بریده‌هایی از کتاب اندیشه آزادی: نگاهی از منظر اقتصاد سیاسی به تجربۀ ایران معاصر

در این نظام، سرمایه‌گذاری سوسیالیزه می‌شود، یعنی دولت مسوولیت تعیین سطح کل سرمایه‌گذاری در اقتصاد جامعه را به عهده می‌گیرد. کینز معتقد است که سوسیالیسم لیبرال به تدریج جایگزین نظام اقتصاد آزاد می‌گردد تا چاره‌ساز دو آفت بزرگ و بنیادین آن یعنی بیکاری و توزیع ناعادلانه ثروت و درآمد باشد

‌هایک می‌گوید۴۱: «اینجا به روشنی یک مسالۀ تقسیم معرفت وجود دارد که مشابه مسالۀ تقسیم کار است و اهمیتی دست کم به همان میزان دارد، اما در حالی که مسالۀ تقسیم کار، یکی از موضوعات اصلی تحقیق از همان آغاز در علم اقتصاد بوده، مسالۀ تقسیم معرفت مورد غفلت واقع شده است، هر چند که به نظر من، مسالۀ محوری واقعی اقتصاد به‌عنوان یک علم اجتماعی است.»

حکومت در بازی دسته‌جمعی افراد، در بهترین حالت نقش داور بی‌طرف را دارد و در تعیین اهداف بازیکنان دخالتی نمی‌کند، صرفاً ضامن رعایت قواعد بازی توسط افراد است. ویژگی مهم حکومت در جامعۀ مدرن در همین است که بیرون از بازی افراد است و در آن شرکت ندارد. به این معنا، جدایی حکومت از نظم خودجوش بازی جمعی افراد، مبنای تفکیک جامعه مدنی و دولت در اندیشۀ مدرن است.

مالکیت فردی از یک سو موجب مسوولیت‌پذیری می‌شود و از سوی دیگر به گسترش تجارت و در نتیجه تقسیم کار و بالا رفتن توان افراد می‌انجامد. حاصل مسوولیت‌پذیری و توسعه، تقسیم کار، استفاده بهینه از منابع محدود و افزایش بیش از پیش ثروت در جامعه است.

از نظر لاک انسان‌هایی که در جامعۀ استبدادی زندگی می‌کنند آزادی‌ها و حقوق فردیشان پایمال می‌شود، از این‌رو آنها نه تنها محق‌اند که علیه حاکم مستبد قیام کنند بلکه مکلف به این کار هستند زیرا انسان این آزادی را ندارد که از آزادی خود صرف‌نظر کند یعنی خود را بردۀ دیگران سازد، همچنانکه او این آزادی را ندارد که نفس خود را از بین ببرد

آزادی به معنای رهایی از همه قید و بندها نیست بلکه به معنای مصونیت از تحمیل اراده‌های فردی و زورگویی دیگران است. «آزادی آن است که در حدود قانون بتوانم هر چه می‌خواهم بکنم و در اعمال خود محکوم و تابع اراده متغیر، نامشخص و خودسر فرد دیگر نباشم، چنانکه در وضع طبیعی آزادی آن است که تابع چیز دیگری جز قانون طبیعی نباشم» ۲۲.

آزادی به معنای رهایی از همه قید و بندها نیست بلکه به معنای مصونیت از تحمیل اراده‌های فردی و زورگویی دیگران است. «آزادی آن است که در حدود قانون بتوانم هر چه می‌خواهم بکنم و در اعمال خود محکوم و تابع اراده متغیر، نامشخص و خودسر فرد دیگر نباشم، چنانکه در وضع طبیعی آزادی آن است که تابع چیز دیگری جز قانون طبیعی نباشم» ۲۲.

بر مبنای معرفت شناسی نومینالیستی است که مفاهیم و ارزش‌های جدیدی مانند آزادی و حقوق فردی شکل می‌گیرد. نهادها و قوام و نظام جامعۀ مدرن مبتنی بر این ارزش‌های نوین است که بعدها تحت عنوان حقوق بشر شناخته می‌شود. بنابراین می‌توان گفت‌ که اولین سنگ بنای مدرنیته، شیوۀ تفکر نومینالیستی یا فرضیه‌ای است

نومینالیسم، واقعیت بیرونی و عینی مفاهیم کلی را نفی می‌کند و آنها را محصول فعالیت آزادانۀ ذهن انسان و قائم به آن می‌داند و به واقعیتی فراتر از موجودات خاص (افراد) قائل نیست. از لحاظ هستی‌شناسانه، تنها فرد واقعیت دارد و کلیاتی مانند نوع بشر یا اجتماعات انسانی، واقعیتی غیر از مجموعه افراد ندارند. این اصول فکری و فلسفی جدید، تصور جمع‌گرایانه از اجتماعات انسانی را مورد سوال قرار می‌دهد و اعتقاد به اصالت فرد را با همه تبعات ارزشی، سیاسی و اجتماعی جایگزین آن می‌کند

لیکن انتقادی که به‌ این نوع تفکر وارد می‌شود و نویسنده نیز آن را انتظار داشته ‌است می‌تواند از سوی اصحاب منافع و مسالک نباشد و فقط یک پرسش منطقی باشد. آن نیز این است که منافع عموم که برتری آن به منافع شخصی توصیه می‌شود از دید چه کسی و به چه معنی؟ به هر حال اصحاب قدرت تصمیم خواهند گرفت و تشخیص خواهند داد و واگذاری برتری «مصالح عموم» به‌ آنها در تجربه‌های مکرر تاریخی ملت‌ها نفی حقوق فردی مردم و ایجاد شرایط اجحاف و فشار و تحمیل تحت همین توجیه برتری منافع عمومی بر منافع فردی را به همراه داشته ‌است.