بریده‌هایی از کتاب افسردگی نهفته

کمال‌طلبی در کنار ترس از نگرش‌های منفی به بیماری ممکن است کاری کند که نه‌تنها همیشه در حال انکار باشید، بلکه با این خیال خام زندگی کنید که سرپا هستید و زمام امور را در دست دارید، اما موجی از سرخوردگی تحت فشارهای خاصی ناگهان همه‌چیز را در درونتان ویران می‌کند.

فلت، هیویت و میکائیل (۲۰۱۷) کمال‌طلبی را به سه دسته تقسیم می‌کنند: خودمدار که همواره از خود انتظار کمال دارد؛ دگرمدار که همواره از دیگران توقع کمال دارد؛ مطلوب جامعه که مبتنی بر فشار شدیدی است که از جانب دیگران برای رسیدن به کمال احساس می‌شود. دستهٔ آخر بسیار خطرناک است، زیرا یأسی بی‌پایان در پی خواهد داشت؛ البته دو دستهٔ دیگر نیز بی‌خطر نیستند. روان‌دردی که اشنایدمن از آن حرف می‌زند عاملی مهم در رفتار متمایل به خودکشی است.

شاید شما هم می‌ترسید که نشانه‌ای از بیماری روانی را به شما نسبت دهند و طردتان کنند. هیچ‌کس دوست ندارد فقط با یکی از وجوهش شناخته شود؛ با جنسیت یا نژاد یا حتی بلندی یا کوتاهی قامتش. نگرانی شما از طردشدن یا تبعیض چه‌بسا به‌قدری مفرط باشد که خواستار درمان نباشید یا پشت نقابِ همه‌چیز خوب است پنهان شوید. وقتی ترس از نگرش‌های منفی به کمال‌طلبی اضافه می‌شود، شاید سال‌ها طول بکشد تا برای درمان گامی بردارید

«ازآنجاکه نوجوانان وقت کمتری را باهم می‌گذرانند، احتمال اینکه همدیگر را بکشند کمتر شده است. برعکس، خودکشی نوجوانان پس از سال ۲۰۰۸ افزایش یافته است... آمار خودکشی در نوجوانان در سال ۲۰۱۵ چهل‌وشش درصد بیشتر از سال ۲۰۰۷ است.»

دومین مؤلفهٔ خودآگاهی ذهن‌آگاهی است. درحالی‌که آگاهی ممکن است در یک لحظه اتفاق بیفتد و اطلاعات تازه در اختیارتان قرار دهد، ذهن‌آگاهی تجربهٔ شما را از زمان حال عمیق‌تر می‌کند. ویلیامز و همکارانش در کتاب شیوهٔ ذهن‌آگاه مقابله با افسردگی: رهایی از ناخشنودی مزمن می‌نویسند: «ذهن‌آگاهی چیزی بسیار بیشتر از توجه دقیق‌تر است. توجهی متفاوت است، یعنی تغییر نحوهٔ توجه... ذهن‌آگاهی یعنی خاموش‌کردن عمدی حالت عملکرد خودکار که اغلب به این شیوه زندگی می‌کنیم (مثلاً غصهٔ گذشته را می‌خوریم یا نگران آینده‌ایم) و به‌جای آن به چیزهایی که در زمان حال هستند با آگاهی کامل می‌پردازیم.»

خودنگری ۱۵: از افشای چه چیزی و نزد چه کسی بیشتر از همه هراس دارم؟

سریع‌تر از آنکه تصورش را بکند متوجه شد افکارش با سرعتی سرسام‌آور تغییر کرده‌اند؛ از تمنای سرشار برای زندگی به بی‌میلی به ادامهٔ زندگی رسید. می‌خواست به‌تمامی قید زندگی را بزند. برایم توضیح داد: «توی باغ نشستم و تفنگ رو گذاشتم توی دهنم. مصمم بودم تمومش کنم. نمی‌دونم چرا این کار رو نکردم. دستم به ماشه نرفت. در ظاهر همه‌چیز دارم، اما از درون مرده‌م و بیشتر وقت‌ها احساس می‌کنم از سر اجبار دارم ادامه می‌دم. تنها چیزی که مانعم شد بچه‌هام بودن.»

