بریده‌هایی از کتاب تاریخ مذکر

دهن‌بینی فرهنگی زن امروز ایرانی، زائیده‌ی بی‌ریشگی فرهنگی او در گذشته و زائیده‌ی فقدان فرهنگ زنانه‌ی اصیل در زمان حال است. زن ایرانی در گذشته نه چهره‌ای از خود نشان داده، و نه به دلائل اجتماعی، کسی توانسته است چهره‌ی او را، با جلوه‌های مختلفش، تصویر کند.

تاریخی که بر آن عطوفت و محبت و زیبائی و شکوفائی زن حاکم نباشد، تاریخی که در آن نقشی صحیح و درست و زیبا از انگشت‌های زن نباشد، تاریخی ظالم و قاهر و فاجر خواهد بود، و تاریخ گذشته ایران واقعاً تاریخی ظالم و مذکر است، تاریخی است که در بستر عطوفت زنانه، هرگز جاری نشده است؛ و به همین دلیل از شقاوت، سرسختی و خشونتی بهره برده است که به ندرت می‌توان نظیرش را در تاریخ اقوام دیگر پیدا کرد. فرهنگ ایران نیز، اگر نه همیشه مذکر، لااقل در اغلب موارد مذکر، و بعد در دورانهای خاصی خنثی بوده است.

تاریخ ما، به شهادت خودش، در طول قرون، به ویژه پیش از مشروطیت، تاریخی مذکر بوده است؛ یعنی تاریخی بوده است که همیشه مرد، ماجراهای مردانه، زور و ستم‌ها و عدل و عطوفت‌های مردانه، نیکی‌ها و بدی‌ها، محبت‌هاو پلشتی‌های مردانه بر آن حاکم بوده‌اند. زن اجازه‌ی نقش آفرینی نیافته است به همین دلیل از عوامل مؤنث در این تاریخ چندان خبری نیست.

حس تاریخی، قسمت اعظم جهان‌بینی یک شاعر را تشکیل می‌دهد؛ باید شاعر بداند که در این لحظه از تاریخ، چه زبانی، چه شکلی، چه آهنگ و وزنی و چه سبکی، نشان‌دهنده‌ی چه موقعیت فردی، سیاسی و یا تاریخی می‌تواند باشد. در غیر این صورت، کار شاعر به تفنن و مزاح شباهت خواهد داشت، و کار جدی، با سنگینی و عظمت خود، شائبه‌ی هر نوع تفنن و مزاح را از خود دور می‌کند.

فخرفروشی به هرچیز، در شرایطی که ما هستیم، بچگانه است؛ در جریان طوفانی که از هر سو می‌وزد ما باید دو دستی کلاهمان را بچسبیم که مبادا بادهای مسموم بقاپند و ببرندش.

ما نیازمند نویسندگانی هستیم که جرأت تفکر داشته باشند، چفت و بستهایی را که به مغز و‌اندیشه‌ی خود زده‌اند بشکنند، از محافل تنگ و تاریک دوستی و دشمنی بیرون بیایند، قدم در هوای زلال بدون پیشداوری بگذارند، جزمیتهای خصوصی و قالبهای پیش ساخته‌ی عمومی را رها کنند و خود را در مسیر سیلان آزاد‌اندیشه قرار دهند. در یک کلام: تفکر کنند.

درباره‌ی یک کتاب باید نوعی داوری مرکب بشود: یکی آن کتاب به صورت ادامه‌ی کتابهای قبلی و یا تغییر دهنده‌ی محتویات آنها بهر نسبتی از نسبتها؛ و دیگری آن کتاب به صورت ادامه‌ی حیات و منعکس‌کننده‌ی یک عصر و استعدادهای فکری آن عصر

نه قبل از هجوم مغول و نه پس از آن، در ایران فلسفه‌ی اجتماعی به وجود نیآمد، چرا که پیدایش فلسفه‌ی اجتماعی، احتیاج به آزادیهای نسبی اجتماعی دارد و ایرانی نه قبل از مغول و نه پس از آن تا دوران مشروطیت، از این قبیل آزادیهای نسبی هرگز برخوردار نبوده است.

پس از هجوم مغول، بی‌اعتبار بودن زندگی در اذهان ایرانیان بیشتر رواج یافت؛ و به همین دلیل در طول حکومت مغولان، نهضتی ضد مغولی که نهضتی راستین و پرتحرک به شمار بیآید، پیدا نشد؛ چرا که زوال اجتماعی عصبیت قومی را به کلی از بین برده بود، و پوسیدگی در شعور مردم راه یافته یود و بدیهی است که هیچ نهضت اجتماعی نمی‌تواند از میان ویرانه‌های زوال اجتماعی و پوسیدگی فکری به پاخیزد و بر تاریخ مسخر شود.

اگر مردم، عصبیت قومی خود را از دست نداده بودند، و اگر فلسفه‌ی بی‌اعتباری زندگی، به صورت تنها فلسفه‌ی حاکم بر اذهان مردم در نیامده بود، هجوم مغول، هرگز به صورت بلائی که از آسمان نازل شده باشد، موجه جلوه داده نمی‌شد. مردم، آنقدر بی‌ارزش بودن زندگی را به خود تلقین کرده بودند که مردمی دیگر فرا رسیدند و نشان دادند که واقعاً زندگی‌ای که آنها می‌کنند، بی‌ارزش است.

تصوف در نتیجه‌ی سرکوب شدن غرایز انسانی مربوط به آزادی اجتماعی به وجود آمده است؛ و جانشینی است برای تمام غرایز گردنکشی و سرکشی وآزادی طلبی اجتماعی.

ما نیازمند نویسندگانی هستیم که جرأت تفکر داشته باشند، چفت و بستهایی را که به مغز و‌اندیشه‌ی خود زده‌اند بشکنند، از محافل تنگ و تاریک دوستی و دشمنی بیرون بیایند، قدم در هوای زلال بدون پیشداوری بگذارند، جزمیتهای خصوصی و قالبهای پیش ساخته‌ی عمومی را رها کنند و خود را در مسیر سیلان آزاد‌اندیشه قرار دهند. در یک کلام: تفکر کنند.

تجربه‌ی زندگی به من آموخته است که منت آدمهای به ظاهر کوچک ولی در باطن مهربان و بزرگ را بکشم، ولی هرگز گله از روزگار نکنم، حتی اگر روزگار به گندگی روزگار ما باشد.