بریده‌هایی از کتاب روان درمانی اگزیستانسیال

فرد ابتدا باید خود را از دیگری جدا کند تا بتواند با تنهایی روبه‌رو شود؛ فرد باید تنها باشد تا تنهایی را تجربه کند. ولی موضوع بحث بعدی‌ام این است که در نهایت، این رویارویی با تنهایی‌ست که به فرد امکان می‌دهد رابطه‌ای عمیق و پرمعنا با دیگری برقرار کند.

آشنایی‌زدایی در جهان فقط اشیا را شامل نمی‌شود؛ سایر مقوله‌هایی که با هدف ایجاد ساختار و دیرپایی ابداع شده‌اند ــ مانند نقش‌ها، ارزش‌ها، راهکارها، قوانین، اخلاق ــ نیز می‌توانند به شکلی مشابه از معنا تهی شوند.

با اینکه انسان خودش را می‌آفریند، تنها افکنده شدن به درون هستی، نقشه‌اش ــ برای آنچه می‌خواهد در نهایت بشود ــ را محدود می‌کند.

همان قدر که آدمی مسئول زندگی خویش است، همان قدر تنهاست.

آگاهی از «مرگ من» موجب می‌شود فرد عمیقاً دریابد که قادر نیست با دیگری یا برای دیگری بمیرد.

«تنها در رویارویی با مرگ است که خودِ انسان متولد می‌شود.»

گذشتهٔ یک انسان، بر خلاف ویرانه‌های یک معبد باستانی، نه ثابت است و نه کرانمند؛ به‌وسیلهٔ اکنون ساخته می‌شود و در حضور همه‌جایی نمادین و همیشه‌متغیرش بر اکنون تأثیر می‌گذارد.

به محض اینکه بیمار متوجه شود (به‌عنوان یک بالغ) «واقعاً» چه می‌خواهد و رفتارش طوری طراحی شده که نیازهای متضاد و کندکنندهٔ رشد را برآورده سازد، کم‌کم به این نتیجه می‌رسد که «برای رسیدن به آنچه واقعاً می‌خواهم باید تغییر کنم.»

وقتی بیمار به‌خوبی از ماهیت نیازهای متضادش آگاه شد، درمانگر کمک می‌کند متوجه شود که همهٔ نیازها را نمی‌توان ارضا کرد و بیمار باید از میان آن‌ها انتخاب کند و از آن‌هایی که برآورده نمی‌شوند مگر به بهای سنگین گذشتن از یکپارچگی شخصیت و استقلال، صرف نظر کند.

چه‌چیز افراد را از اتخاذ تصمیم‌هایی که به‌وضوح به نفعشان است، باز می‌دارد؟ یک پاسخ بدیهی این است: بیماری که در دستیابی به نیازها و آرمان‌های بالغانهٔ خود کارشکنی می‌کند، در حال ارضای رشتهٔ دیگری از نیازهاست که اغلب ناخودآگاهند و با اولی‌ها همخوانی ندارند. به‌عبارت دیگر، بیمار انگیزه‌های متضاد و متعارضی دارد که نمی‌توان همزمان ارضایشان کرد.

تغییر فرایندی فعال است: اتفاق نمی‌افتد مگر آنکه فعالانه تغییر کنیم. هیچ کس دیگر نمی‌تواند ما را تغییر دهد یا به‌خاطر ما تغییر کند.

قوانین حاکم بر جوامع سنتی، اغلب هر آغازی را سرکوب می‌کند و بلندپروازی و انتخاب را محدود می‌سازد، ولی در عوض، فرد را از تصمیم‌گیری در مورد مسائلی چون با چه کسی ازدواج کنم؟ باید طلاق بگیرم؟ چه حرفه‌ای را در پیش بگیرم؟ وقت آزادم را چطور بگذرانم؟ با چه کسی دوستی کنم؟ و مانند این‌ها معاف می‌کند و به این ترتیب آرامش را به او پیش‌کش می‌کند.

بهترین راه ــ یا شاید تنها راه ــ کنار آمدن با احساس گناه ناشی از تجاوز به حقوق خود یا دیگری، جبران است. فرد نمی‌تواند برای گذشته اراده کند. تنها با تغییر آینده است که می‌تواند گذشته را جبران کند.

رهایی در طلب خوش‌بینانه و تصرف آنچه در دسترس قرار گرفته، نهفته است.

تصمیم‌گیری به‌معنای متعهد کردن خویش به زنجیره‌ای از کردارهاست. معتقدم اگر عملی از فرد سر نزند، تصمیمی حقیقی هم در کار نبوده، بلکه فرد فقط با تصمیم بازی کرده است، گونه‌ای عزمِ ناکام. در انتظار گودوی ساموئل بِکِت تجسمی‌ست از تصمیم عقیم‌مانده. شخصیت‌های داستان می‌اندیشند، قصد می‌کنند، تعلل می‌ورزند، عزم می‌کنند ولی تصمیم نمی‌گیرند. نمایشنامه با این رشته گفت‌وگو به پایان می‌رسد. ولادیمیر: برویم؟ استراگون: برویم. [هیچ کدام حرکت نمی‌کنند.]

یک ضرب‌المثل ژاپنی می‌گوید: «دانستن و عمل نکردن، با ندانستن یکی‌ست.»

اگر جوهر اصلی [ذاتی] فرد انکار یا سرکوب شود، بیمار می‌شود، گاهی محسوس و گاهی نامحسوس ... این جوهر ذاتی ظریف و آسیب‌پذیر است و عادت و فشار اجتماعی به آسانی بر آن مستولی می‌شود... با آنکه انکار شده، مخفی و زیرزمینی باقی می‌ماند و همواره اصرار به شکوفایی دارد... هر دورافتادگی [از جوهر ذاتی] و هر لغزش از فطرت، خود را در ناخودآگاهمان ثبت می‌کند و موجب می‌شود از خود بیزار شویم.

درمانگری که با بیماری مسئله‌دار سروکار دارد، به‌ندرت با تعارض‌های اساسی به شکل ناب و دست‌نخورده‌شان برخورد می‌کند. در عوض، بیمار مجموعهٔ بسیار پیچیده‌ای از دلواپسی‌ها را در خود جای می‌دهد: دلواپسی‌های اساسی در ژرفا مدفونند، در پوسته‌ای از لایه‌های تودرتوی واپس‌زنی، انکار،جابه‌جایی و نمادسازی.

در کشورهای غربی که جهت‌گیری‌ها همیشه به‌سوی موفقیت است، مرگ به‌طرز عجیبی با شکست برابر دانسته شده است.

انسان همان قدر از تردید و دودلی بیزار است که طبیعت از خلأ.