بریده‌هایی از کتاب کلیدهای رفتار با کودک پنج‌ساله

در مقام والدین، همواره به یاد داشته باشید که پیامهای پیچیده به کودک خود ندهید. مقررات و درخواستهای خود را واضح بیان کنید. اگر قولی دادید حتما به آن عمل کنید. اگر نمی‌توانید به قول خود عمل کنید علت آن را توضیح دهید و سعی کنید قولی ندهید که نمی‌توانید به آن پایبند باشید. الگوی مناسبی برای کودک خود باشید. احتمالاً شما مهم‌ترین شخص در زندگی او هستید. آنچه او از شما مشاهده می‌کند در شکل‌گیری احساسات او درباره خودش، مؤثر است.

وقتی وظیفه‌ای بر عهده کودک خردسال می‌گذاریم، احساس می‌کند نقشی مهم و واقعی در خانواده ایفا می‌کند. وقتی از مسئولیت‌پذیری کودکان صحبت می‌کنیم هدف آن نیست که بار زیادی بر دوش کودک یا شما گذاشته شود. مهم این است که کودک قابلیتهای خود را بشناسد و بتواند بر اساس آن عمل کند. هدف بلندمدت خود را از یاد نبرید: کمک به کودک برای آنکه فردی خودکفا و مستقل بار آید. افزایش اعتماد کودک به قابلیتهای خود به این معناست که در مسیر صحیح گام برمی‌دارید.

اگر کودک شما مورد آزار دیگران قرار می‌گیرد، به او کمک کنید تا راهکارهای مختلف را امتحان کند. نادیده گرفتن یا احتمالاً مقابله با کودک به‌تنهایی، دو راه‌حل ممکن در این مورد است. ببینید کودک شما درباره این وضعیت چه احساسی دارد. اجازه دهید احساسات خود را در این مورد ابراز کند و شما نیز در مقابل، همدلی و درک متقابل خود را نشان دهید.

محیط کودکستان طوری است که کودک یاد می‌گیرد با همسالان خود بده‌بستان داشته باشد و به تدریج یاد می‌گیرد در بعضی شرایط کوتاه بیاید و در بعضی دیگر موضع خود را حفظ کند و از این رهگذر انعطاف‌پذیری در روابط شخصی در آنها شکل می‌گیرد.

مهم‌ترین عامل یادگیری، آماده‌سازی محیط مؤثری است که در کودک انگیزه ایجاد کند. این بدان معنا نیست که برنامه‌ای پرخرج پیاده شود یا کودک به انواع و اقسام فعالیتها مشغول شود. و البته این به آن معنا هم نیست که تمام وقت و انرژی خود را صرف غنی ساختن محیط کودک کنید. با بهره‌وری از موقعیتهای روزمره، اشیاء، سرودها یا کتابها می‌توانید یک‌دنیا انگیزه در کودک خود ایجاد نمایید.

وقتی بی‌ادبی کودک شما ناشی از «استقلال‌طلبی» اوست، احساساتش را بازگو کنید و با مثال به او بفهمانید که چه پاسخی را مایلید از او بشنوید. با عبارتی مانند «می‌دانم دوست نداری به تو امر و نهی کنم، اما نباید نسبت به من بی‌ادب باشی» احساس فرزند خود را تصدیق کنید و با ارائه مثالی روش صحیح ابراز احساسات را به او بیاموزید.

. اگر آنچه را از کودک خود می‌خواهید، با کلمه «لطفا» بیان کنید، تأثیر به‌سزایی در تربیت او خواهد گذاشت. هرگاه رفتار خوبی از کودک خود مشاهده کردید، آن را تقویت کنید، مثلاً اگر به کودک بگویید «واقعا از طرز تشکر کردنت از خانم جونز خوشم آمد» ، احتمالاً او این رفتار را بیشتر تکرار خواهد کرد.

. اگر آنچه را از کودک خود می‌خواهید، با کلمه «لطفا» بیان کنید، تأثیر به‌سزایی در تربیت او خواهد گذاشت. هرگاه رفتار خوبی از کودک خود مشاهده کردید، آن را تقویت کنید، مثلاً اگر به کودک بگویید «واقعا از طرز تشکر کردنت از خانم جونز خوشم آمد» ، احتمالاً او این رفتار را بیشتر تکرار خواهد کرد.

