بریده‌هایی از کتاب کلیدهای پرورش هوش اخلاقی در کودکان و نوجوانان

گفت‌وگوهای روزانه والدین و فرزندان شامل هجده پیام انتقادی در برابر هر پیام تحسین‌آمیز است. شاید یکی از دلایل بحران مهربانی این باشد که کودکانمان عبارات منفی بسیار زیادی می‌شنوند.

در حقیقت؛ بسیاری از فرزندان ما بزرگ می‌شوند اما اندکی از آنها بلوغ و پختگی را تجربه می‌کنند؛ بسیاری از فرزندان ما در مدرسه رسمی «دانش‌آموخته» می‌شوند اما اندکی از آنها در مدرسه زندگی «فرهیخته» می‌شوند؛ بسیاری از فرزندان ما «آموزش» می‌بینند اما اندکی از آنها «پرورش» می‌یابند؛

۴ . کارتهای احساس درست کنید. با مقوا کارتهایی درست کنید و بر هر یک اسامی متداول‌ترین عواطف را بنویسید. با چند نام شروع کنید و پس از آنکه این کلمات یاد گرفته شدند، به تدریج به آنها اضافه کنید. برای کودکان بسیار خردسال فقط شش عاطفه بنیادی را که عبارتند از شادی، غم، خشم، تعجب، ترس و نفرت، در نظر بگیرید. سپس به کودکتان کمک کنید تا عکسهایی را در مجله یا برنامه‌های رایانه‌ای پیدا کند که نشانگر آن عواطف است. آن عکس را به کارت مربوط بچسبانید. سپس هر کارت عکس دار را به فرزندتان نشان دهید و از او بخواهید آن احساس را حدس بزند. پس از مدتی می‌توانید نام احساس را به فرزندتان بگویید و از او بخواهید آن حالت را با چهره یا حرکاتش نشان دهد و یا درباره وقتی که آن احساس را تجربه کرده است، حرف بزند.

آیا به همان اندازه که والدین نگران «هوش منطقی» کودکان خود هستند به همان اندازه نسبت به «هوش اخلاقی» آنها حساسیت دارند؟

از امیر مؤمنان علی (ع) نقل است که فرمود: «اَلْحِلْمُ تَمامُ اَلعَقْل». تمامیت«خردورزی» در «بردباری» است

تعصبات و افکار کلیشه‌ای پنهان و خطرناک این گفته‌ها شاید در ظاهر بی‌ضرر باشند، اما خیلی آزار دهنده‌اند، مراقب آنها باشید: آدمهای بی‌پول تنبل هستند. دخترها خرخوان هستند، پسرها باهوش. خوشگلها احمق هستند. مادران‌ناتنی بدجنس هستند. خواهرشوهرها / مادرشوهرها حسودند. سیاستمدارها قابل اعتماد نیستند. هر کسی به مقامی رسیده، نادرست است. آدمهای خوب مورد ظلم قرار می‌گیرند. هیچ کس از راه درست پولدار نمی‌شود. پسری که گریه می‌کند به درد نمی‌خورد.

۱ .به کودک مقرری ماهیانه یا هفتگی (بستگی به سن او دارد) بدهید تا یاد بگیرد مخارجش را تنظیم کند. ۲ .برایش قلک بخرید تا پول خردش را نگه دارد. این قانون را بگذارید که برای خرج کردن سکه‌ها، ابتدا باید قلک پر شود. ۳ .از او بخواهید هر چیزی را که می‌خواهد بخرد، ابتدا بنویسد و چند روز جلوی چشمش قرار دهد و سپس برای خرید آن اقدام کند. ۴ .او را وادار کنید که برای سرگرمی و موارد غیرضروری پول خودش را خرج نکند. به او وام ندهید. ۵ .به او کمک کنید حساب پس‌اندازی باز کند تا بتواند بردرآمد و مخارجش نظارت داشته باشد. ۶ .از او بخواهید بخشی از پول توجیبی‌اش را به مرکز خیریه دلخواهش بدهد. ۷ .از او بخواهید بخش معینی از پول توجیبی‌اش را پس‌انداز کند. ۸ .با خریدهای سبک سرانه و با عجله مخالفت کنید و تسلیم آن نشوید.

خطرناک‌ترین مورد برای رشد اخلاقی آن است که کودک با این باور بزرگ شود که او فقط باید هنگامی کاری کند که در مقابل چیزی بگیرد:

هوش اخلاقی شامل هفت نیکخویی اصلی است - همدلی، وجدان، خویشتن‌داری، احترام، مهربانی، بردباری و انصاف -

خویشتن‌داری یعنی اینکه بدن و ذهن این قدرت را پیدا می‌کنند تا آن کاری را انجام دهند که می‌دانی درست است. خویشتن‌داری کمک می‌کند تا در شرایط وسوسه‌انگیز و حتی هنگامی که افکار و عقاید بدی به سرت می‌زند، درست انتخاب کنی. خویشتن‌داری موجب می‌شود فکر کنی در نتیجه انتخابهای مضّر تو چه پیش می‌آید. خویشتن‌داری، تو را از دردسر نجات می‌دهد و کمک می‌کند درست رفتار کنی

سه نیکخویی زیربنای هوش اخلاقی فرزندتان را می‌سازند که عبارتند از همدلی، وجدان و خویشتن‌داری. در حقیقت، آنها به اندازه‌ای برای هوش اخلاقی مهم هستند که من آنها را هسته اخلاقی می‌خوانم.

