بریده‌هایی از کتاب کلیدهای رفتار با کودک پنج‌ساله

در سراسر این کتاب یک اصل در رأس همه اصول قرار دارد: «الگوی مناسب بودن» . اگر ما در مقام والدین یا فرد مهم دیگری نتوانیم خشم خود را درست ابراز کنیم، چگونه از کودک خود انتظار داریم که احساسات خود را از راههای درست و سازنده ابراز کند؟

کودکانی که مهارتهای اجتماعی یا خودانگاره‌ای ضعیف دارند، در دوستی و ارتباط با همسالان مشکل بیشتری پیدا می‌کنند. اکثر مشکلاتی که کودکان این رده سنی با یکدیگر دارند، خود را به صورت اذیت کردن یکدیگر نشان می‌دهد.

علایق مشترک و شباهت شخصیتی دو عامل تعیین‌کننده در انتخاب بهترین دوست فرزند شما است.

هرگاه کودک شما دیگری را اذیت کرد، بلافاصله واکنش نشان دهید. ارزشهای اخلاقی خود را به وضوح به کودک تفهیم کنید. البته اگر کودک در محیطی مملو از تحقیر و توهین به دیگران بزرگ شود، مشکل می‌تواند مهربانی کردن با دیگران را بیاموزد. در هر صورت، توجه به این نکته فوق‌العاده مهم است که انتظارات رفتاری خود را با فرزندتان در میان بگذارید. با کودک صحبت کنید تا ببینید آیا می‌تواند علت اذیت کردن دیگران را توضیح دهد. اگر رفتار او راهی برای ابراز خشم است، راههای صحیح ابراز خشم را به او بیاموزید و اگر برای سرگرمی یا پذیرفته شدن نزد دیگران این کار را می‌کند، به او توضیح دهید این کار تا چه حد می‌تواند موجب رنجش دیگران شود

شما به عنوان یک بزرگسال نباید در بند رفتار فرزند خود گرفتار شوید، بلکه باید سعی کنید رفتار طبیعی خود را حفظ کنید. واکنش احساسی از خود نشان ندهید. به جای تکیه بر انگیزه رفتار، به خودِ رفتار توجه کنید تا بتوانید با آن درست برخورد کنید.

اگر کودک می‌خواهد کنار شما باشد، بهتر است شما در اتاق او بمانید تا اینکه او در اتاق شما بماند.

تعیین حد و مرز برای کودک به او احساس امنیت می‌دهد و درمی‌یابد که در واقع او را راهنمایی کرده‌اید. وقتی والدین برای کودکان حد و مرز تعیین می‌کنند، آنها می‌دانند که پدر و مادر دوستشان دارند. به فرزندتان بگویید چه رفتاری قابل قبول است و چه رفتاری قابل قبول نیست. مثلاً به او بگویید: «زمانی که عصبانی هستی اِشکالی ندارد که با مشت به بالش بکوبی اما نباید اسباب‌بازیهایت را به اطراف پرت کنی.» یا «می‌توانی حرف بزنی و بگویی عصبانی هستی، اما اجازه نداری مشت و لگد بزنی.»

ترس از تنبیه سومین دلیل شایع دروغگویی در این سن است. اگر مقررات خشن شما کودک را نگران می‌سازد، شاید وقت آن باشد که درباره روشهای انضباطی خود تجدیدنظر کنید. مطمئن شوید که تنبیه متناسب با خطاست و به یاد داشته باشید که کودک پنج‌ساله نمی‌تواند به روشنی فرق درست و نادرست را تمیز دهد. کودکان پنج‌ساله قوه تخیل نیرومندی دارند که گاه ممکن است با دروغ گفتن اشتباه شود. و سرانجام، نکته مهم این است که از دوگانگی معیارها بپرهیزید. وقتی مادر در جواب تلفن می‌گوید همسرش در خانه نیست (حال آنکه او روی مبل نشسته است) ، کودکی که شاهد این ماجراست، درنمی‌یابد که چرا باید درست به دلیل کاری تنبیه شود که مادرش هم انجام می‌دهد!

کودک پنج‌ساله نمی‌تواند به روشنی فرق درست و نادرست را تمیز دهد. کودکان پنج‌ساله قوه تخیل نیرومندی دارند که گاه ممکن است با دروغ گفتن اشتباه شود.