وقتی کودک شما به علت ناکامی بدرفتاری می‌کند، برخورد قاطعانه شما بسیار مهم است. وقتی ناکامی فرزندتان در فعالیتی آنقدر بزرگ است که باعث می‌شود خود را ببازد، بلافاصله فرصتی را برایش فراهم سازید تا موفقیت را تجربه کند. اگر کودک صبر و شکیبایی در کارهای روزانه را از شما بیاموزد، عاملی نیرومند به هنگام مقابله با ناکامی در اختیار خواهد داشت.

وقتی کودک تحت فشار روحی قرار ندارد اجابت درخواستش را به تأخیر بیندازید و به این ترتیب صبوری را به او بیاموزید. زمانی که مشغول انجام کاری هستید و کودک از شما می‌خواهد با او بازی کنید، از او بخواهید صبر کند. سپس صبوری او را تحسین کنید و به تدریج زمان انتظار را افزایش دهید.

سعی کنید توجه خود را بر تواناییهای فرزندتان معطوف کنید، نه بر اموری که انجامش برای او دشوار است.

در کنار او کار کنید تا رفتار درست را از شما یاد بگیرد. در صورت لزوم راهنمایی و توصیه هم بکنید، اما وقتی تلاش می‌کند تا کارش را انجام دهد، سعی نکنید کار او را به عهده بگیرید.

«کارَت عالی بود اما دفعه بعد بهتر از این هم می‌توانی انجام بدهی.» ممکن است کودک حساس بخش اول این عبارت را نشنود و فقط به این فکر کند که کار او آنقدر هم خوب نبوده است.

با هر زبانی که این موضوع را می‌گویید، بر این نکته تأکید کنید که به غیر از پدر و مادر و پزشک، فرد دیگری حق ندارد به بدن او دست بزند. تفاوت تماس درست و نادرست را برای کودک خود توضیح دهید و تأکید کنید که هرگاه از تماس کسی احساس ناراحتی کرد، حتما به شما اطلاع دهد.

در صورتی که قوانین و رهنمودهای شما بیشتر «بایدها» را بیان کند - نه نبایدها را، مؤثرتر است. بعضی از قوانین خاص به شرح زیر است: می‌توانی از مدرسه سوار اتومبیلِ...... شوی و به خانه بیایی. در جای خالی می‌توانید نام خویشان یا افراد مورد اعتمادی را بگنجانید که می‌توانند فرزند شما را از مدرسه به خانه بیاورند.

باید با لحن آرام و اطمینان‌بخش با کودک خود صحبت کنید و بر این حقیقت تأکید کنید که موارد خطرناک، استثناء هستند، نه همیشگی. تأکید بر این نکته که احتیاط کردن بهتر از تأسف خوردن است، تأثیرات ترس‌آور را تا حدی از بین می‌برد.

بهترین راه مقابله با ترس و نگرانی کودک چیست؟ اولین و مهم‌ترین نکته این است که به احساس او احترام بگذارید. اگر کودک را با عبارتی مثل «ترسو» تحقیر کنید، فقط باعث شرمندگی و خجالت او می‌شوید. سعی کنید با بیان عبارتی همدلی خود را با کودک نشان دهید: «می‌دونم چقدر ترسیدی.» یا «این‌جور خوابها خیلی وحشتناک است.» با چنین عباراتی احترام خود را نسبت به احساسات کودک نشان می‌دهید.

اگر دیگران درباره «خجالتی بودن» فرزند شما اظهارنظری کردند، بهترین راه برخورد پاسخی ساده است: «کمی طول می‌کشد تا به شرایط جدید عادت کند.» یا «ترجیح می‌دهد آرام باشد.»

شاید مهم‌ترین نکته‌ای که باید به یاد داشته باشید این است که او را «خجالتی» خطاب نکنید. اغلب مشاهده می‌شود که والدین به دیگران می‌گویند: «کاری به کار او نداشته باشید. خیلی خجالتیه.» هرچند والدین این عبارت را برای رنجاندن کودک ابراز نمی‌کنند، اما باعث شرمندگی او می‌شوند و او را نسبت به این باور که موقعیتهای اجتماعی دشوار هستند، حساس‌تر می‌کند.

پیامهای خود را واضح بیان کنید و اجازه دهید کودک شما در گفتگو درباره مسائل اخلاقی مشارکت فعالانه‌ای داشته باشد. فراموش نکنید که تصمیمهای بسیاری از کودکان پنج‌ساله منفعت‌طلبانه است.