بریده‌هایی از کتاب تاریخ مذکر

هرکسی به دیگری ظلم کرده، به خود نیز ظلم می‌کند و این حرف فانون درباره دژخیم فرانسه در الجزایر، که هر دژخیمی، چون یک الجزیره‌ای را شکنجه می‌داد، به تدریج شروع می‌کرد به شکنجه دادن زن و بچه‌اش، کلاً درباره‌ی تمام روابط استعماری و استعمارگران صادق می‌شود که: دیگران را بزنی، خود را هم درواقع زده‌ای و یا به زودی خواهی زد.

سنت اگر ذات تحول را نپذیرد، سنت اگر خود را با انقلاب در سنت توجیه نکند، سنت اگر نخواهد دگرگون شود و اگر نخواهد دگرگون کند، خود به خود از بین خواهد رفت.

اسلام، هرگز مثل مسیحیت معتقد نیست که اگر کسی سیلی برصورتت نواخت آنسوی صورتت را به سوی او برگردان تا با نیمرخ دوم همان کار را بکند که با نیمرخ اول کرده است. اسلام معتقد است که تودهنی ظلم را با مشت متقابل جواب بده، چرا که اگر چنین تحرکی از خود نشان ندهی، خودکامگان بر تو چیره خواهند شد و دیگر نخواهی توانست نفس بکشی، و نسل بشر به کلی به سوی نابودی خواهد رفت.

دو چیز یک هنر بی‌ریشه، عقب‌مانده و بی‌تحرک بار میآورد. یکی خارجی بودن آن از نظر مکانی؛ و دیگری خارجی بودن آن از نظر زمانی.

فرهنگ، تنها از طریق زبان و از طریق گسترش زبان در عمق و طول و عرض زنده می‌ماند.

سبک، از برخورد موقعیت زبان کنونی با موقعیت گذشته زبان بوجود می‌آید

تا زمان فروغ فرخ‌زاد، شعر فارسی از داشتن معشوق مرد، معشوق مردی که از دیدگاه جنسی، عاطفی و جسمانی یک زن دیده و تصویر شده باشد، محروم مانده است.

آزادی عرفان نتیجه سرکوب شدن آزادی اجتماعی است و در واقع عرفان، جانشین آزادی اجتماعی ایران است.

فرهنگ مسأله‌ایست طبقاتی و فرهنگ رسمی هر جامعه، فرهنگ طبقه‌ی حاکم آن جامعه است.

محکوم کردن ساده است ولی جستن علل اصلی و اساسی و تعلیل منطقی از مسائل دشوار است.

دشمن واقعی نویسنده‌ی امروز، پیشداوری او درباره‌ی اشخاص و حوادث، و پیشداوری دیگران درباره‌ی اوست. ما نیازمند نویسندگانی هستیم که جرأت تفکر داشته باشند، چفت و بستهایی را که به مغز و‌اندیشه‌ی خود زده‌اند بشکنند، از محافل تنگ و تاریک دوستی و دشمنی بیرون بیایند، قدم در هوای زلال بدون پیشداوری بگذارند، جزمیتهای خصوصی و قالبهای پیش ساخته‌ی عمومی را رها کنند و خود را در مسیر سیلان آزاد‌اندیشه قرار دهند. در یک کلام: تفکر کنند.

دشمن واقعی نویسنده‌ی امروز، پیشداوری او درباره‌ی اشخاص و حوادث، و پیشداوری دیگران درباره‌ی اوست. ما نیازمند نویسندگانی هستیم که جرأت تفکر داشته باشند، چفت و بستهایی را که به مغز و‌اندیشه‌ی خود زده‌اند بشکنند، از محافل تنگ و تاریک دوستی و دشمنی بیرون بیایند، قدم در هوای زلال بدون پیشداوری بگذارند، جزمیتهای خصوصی و قالبهای پیش ساخته‌ی عمومی را رها کنند و خود را در مسیر سیلان آزاد‌اندیشه قرار دهند. در یک کلام: تفکر کنند.

کتاب‌های «رابرت گریوز» انگلیسی، که بررسی‌های شاعرانه هستند و نه علمی، بررسی‌های علمی «اولین رید» ، نوشته‌های مردی چون «رابرت بریفالت» و زنانی چون «مری دیلی» ، «فیلیس چسلر» ، «ادرین ریچ» ، «سیمون دوبووار» و «مونیکا ویتیگ» نشان می‌دهد که خانواده‌ی تاریخی واکنشی پدرسالارانه علیه مادرسالاری بوده است.