اگر افسردگی بالینی فقدان سرزندگی است، افسردگی نهفته فقدان خویشتن‌پذیری است. خویشتن‌پذیری پادزهر افسردگی نهفته است؛ وقتی شفقت به تمامی جنبه‌های وجودتان را یاد می‌گیرید و تمرین می‌کنید، از نقاط قوت و قابلیت‌هایتان گرفته تا بی‌اعتمادی‌ها و آسیب‌پذیری‌ها، از غرور و دستاوردها تا پشیمانی و حسرت، همه را در درون خود می‌پذیرید. پس چه چیزی مانع شماست؟ مانع اصلی این است که می‌خواهید دیگران باور کنند که هیچ‌چیز شما را دچار لغزش نمی‌کند، هیچ‌چیز باعث نمی‌شود ثبات خود را از دست بدهید و همچون صخره نفوذناپذیرید.

درخصوص افسردگی نهفته، هدف همه‌جانبهٔ درمان برقراری پیوند میان اشخاص مبتلا و جهان درونی خودشان است، جهانِ باورهای نامنعطف و عواطف پنهان. نخست باید ده ویژگی افسردگی نهفته را مشکل خود بدانید، سپس متعهد به ایجاد تغییر شوید. شاید ساده به نظر آید، اما این‌طور نیست. ترس از تغییر ممکن است طاقت‌فرسا باشد و شاید مجبور شوید همواره تعهدتان را محک بزنید.

اولین هدفِ فرایند درمان افسردگی بالینی برقرارکردن پیوند دوبارهٔ مبتلایان با جهان خارج از خودشان است، یعنی دل‌مشغولی دوباره به خانواده، دوستان و اهداف؛ توقف گوشه‌گیری و دست‌کشیدن از هستی خود و رهایی از فلاکت نفرت از خود و زندگی خود.

موفقیت اصلی‌ترین راه شما برای رسیدن به احساس غرور یا عزت‌نفس است. باور دارید که «نمی‌توانم کارها را تا فردا ناتمام بگذارم؛ دیوانه می‌شوم!» این باور، در کنار کمال‌طلبی ذاتی شما، یعنی به‌هیچ‌وجه نمی‌توانید با خیال راحت استراحت کنید. نمی‌توانید باور کنید که فقط چون وجود دارید ارزشمندید. بر این باورید که برای رفتن به مهمانی باید با خودتان پیش‌غذا ببرید تا از شما استقبال شود یا بنیاد غذای خیریه راه بیندازید تا به شما احترام بگذارند.

دردناک‌ترین خاطرهٔ آدام از پدر آزارگرش زمانی بود که فرزندانش را به‌صف کرد تا بفهمد کدامشان مرتکب خطایی شده است. تکه‌ای کاغذِ در حال سوختن را آن‌قدر به آن‌ها نزدیک کرد که دودش به چشمانشان می‌رفت و بویش را حس می‌کردند. سپس فندکی را روشن کرد و به‌نوبت مجبورشان کرد انگشتانشان را روی شعله‌اش نگه دارند، تا جایی که همهٔ بچه‌ها از درد فریاد می‌زدند. آدام فهمید که اگر به انجام آن خطا اعتراف کند، می‌تواند جلوی پدرش را بگیرد. برداشت آدام از این اتفاق این بود: «اون لحظه در فهم دوران کودکی من خیلی تأثیرگذار بود. فهمیده بودم که می‌تونم جلوی اتفاقات بد رو بگیرم. می‌تونستم اوضاع رو سروسامان بدم.» آدام ناجی دیگران شد و هرگز در هیچ شرایطی خشم خود را بروز نداد.

