بریده‌هایی از کتاب مادر

«باید حظ کنی نه اینکه غصه بخوری... کی وقت آن می‌رسه که مادرها فرزند خود را به سوی مرگ با خوشحالی روانه کنن؟!»

«آندره می‌دانی اشخاصی که بیشتر وقت‌ها می‌خندند کسانی هستند که بیشتر از بقیه زجر و ناراحتی کشیدند.» آندره پس از لحظه‌ای سکوت پلک‌هایش را روی هم گذاشت و جواب داد: «این حرف درست نیست؛ اگه این طور بود باید تمام روسیه از خنده می‌مرد!»

«آندره می‌دانی اشخاصی که بیشتر وقت‌ها می‌خندند کسانی هستند که بیشتر از بقیه زجر و ناراحتی کشیدند.»

هم‌چنان با همان بیان پر تصویر شرح داد که چگونه مردم در کشورهای مختلف درصدد اصلاح سرنوشت خود برآمده است.

«ما راه خود را بی‌آنکه حتی یک قدم منحرف بشویم باید تعقیب کنیم.»

«هه! وقتی که مردی به چهل سالگی رسید و خودش مدت مدیدی با تردید و بدگمانی‌های روح خود مبارزه کرد تغییر دادنش مشکله.»

«هه! وقتی که مردی به چهل سالگی رسید و خودش مدت مدیدی با تردید و بدگمانی‌های روح خود مبارزه کرد تغییر دادنش مشکله.»

دشمنان ما به سزای اعمال خود می‌رسند و با این وسف هر قطره کوچک از خون آن‌ها قبلا با سیلاب‌هایی از اشک مردم شسته شده... ناگهان شروع کرد به خندیدن و افزود: «این عادلانه است اما مایه آرامش نیست.»

«وسف چیکف بالاخره گلوی او را نمی‌بُرد! ببینید، آقایان طبقه حاکمه چه احساساتی در بین طبقات پایین تولید می‌کنند!... هر وقت تمام کسانی که مثل وسف هستند به وضعیت موهن خود پی بردند و حوصله‌شان سر رفت. خدایا چه اتفاقی می‌افتد؟ خون به آسمان می‌پاشد و زمین مثل اینکه با خزه قرمزی پوشیده شده باشد کف می‌کند.»

«من از این آدم می‌ترسم گویی مثل آن بخاری است که بی‌نهایت داغ شده باشه و دیگه گرمی نمی‌ده بلگه می‌سوزونه.»

«کی از همه مقصرتره؟» ـ کسی که پیش از همه مردم گفته است: «این مال منه!»

مادر می‌فهمید که آدم ممکن است چنین زندگانی را با وجود خطراتش دوست داشته باشد و هم‌چنان که آه می‌کشید به گذشته‌اش نگاه می‌کرد که همچون راه باریکی تیره و بی‌ثمر امتداد داشت. بدون اینکه متوجه شود شعور ضروری بودن برای این زندگی جدید کم‌کم به وی دست می‌داد. قبلا هرگز وجود خود را برای هیچ‌کس لازم حس نکرده بود و حالا به خوبی می‌دید که بسیاری از مردم به وی محتاج هستند. این احساس تازه و خوشایند سبب می‌شد که دوباره سرش را بالا نگه دارد.

همه این‌ها زندگی خوبی داشتند که باهوش و ذکاوت آمیخته بود. همه‌شان از خوبی صحبت می‌کردند و آرزو داشتند آنچه را که می‌دانند به مردم بیاموزند و بی‌هیچ مضایقه‌ای این کار را انجام می‌دادند.

همه این‌ها زندگی خوبی داشتند که باهوش و ذکاوت آمیخته بود. همه‌شان از خوبی صحبت می‌کردند و آرزو داشتند آنچه را که می‌دانند به مردم بیاموزند و بی‌هیچ مضایقه‌ای این کار را انجام می‌دادند.

اما در ژرفای وجودش باور نداشت که بتوانند زندگانی را مطابق فکر خود تغییر دهند یا برای جلب کلیه کارگران به طرف خود به اندازه کافی نیرو داشته باشند. عده کسانی که این راه دور را در پیش می‌گیرند کم خواهد بود. تمام چشم‌ها نمی‌بینند که این راه آدم را به سوی کشور افسانه‌ای برابری و برادری بشر رهبری می‌کند و بدین جهت تمامی این افراد با همه ریش و پشم و با وجود اینکه صورت‌شان غالبآ خسته بود در نظرش حکم اطفال را داشتند.

اما در عین حال تعجب شعف‌انگیزی در مقابل این ایمان که بیش از پیش به عمق آن پی می‌برد او را متأثر می‌کرد و آرزوهای آن‌ها در مورد پیروزی عدالت او را به هیجان می‌آورد.

«آه! دخترکم خدا برای تمام عمر رفیق خوبی نصیبت کند!»

مادر آهسته می‌گفت: «خدایا چه قدر مردم دنیا زیادند! و هر کس به نحوی از روزگار شِکوه داره. پس مردمان خوشبخت کجا هستند؟» آندره گفت: «انسان‌های خوشبخت وجود دارن! و به‌زودی عده آن‌ها زیادتر هم می‌شه، خیلی زیاد!»

مادر زیر لب به آندره گفت: «افکار وحشتناکی داره!» آندره سرش را تکان داد و گفت: «پسر آرومی نیست! ولی خوب می‌شه! من هم مثل او بودم. وقتی قلب آدم با حرارت نمی‌سوزه خیلی دوده می‌گیره... مادرجان برید بخوابید، می‌خوام کتاب بخونم.»

وسف چیکف پرسید: «کی مبارزه می‌کنیم؟» ـ پیش از آنکه وارد مبارزه بشیم چندین دفعه ما را شکست می‌دن. اینو خوب می‌دونم... اما نمی‌دونم موقع مبارزه ما کی فرا می‌رسه! می‌بینی به عقیده من اول باید مغز را مسلح کرد و پس از آن دست‌ها را...»