قبول بکنید که زبان ترکی عثمانی، به همان‌اندازه‌ی زبان فارسی و فرانسه، زیبا و پرآهنگ است. و این را هم بدانید که اگر فارسی و فرانسه هم به صورت مکتوب در نیایند، آنها هم زیبائی و آهنگ خود را، به شکلی که اکنون دارند، از دست خواهند داد و به همان‌اندازه‌ ترکی آذربایجانی یک پرتقال ‌فروش که شما فکر می‌کنید زشت است زشت خواهند شد.

هنرمند کسی نیست که ناگهان دیوانه می‌شود، به سرش می‌زند و چیزی خلق می‌کند. نه! جنون، ازین دست، اصلاً هنر نیست. هنرمند تربیت می‌شود، یعنی تربیت شده‌ی کارهائی است که دیده و خوانده و شنیده، تربیت دیده ماجراهایی است، از هردست، که داشته.

روی آوردن به تهران نیز هزار مشکل دارد. سرگردانی و بی‌پناهی، غوغای آهن و ماشین و تنهائی عمیق و غریب در میان دو سه میلیون آدم دیگر و نداشتن گوشه‌ای آرام به نام منزل و خانه و کارگاه و مسکن، از مشکلات هنرمند و شاعری هستند که رخت به سراچه آسمان سیاه شهری پرسرو صدا می‌کشند. «راینر ماریا ریلکه» گفته است که شهرهای بزرگ شخصیت افراد را خرد می‌کنند.

مارکس در جوامع غربی، مسیحیت را کوبیده بود، مارکسیست‌های دوآتشه‌ی ما، اسلام را کوبیدند، به گمان اینکه مسیحیت دین است و اسلام هم دین است؛ مارکس مسیحیت را کوبید، پس ما هم باید اسلام را بکوبیم. بدین ترتیب رابطه‌ی بین توده‌های مسلمان را با تفکر قطع کردند

ترک‌ها خط خود را عوض کردند به گمان اینکه با عوض کردن خط عربی یا فارسی به خط لاتین، خود به خود دروازه‌های غرب به رویشان باز خواهد شد و ترک در غربی مستحیل خواهد شد و بیگانگی ترک و غربی از میان برخواهد خاست. در عمل چنین نشد. نه کینه‌ی ترک نسبت به غربی از میان رفت؛ به دلیل اینکه ترکها، تا حال چندین بار یونانی‌های ترکیه را کتک زده، کشته، اموالشان را غارت کرده‌اند؛ نه غربی‌ها حاضر شدند ترکها را به عنوان یک کشور غربی و اروپائی به رسمیت بشناسند؛ و اگر مسأله‌ی قبرس هنوز لاینحل مانده، علتش این بوده که در این جزیره، دو هویت (یکی شرقی و دیگری غربی) با تعصب تمام، در مقابل هم قد برافراشته‌اند. ولی یونانی‌ها که خطشان، هم با خط شرقیان فرق می‌کرد و هم با خط غربیان، و در مجموع از یک چهارم جمعیت ترکیه هم کمتر بودند، هرگز کوچکترین تغییری در خط خود ندادند. و حالا؟ یونانی غربی است به رغم خط متفاوتش با تمام کشورهای غربی؛ و ترک، شرقی است به رغم خط واحدش با تمام کشورهای غربی و خط متفاوتش با تمام کشورهای شرقی.

تصوف در نتیجه‌ی سرکوب شدن غرایز انسانی مربوط به آزادی اجتماعی به وجود آمده است؛ و جانشینی است برای تمام غرایز گردنکشی و سرکشی وآزادی طلبی اجتماعی

ریشه‌های ملیت‌پرستی به وسیله‌ی خود اقوام مسلمان کاشته شد و بعد به صورت بزرگترین نقطه‌ی ضعف کشورهای مسلمان مورد استفاده‌ی عناصر اجنبی در طول چند قرن گذشته قرار گرفت و بعد استعمار از آن بزرگترین سودها را برد و هنوز هم که هنوز است بزرگترین استفاده‌ها را از آن می‌برد.