بریده‌هایی از کتاب افسانه فردگرایی

وقتی از نیل آرمسترانگ، فضانورد، دربارهٔ تجربه‌اش از قدم گذاشتن روی ماه پرسیدند جواب داد: «ناگهان به ذهنم رسید که این نخود کوچک زیبا و آبی‌رنگ زمین بود. انگشت شستم را به‌طرف زمین گرفتم و یک چشمم را بستم، سیارهٔ زمین پشت انگشتم مخفی شد. احساس نکردم که خیلی بزرگم. احساس کردم که خیلی‌خیلی کوچکم.»

تاریخ نشان داده است که مسیر رسیدن به عدالت اجتماعی همیشه به مدد گروهی از فعالان متعهد، که از جنبش‌های اجتماعی نیرو گرفته‌اند، طی شده است.

عدالت زیباست، اما هیچ‌گاه رایگان نبوده است.

هر جنبش اجتماعی‌ای مبتنی است بر مجموعه‌ای از ایدئال‌ها و باور عمومی به این که می‌توانیم جهانی بهتر داشته باشیم. ارزش‌های مشترک دموکراسی، عدالت اجتماعی و کرامت انسانی به‌خودی‌خود باعث انقلاب یا به‌راه‌افتادن تغییرات اجتماعی مثبت نمی‌شوند. تغییر واقعی زمانی رخ می‌دهد که مردم برای کنش جمعی سازمان‌دهی کنند و درگیر کار دشوار بازسازی نهادهای اجتماعی شوند.

معمولاً میزان سرکوبی که ارتش و پلیس به کار می‌گیرند با میزان قدرت و منافع اقتصادی‌ای که در معرض خطر قرار گرفته تناسب دارد.

تاریخ به ما نشان می‌دهد که جنبش‌های اجتماعی دموکراتیک بدون مبارزه به پیروزی دست پیدا نمی‌کنند.

هرگاه حرکت به‌سمت جامعهٔ دموکراتیک‌تر متوقف شود، غالباً جنبش‌های اجتماعی برای درهم شکستن موانع و برداشتن سرآمدان لجوج و سرسخت از سر راه و ایجاد مجالی برای برابری، عدالت و تصمیم‌گیری مشترک پدیدار می‌شوند.

مهم‌ترین و اساسی‌ترین نکته دربارهٔ آدمی این است که حیوانی اجتماعی است. هویت‌های ما محصول روابط اجتماعی ما هستند و زمانی که روابط اجتماعی پیش‌بینی‌پذیرمان از هم بگسلند احساس بیگانگی، گمشدگی، ملال و افسردگی می‌کنیم. بیشتر ما همین وضعیت روانی را در غم مرگ عزیزانمان تجربه کرده‌ایم. علاوه‌بر این ازدست‌رفتن هر نوع رابطهٔ بلندمدت و منظم‌طلاق، نقل‌مکان‌کردن فرزند، پایان دوستی یا بازنشستگی‌همراه با چنین احساسی است.

محققان عمداً معلم را گمراه کرده‌بودند و به‌صورت تصادفی برخی از دانش‌آموزان را جزو دستهٔ «مستعد شکوفایی» قرار داده‌بودند تا ببینند آیا این انتظارات اثری بر موفقیت آن دانش‌آموزان دارد یا خیر. در پایان سال تحصیلی همان آزمون دانش و مهارت‌های تحصیلی از دانش‌آموزان گرفته شد. نتایج خیره‌کننده بود. دانش‌آموزانی که به‌صورت تصادفی دارای قابلیت بالقوه معرفی شده‌بودند حقیقتاً پیشرفت بیشتری نسبت‌به سایر دانش‌آموزان نشان دادند. این پیشرفت‌ها به‌خصوص درمورد کلاس اولی‌ها و دومی‌ها مشهود بود. در سال‌های بعد مطالعات مشابه در سایر مدارس و سطوح تحصیلی نتایج مشابهی داشته است.

خیلی از افراد بزرگسال در طبقات بالاتر موفقیتشان را به مهارت‌ها و ویژگی‌های فردی برترشان نسبت می‌دهند. برای مثال، دونالد ترامپ مرتب در کتاب‌ها و برنامه‌های تلویزیونی‌اش مخاطبان را راهنمایی می‌کند که چطور پول‌دار و قدرتمند شوند، و از داستان موفقیتی که خودش به دست آورده در طول مبارزات انتخاباتی ریاست‌جمهوری سال ۲۱۶ نیز استفاده کرد. اما به‌ندرت به ثروت هنگفت به ارث رسیده از پدرش اشاره‌ای داشت.

