سوی آن‌ها بر انواع فعالیت‌های سیاسی دیگر، نخبگان روشنفکر و اوباش را به یک‌سان جذب کرده بود. درست بدین‌خاطر که این تروریسم با آن تروریسمِ پیشینِ جوامع انقلابی، آشکارا متفاوت بود. پیش از این، به گونه‌ای حساب‌شده چنین تصور می‌شد که عملیات تروریستی، تنها راه از میان برداشتن برخی از شخصیت‌های برجسته‌ای باشد که به‌خاطر مقام یا خط مشی‌هایشان، نماد ستمگری شده بودند؛ اما اکنون دیگر چنین برداشت‌هایی از تروریسم مطرح نبود. آنچه برای این نسل سخت جاذبه داشت، تروریسمی بود که به گونه یک نوع فلسفه سیاسی درآمده بود،

از دیدگاه آن‌ها، خشونت و قدرت و جنایت، استعدادهای والایی به شمار می‌آمدند، برای انسان‌هایی که جایشان را در این جهان گم کرده بودند و از همین رو، شیفته نظریه قدرتی بودند که آن‌ها را به جهان بازگرداند و دوباره با آن پیوندشان دهد. آن‌ها بدون توجه به نظریه یا محتوا، با هواداری از هر چیزی که جامعه محترم منعش کرده بود، ارضا می‌شدند و چون جنایت با ریاکاری انسان‌دوستانه و آزادمنشانه جامعه مغایرت داشت، آن را به عنوان فضیلتی عمده تعالی بخشیدند.

در روزگار بینواییِ فزاینده و درماندگی فردی، زمانی که رحم و شفقت به چنان سودای وسیعی تبدیل می‌شود که همه را در خود فرو می‌بلعد و حد و مرزی برای خود نمی‌شناسد، به نظر می‌رسد که مقاومت در برابر رحم دشوار باشد، حال آن‌که برای عزت نفس انسانی، همین ترحم، از خودِ بینوایی نیز مرگبارتر است.

کارنامه رهبران نوپدید توده‌ها، همان مشخصات رهبران اوباش را بازمی‌نماید: ناکامی در زندگی شغلی و اجتماعی، و گمراهی و بدبختی در زندگی شخصی. این واقعیت که زندگی آن‌ها پیش از فعالیت سیاسی‌شان سرشار از ناکامی بوده است، یعنی همان واقعیتی که از سوی رهبران محترم‌تر احزاب قدیمی ساده‌دلانه علیه این رهبران اقامه می‌شد، خود نیرومندترین عامل در جاذبه توده‌ای آن‌ها به شمار می‌رفت.

رهبران جنبش‌های توتالیتر، از توده‌هایی که تحت سازماندهی آن‌ها درمی‌آیند، قدیمی‌ترند، به گونه‌ای که از نظر توالی زمانی، این توده‌ها ناچار نیستند که برای پیدایش رهبران‌شان در میان جامعه طبقاتی رو به زوالی که خود همین توده‌ها چشمگیرترین محصول آن هستند، در نهایت درماندگی انتظار کشند. آن‌هایی که پیش از فروریختگی جامعه طبقاتی، آن را داوطلبانه رها کرده بودند، همراه با اوباشی که محصول قدیمی‌تر فرمانروایی بورژوازی بودند، برای استقبال از این توده‌ها، حاضر و آماده بودند.

این جاذبه جنبش برای نخبگان، به همان اندازه بستگی آشکار اوباش با جنبش‌های توتالیتر، یکی از کلیدهای مهم فهم این جنبش‌ها به شمار می‌آید (اگرچه این امر در زمان پیش از به قدرت رسیدن جنبش‌های توتالیتر بیش‌تر صادق است تا پس از آن). وجود چنین جاذبه‌ای، نشان‌دهنده فضای خاص و حال و هوایی عمومی است که توتالیتاریسم در آن سر بلند می‌کند.

جای تأسف خواهد بود اگر به خاطر ژست‌های هنرمندانه یا سادگی طلبه‌وار شخصیت‌های برجسته، وجود خیل عظیمی از این افراد را که جنبش‌های توتالیتر می‌توانند روی آن‌ها به عنوان علاقه‌مندان و هواداران و حتی اعضای رسمی حزب حساب کنند، ندیده بگیریم.