ممکن است کودکان برای پی بردن به شکل اندامهای جنسی جنس مخالف یا مقایسه خود با همجنسانشان، دکتربازی کنند. اما والدین نباید در این مورد واکنش افراطی نشان دهند بلکه باید سعی کنند بازی را به سوی فعالیت مناسب‌تری سوق دهند. بعدها، وقتی با فرزند خود تنها شدند، بهتر است درباره تفاوت دختر و پسر با هم صحبت کنند. همچنین باید بحثی درباره اندامهای مختلف بدن پیش بکشید و بر این نکته تأکید کنید که برخی از اعضای بدن عمومی هستند و اِشکالی ندارد دیگران آن را ببینند، اما برخی دیگر خصوصی هستند و دیگران مجاز نیستند آن را ببینند. برای آنکه بدانید چه مقدار اطلاعات در اختیار کودک قرار دهید، به این نکته توجه کنید که او تا چه حد در مطرح کردن سؤالات پیشقدم می‌شود. برخی به اندک اطلاعاتی قانع می‌شوند و برخی دیگر سؤالات بیشتری دارند و می‌خواهند بیشتر بدانند. آنچه باید به یاد داشته باشید این است که رفتار کودک شما از کنجکاوی طبیعی او ناشی می‌شود.

نکته بسیار مهم این است که الگوی گفتاری کودک خود را بپذیرید و نسبت به تکرار کلمات حساسیت نشان ندهید. از کودک خود نخواهید آهسته‌تر حرف بزند یا نفسی تازه کند. کمک به کودک برای ادای کلمات معمولاً کار مشکلی است اما توجه به این نکته بسیار مهم است که بی‌آنکه کلامش را قطع کنید، به او فرصت زیادی برای حرف زدن بدهید.

اولین و مهم‌ترین نکته این است که به احساس او احترام بگذارید. اگر کودک را با عبارتی مثل «ترسو» تحقیر کنید، فقط باعث شرمندگی و خجالت او می‌شوید. سعی کنید با بیان عبارتی همدلی خود را با کودک نشان دهید: «می‌دونم چقدر ترسیدی.» یا «این‌جور خوابها خیلی وحشتناک است.» با چنین عباراتی احترام خود را نسبت به احساسات کودک نشان می‌دهید.

اگر دیگران درباره «خجالتی بودن» فرزند شما اظهارنظری کردند، بهترین راه برخورد پاسخی ساده است: «کمی طول می‌کشد تا به شرایط جدید عادت کند.» یا «ترجیح می‌دهد آرام باشد.»

وقتی کودک به رفتاری دست می‌زند که قصد تضعیف آن را دارید، ابتدا به او اخطار بدهید (صدمه زدن به دیگران بلافاصله باید مورد تنبیه قرار گیرد و نیازی به اخطار ندارد) . اگر کودک به رفتار خود ادامه داد، به او بگویید باید پنج دقیقه تنبیه شود. زمان وقفه باید با سن کودک متناسب باشد؛ یک دقیقه در ازای هر سال (یک کودک پنج‌ساله باید پنج دقیقه تنبیه شود) . با کودک خود درگیری لفظی پیدا نکنید و در صورت لزوم او را تا محل وقفه همراهی کنید.

نکته مهم این است که رفتار کودک را تحسین کنیم، نه اینکه او را به دلیل «خوب بودن» مورد تمجید قرار دهیم.

با تشویق فرزند خود برای ابراز کلامی احساسات، ایده‌ها، آرزوها و ترسهای خود، می‌توانید به رشد مهارتهای زبانی او کمک کنید. اگر درباره کاری که فرزندتان انجام داده است یا احساسی که دارد، اظهارنظر کنید، او را بیشتر به صحبت کردن وادار می‌کنید تا اینکه پرسشی صریح از او بپرسید.

مهارتها چگونه رشد می‌کنند؟ تجربه، تشویق، محبت و انگیزه‌های محیطی به کودکان کمک می‌کنند تا مهارتهای فکری خود را پرورش دهند. آنها به تدریج مفاهیم و وجوه مشترک اشیاء مختلف را درک می‌کنند.

ارائه یک نگرش مثبت درباره مدرسه، بهترین کاری است که می‌توانید برای فرزند خود انجام دهید: به طور مستقل به مدرسه رفتن، رشد کردن، چیزهای جدید یاد گرفتن. کاری کنید که کودک مدرسه را یک ماجرا تلقی کند. او را تشویق کنید در خانه هم مدرسه‌بازی کند. این کار باعث می‌شود ترسها و نگرانیهای احتمالی فروکش کند.

با بهره‌وری از موقعیتهای روزمره، اشیاء، سرودها یا کتابها می‌توانید یک‌دنیا انگیزه در کودک خود ایجاد نمایید.

زمانی رقابت مثبت است که کودک تشویق شود تا نهایت تلاش خود را بکند، اما زمانی که از او بخواهیم از همه سبقت بگیرد و همه را پشت سر بگذارد، افراط کرده‌ایم.