تعارضات گروه بیش از آنکه به شخصیت افراد یا خوی پرخاشگری آنها مربوط باشد به ساختار گروه و بستر اجتماعی آن مربوط می‌شود.

آزادی انتخاب و حق انتخاب سرنوشت فضایل ارزشمندی هستند اما زمانی که منافع فردی خودخواهانه خیر عمومی را تهدید به نابودی می‌کند محدودیت‌های فردگرایی آشکار می‌شوند.

ویژگی‌های شخصی تأثیری ناچیز بر پیدایش «شرایط انقلابی» دارند و آنچه بیش از همه اهمیت دارد بستر اجتماعی است.

ما با شخصیتی تثبیت‌شده متولد نمی‌شویم. گرایش‌های رفتاری و ترجیح‌های شخصی ما بر جریدهٔ عالم یا بر دی‌اِن‌اِی ما ثبت نشده‌است. درست است که برخی از افراد آمادگی بیشتری برای اطاعت از دستورها، احترام‌گذاشتن به اقتدار یا پذیرفتن مقام‌های مسئول دارند، اما این امر نتیجهٔ گرایش‌های طبیعی و درونی آنها نیست. تجربیات اجتماعی به ما شکل می‌بخشند و ما نیز قادریم به تجربیات اجتماعی‌مان شکل ببخشیم. از این منظر گروه‌های اجتماعی همچون رودخانه‌ای قدرتمند هستند که در سراسر زندگی‌مان ما را جابه‌جا می‌کنند. هرگز نمی‌توانیم این رودخانه را ترک کنیم، اما می‌توانیم مقاومت کنیم، دست‌وپا بزنیم یا با جریان مبارزه کنیم.

ما نمادپردازانی هستیم که توان بازاندیشی، تأمل و ارزیابی مجدد را داریم. هر عمل معنادار به جزئی از داستان شخصی، زندگی‌نامه و شناخت ما از اینکه چه کسی هستیم بدل می‌شود. این قدرت را نداریم که اعمال گذشته‌مان را تغییر دهیم، اما می‌توانیم تفسیرمان را از گذشته تغییر دهیم.

به عقیدهٔ وبر رشد «سازمان‌های عقلانی» بزرگ و پرنفوذی که دولت، آموزش‌وپرورش و کار را نمایندگی می‌کنند اثراتی عمیق و مسئله‌ساز بر فرد به جای می‌گذارد. به قول او این نهادها که هر دم دیوان‌سالارانه‌تر می‌شوند به «شقه شقه کردن روح» منتهی می‌گردند. منظور او این بود که کارگران، دانشجویان و شهروندان در معرض این خطر قرار دارند که به مهره‌ای ناچیز در دستگاهی بدل شوند و در یک زندگی عاری از معنای اصیل و خودراهبری مستقل خُردوخمیر شوند. در چنین حالتی، اقتدار درحقیقت نوعی سلطه است.

چرا این‌همه آدم از دستوراتی اطاعت می‌کنند که به‌وضوح از مرزهای رفتارهای پذیرفتنی در جامعه فراتر می‌رود؟ این سؤالی مهم و مشکلی قدیمی است. شهروندان خوب و تابع اخلاق مدتی طولانی از دستورات بد و غیراخلاقی کسی که صاحب اقتدار است اطاعت می‌کنند.

برخلاف چیزی که شرکت انتظار دارد، نمی‌توان احساس فرد را با فشار دادن دکمه‌ای روشن و خاموش کرد. ممکن است غم و اضطراب ایجادشده در زندگی خصوصی افراد به زندگی کاری‌شان سرایت کند. بحران‌های شخصی با خانواده و دوستان را نمی‌توان همیشه به فضاهای شخصی محدود کرد. به همین دلیل اشتغال به «کار عاطفی» ممکن است خطرات روانی بزرگ‌تری از اشتغال به «کار یدی» داشته باشد.

زندگی را نمی‌توان و نبایست تنها زیست.

وقتی از آمریکایی‌ها خواسته شود که به عکس یا ویدئویی کوتاه از تُنگ ماهی نگاه کنند تقریباً فقط روی ماهی متمرکز می‌شوند و چیزهایی را که در «پس‌زمینه» قرار دارد، مانند صخره، گیاهان و حباب‌ها نادیده می‌گیرند. اما زمانی که از افراد مورد آزمایش ژاپنی و چینی خواسته شد همان عکس یا ویدئو را مشاهده کنند فوراً روی ماهی متمرکز نشدند. بلکه بیشتر احتمال داشت به کل تُنگ توجه کنند و ماهی را جزوی از محیط درهم‌تنیدهٔ بزرگ‌تری ببینند.