بریده‌هایی از کتاب کلیدهای پرورش هوش اخلاقی در کودکان و نوجوانان

اشخاص هوشمند اخلاقی نه تنها پیش از عمل کردن فکر می‌کنند، بلکه مسئولیت کارهایشان را می‌پذیرند. آنها خود را مسئول می‌بینند و حتی اگر نتیجه خطرناک یا احمقانه باشد بدون عذر و بهانه، سرزنش یا توجیه آن را می‌پذیرند.

«ما فقط وقتی حرف می‌زنیم که بر خود تسلط داریم.» هرگاه کسی فکر می‌کند شاید کنترلش را از دست بدهد، وقفه‌ای می‌گیرد، سعی می‌کند خود را آرام کند، نفس عمیق می‌کشد، از محل دور می‌شود و دوباره باز می‌گردد و سپس صحبت را از سر می‌گیرد.

یکی از مؤثرترین راههای تقویت نیکخویی این است که هر بار فرزندتان چنان رفتاری داشت، بر آن تأکید کنید. ابتدا آن نیکخویی را نام ببرید، سپس به‌طور مشخص بگویید که او چه کار درستی انجام داده است. به این ترتیب او به احتمال زیاد آن رفتار را تکرار خواهد کرد.

پژوهشها نشان می‌دهند که وقتی والدین به روشنی دلایل قانونشان را شرح می‌دهند، فرزندشان دیدگاه آنها را درک و از معیارهای آنها پیروی می‌کند.

کودکی که همدلی را می‌آموزد بسیار فهمیده‌تر و مهربان‌تر خواهد بود و معمولاً در مدیریت خشم ماهرتر است.

پسران می‌آموزند تنها عاطفه‌ای را که می‌توانند آزادانه در اجتماع ابراز کنند، خشم است؛ بقیه احساسات باید فروخورده شوند. در نتیجه ضمن اینکه خشم آنها به تدریج شدت می‌یابد، توان همدلی آنها کاهش پیدا می‌کند. پلاک می‌گوید نتیجه چنین روندی می‌تواند مهلک باشد: «این همان روندی است که پسران را وادار می‌کند تا نقاب بی‌پروایی بزنند؛ و به‌طور عمده همین است که آنها را خشن و بی‌رحم می‌کند.»

تماشای خشونت، کودکان را ستیزه خوتر، ناآرام‌تر و هراسان‌تر می‌کند و خلاقیت و شهود آنها را کاهش می‌دهد.

پدرانی که در زندگی فرزندانشان شرکت دارند، در پرورش کودکان همدل سهم بسزایی دارند. برای نمونه، مطالعه دراز مدتی که در دهه ۱۹۵۰ آغاز شد، نشان می‌دهد کودکانی که پدرانشان به‌طور مثبت در مراقبت از آنها در پنج سالگی شرکت داشتند، سی‌سال بعد بزرگسالان همدل‌تری بودند تا آنهایی که پدرانشان غایب بودند.

ارسطو صدها سال پیش اشاره کرد، «ما همانی هستیم که بارها و بارها انجام می‌دهیم.»

بردباری به فرزندتان کمک می‌کند تا برای ویژگیهای گوناگون دیگران ارزش قائل باشد، در برابر دیدگاهها و اعتقادات جدید گوش شنوا داشته باشد، و با وجود تفاوتهای نژادی، جنسیتی، ظاهری، فرهنگی و اعتقادی، به دیگران احترام بگذارد.

هنگامی که کودک شما احترام را به عنوان بخشی از زندگی روزانه‌اش در نظر می‌گیرد، به احتمال بیشتری به حقوق و احساس دیگران توجه خواهد داشت و در نتیجه احترام بیشتری برای خود نیز قائل خواهد بود.

خویشتن‌داری دست و دلبازی و مهربانی را در پی دارد، زیرا به کودک کمک می‌کند آنچه را که لذت آنی دارد کنار بگذارد و وجدانش را برانگیزد تا کاری برای دیگران انجام دهد.

وجدان، سنگ بنای رشد و پرورش نیکخوییهای مهم مانند صداقت، مسئولیت و اصالت است.

هوش اخلاقی شامل هفت نیکخویی اصلی است - همدلی، وجدان، خویشتن‌داری، احترام، مهربانی، بردباری و انصاف - که به کودکتان کمک می‌کنند هنگام مواجهه با فشارها و چالشهای اخلاقی گریزناپذیر در زندگی، از آنها عبور کند.

هوش اخلاقی توان تشخیص درست از نادرست است؛ یعنی داشتن اعتقادات اخلاقی محکم و عمل کردن بر طبق آنها به گونه‌ای که شخص رفتاری درست و محترمانه داشته باشد.

فکری بکارید تا عملی به بار آورید؛ عملی بکارید تا عادتی به بار آورید؛ عادتی بکارید تا شخصیتی به بار آورید؛ شخصیتی بکارید تا سرنوشتی به بار آورید. چارلز رید

از امیر مؤمنان علی (ع) نقل است که فرمود: «اَلْحِلْمُ تَمامُ اَلعَقْل». تمامیت«خردورزی» در «بردباری» است. در این کلام موجز چنانچه خرد را نماد «هوش» و فرهیختگی، و بردباری را نشانه‌ای از «اخلاق» و فرزانگی در نظر بگیریم مفهوم «هوش اخلاقی» در وسیع‌ترین و عمیق‌ترین مفهوم خود نمایان می‌گردد. در واقع، غایت عقلانیت و هوشمندی، دست یافتن به فضیلت بردباری و نیک‌خویی است.

تا زمانی که کودکان ندانند چگونه درست عمل کنند، رشد اخلاقی‌شان ناقص خواهد بود. مگر نه اینکه همیشه گفته‌اند معیار حقیقی شخصیت، عمل است و نه فکر و نیت؟

فکری بکارید تا عملی به بار آورید؛ عملی بکارید تا عادتی به بار آورید؛ عادتی بکارید تا شخصیتی به بار آورید؛ شخصیتی بکارید تا سرنوشتی به بار آورید. چارلز رید

«احساس را حدس بزن» بازی کنید. دسته جمعی هر کلمه احساسی را که به فکرتان می‌رسد، بر کارتهای جداگانه بنویسید. سپس آنها را طوری در سبد بگذارید که کلمه دیده نشود. هر یک از افراد خانواده به نوبت کارتی را بردارد و با حالات صورت و بدن، آن عاطفه را نمایش دهد. حرف زدن ممنوع است. بقیه باید حدس بزنند که آن کلمه چه بوده است.