فرزندتان را به گونه‌ای پرورش دهید که او به‌طور عمیق قدرت تشخیص درست از نادرست را داشته باشد و بتواند در برابر تأثیرهای بیرونی مقاومت کند. هوش اخلاقی قدرتی است که فرزندتان در مقابله با این فشارهای منفی نیاز دارد و به او این امکان را می‌دهد که با راهنمایی شما یا بدون آن درست رفتار کند.

۱ . همدلی عاطفه اخلاقی است که به فرزندتان قدرت درک احساس دیگران را می‌دهد.

هوش اخلاقی: بهترین مایه امید برای حفظ زندگی اخلاقی کودکانمان هوش اخلاقی توان تشخیص درست از نادرست است؛ یعنی داشتن اعتقادات اخلاقی محکم و عمل کردن بر طبق آنها به گونه‌ای که شخص رفتاری درست و محترمانه داشته باشد.

اما با وجود تلاشهای پر تب و تابمان، بحران هنوز باقی است، زیرا می‌بینیم فرزندانمان هنوز در رنج هستند. این بدان خاطر است که ما نکته بسیار مهمی را نادیده گرفته‌ایم: بخش اخلاقی زندگی فرزندانمان.

آیا به همان میزان که از فرزندان خود انتظار دارند تا در «کارنامه آموزشی» خود نمرات بالا ردیف کنند به همان میزان از آنها انتظار دارند که در رفتارها و ارزشهای اخلاقی نیز نمره بالا به دست آورند؟

کودکان بیشتر از همه تحت تأثیر اشخاصی قرار می‌گیرند که بیشترین علاقه و احترام را برایشان قائل هستند. آنها معمولاً باورهای اخلاقی آن افراد را تقلید می‌کنند. یکی از مطمئن‌ترین راهها برای تقویت اخلاقیات فرزندتان برقراری رابطه‌ای صمیمانه و پرمهر با اوست

برای آموزش خویشتن‌داری به کودکان، باید به آنها خویشتن‌داری را نشان دهید؛ و شما باید سرمشق زنده خویشتن‌داری باشید.

در حقیقت توصیه‌ها و شیوه‌های تربیتی زمانی مؤثر و مفید خواهند بود که بدانیم چه کسی، چه چیزی را، به چه کسی، در چه شرایطی، با چه روشی، و در چه موقعیتی منتقل می‌کند و این دشوارترین، پیچیده‌ترین و در عین حال ظریف‌ترین و لطیف‌ترین رسالت والدین در تربیت کودکان است.

ظاهرا حتی تا اواخر جنگ جهانی دوم، فقط ۲۰ درصد سربازان امریکایی قادر به نشانه‌روی با اسلحه و تیراندازی به سوی دشمن بودند و ۸۰ درصد دیگر به علت گریزان بودن از این کار در ارتش اختلال ایجاد کرده بودند. راه‌حل ارتش این بود که برنامه‌های آموزشی را به گونه‌ای تغییر دهند که سربازان برای تمرین تیراندازی به جای مرکز دایره، آدمکهایی را مورد اصابت قرار دهند. در نتیجه تا آخر جنگ ویتنام ۹۰ درصد سربازان امریکایی قادر بودند بدون درنگ به دشمن تیراندازی کنند. مسئله به شدت نگران کننده این است که بسیاری از بازیهای پرطرفدار ویدئویی درست همین شیوه بی‌حس کننده را به کار می‌برند. این بدان معناست که بسیاری از کودکان ساعتهای بی‌شماری با بی‌حس شدن نسبت به خشونت سرگرم هستند و احتمالاً آن خشونتها را رفتارهای بسیار معمولی فرض می‌کنند. البته، نه اینکه هر کودکی که این بازیها را انجام می‌دهد، قاتل می‌شود، اما بازیهای خشن ویدئویی کودکان را برای آدم‌کشی آماده می‌کند و حتی به آنها یاد می‌دهد که از این تجربه لذت ببرند. کانون پزشکان کودک امریکا اشاره می‌کند «کودکانی که در خردسالی در معرض برنامه‌های خشن قرار می‌گیرند، بیش از کودکانی که چنین تماسی را نداشته‌اند، بعدها در زندگی به اعمال خشونت‌بار دست می‌زنند».