مطابق با معیارهای سنتی، وقتی افسردگی بالینی را تشخیص می‌دهند که دست‌کم یکی از دو علائم زیر (در بین چندین علائم دیگر) دیده شود: ۱. داشتن حال و روحیه‌ای به‌وضوح افسرده در ساعاتی از روز یا تمامی آن و به‌مدت چندین روز متوالی؛ ۲. آنچه انهیدونیا نامیده می‌شود، یعنی لذت‌نبردن از فعالیت‌هایی که قبلاً لذت‌بخش بوده است. (در بخش بعد با جزئیات بیشتری به این مورد می‌پردازیم.)

اگر به پزشک یا درمانگر نگویید که ایراد کار دقیقاً کجاست، او از کجا بداند؟

«زندگی جنگ هولناکی است بین دو گرگ. یکی شر است: خشم، حسادت، اندوه، پشیمانی، حرص، تکبر، تأسف به حال خود، گناه، کینه، پستی، دروغ، غرور کاذب، برتری‌طلبی و خودپسندی. دیگری خیر است: شادمانی است و صلح، عشق، امید، وقار، تواضع، مهربانی، نزاکت، همدردی، سخاوت، حقیقت، همدلی و ایمان. جنگی مشابه درون تو و هر انسان دیگری در جریان است.»

رسیدن به کمال غیرممکن است، زیرا ما کنترلی بر نحوهٔ نگاه دیگران به خودمان نداریم. هرچه کمال‌طلب‌تر باشیم، برای رسیدن به این ناممکن، دیوانه‌وارتر عمل می‌کنیم. این رویکرد چرخه‌ای دردناک از تلاش‌های بی‌حدومرز ایجاد می‌کند که خودانتقادی شدیدی را در پی دارد.

خودشفقتی دقیقاً چیست؟ مهربانی با خودتان، یعنی داشتن سخاوت روحی با خودتان. این تفاوت زیادی با ترحم به خود دارد که شما را قربانی نشان می‌دهد.

جان پرستن، روان‌شناس، روان‌درمانگر، نویسنده و استاد بازنشسته در دانشکدهٔ روان‌شناسی حرفه‌ای کالیفرنیا و دانشگاه بین‌المللی الاینت «این کتاب می‌تواند زندگی‌ها را نجات بخشد. افسردگی نهفته، که با خرد و دلسوزی نوشته شده است، نه‌تنها از بیماری همه‌گیر روبه‌رشدی پرده برمی‌دارد، بلکه مسیری روشن را برای خروج از مخفیگاه به‌سمت شفا فراروی خوانندهٔ کتاب می‌گذارد.»

«... نظام اعتقادی خودویرانگر و اعتیادآور که به این فکر اولیه دامن می‌زند: "اگر بی‌نقص به نظر برسم و بی‌نقص زندگی کنم و تمام کارها را بی‌نقص انجام دهم، می‌توانم از احساسات دردناک ناشی از شرم و قضاوت و سرزنش دوری کنم یا آن‌ها را به حداقل برسانم."»

«مارگارت رادرفورد، در افسردگی نهفته، از جنبهٔ مهمی از افسردگی پرده برمی‌دارد که توجه چندانی به آن نشده است. همان‌طور که او با جزئیات بسیار ظریف شرح می‌دهد، میان کمال‌طلبی و افسردگی رابطه‌ای ژرف وجود دارد. کمال‌طلبی به‌گونه‌ای درون را زهرآگین می‌سازد که توانایی لذت‌بردن از موفقیت‌های واقعی را از افرادی که سزاوار آن‌اند می‌گیرد، زیرا کمال به‌ندرت در دنیای واقعی وجود دارد؛ اگر اصلاً وجود داشته باشد. شفقت و خرد رادرفورد با شجاعتش همراه شده است تا همهٔ ما را برای گسترش درکمان از نمودهای گوناگون افسردگی به چالش بکشد. راهنمایی و پشتیبانی او در این کتاب برای هرکسی که با این مشکلات توان‌فرسا دست‌وپنجه نرم می‌کند بسیار ارزشمند خواهد بود.»