بریده‌هایی از کتاب راه های ابریشم

از آن جا که بریتانیا در محل نیرو داشت از دیگران جلوتر بود و می‌توانست منطقه را مطابق نیازهایش شکل بدهد. در میان‌رودان با تأسیس کشور جدیدی به نام عراق به مقصود رسید. عراق ملغمه‌ای شد از سه ایالت پیشین عثمانی که از نظر تاریخ و مذهب و جغرافیا بسیار با هم تفاوت می‌کردند: بصره در جنوب رو به هندوستان و خلیج فارس داشت؛ بغداد دارای پیوند نزدیکی با ایران بود؛ و موصل ارتباطی طبیعی با ترکیه و سوریه داشت. (۲۱) این ملغمه تنها طرفی را که راضی می‌کرد لندن بود.

بریتانیا و فرانسه هر دو ادعا می‌کردند که اهداف شرافتمندانه دارند و ــ به گزارش روزنامهٔ تایمز ــ تلاش می‌کنند که «مردمان تحت ستم خونبار ترکان» را آزاد کنند. (۵۶) ادوارد هاوس، مشاور سیاست خارجی ویلسون رئیس‌جمهور آمریکا، هنگامی که شرح توافق محرمانه را از زبان وزیر خارجهٔ بریتانیا شنید، نوشت «بدتر از این نمی‌شد»؛ فرانسوی‌ها و انگلیسی‌ها در خاور میانه «برای آینده بذر جنگ می‌پاشند.»(۵۷) درست می‌گفت.

پس تصادفی نبود که قرآن بیش از شصت بار از واژهٔ «امت» استفاده می‌کرد که برچسبی قومی نبود و همهٔ جامعهٔ مؤمنان را در بر می‌گرفت. بارها گفته می‌شد که بشر زمانی یک امت واحد بود و افسوس که اختلافات بین‌شان تفرقه انداخت. (۲۷) معنای تلویحی آن این بود که ارادهٔ خداوند بر رفع اختلافات است. در قرآن و حدیث که مجموعهٔ بیانات و نقل اعمال پیامبر (ص) است، پیوسته بر مشترکات ادیان توحیدی تأکید می‌شود و تفاوت‌های آنها ناچیز وانمود می‌شود. تأکید بر احترام و بردباری در رفتار با یهودیان و مسیحیان محرز است.

پیام محمد (ص) پیام آشتی بود. قرآن در بیش از یک جا یادآوری می‌کرد که هر یهودی یا مسیحی که «نیکوکاری پیشه کند ... نباید بیمناک یا اندوهگین باشد.»(۱۸) کسانی که خدای یکتا را می‌پرستیدند آبرومند و گرامی داشته می‌شدند.

پرخاشگری در جوامع دیگر نیز وجود داشت. نمونه‌های فراوان در قاره‌های دیگر نیز نشان می‌داد که کشورگشایی همواره با مرگ و ویرانی در مقیاس وسیع همراه بود. اما دوره‌های الحاق‌طلبی انفجاری در آسیا و شمال آفریقا، چنان که در نخستین دهه‌های گسترش اسلام یا در دوران فتوحات مغولان رخ داد، دوره‌های طولانی صلح و ثبات و رفاه در پی داشت. در اروپا بسامد و ضرباهنگ جنگ‌ها با نقاط دیگر جهان متفاوت بود: هنوز جنگی ادامه داشت که جنگ دیگری آغاز می‌شد.

اگرچه اکنون کسانی مانند گالیلئو گالیلئی، آیزاک نیوتون، و لئونارد اُیلر دانشمندان نام‌آشنایی برای نسل‌هایی از دانش‌آموزان‌اند، نباید از یاد برد که پاره‌ای از مهم‌ترین دستاوردهای ایشان محاسبهٔ مسیر پرتابه‌ها و فهم علل انحراف آنها برای افزایش دقت توپ‌ها بود. (۶۹) این دانشمندان نامدار در ساخت جنگ‌افزارهای قوی‌تر و مطمئن‌تر نقش داشتند. پیشرفت‌های فناوری نظامی با عصر روشنگری همبستر بود.

مدارا یک اصل ثابت در جامعه‌ای بود که اعتماد به نفس داشت و از هویت خود مطمئن بود.

کمتر کسی بهتر از بوداییان به اهمیت تبلیغ با نمایش اشیایی که عقاید دینی را تحکیم می‌کردند آگاه بود. زائر چینی دیگری که در جست‌وجوی متون سانسکریت برای مطالعه به آسیای میانه رفته بود، با شگفتی متوجه یادگارهای مقدسی شد که مورد احترام مردم بلخ بودند. از جملهٔ آنها دندان بودا بود، و لگنی که او برای شست‌وشو به کار می‌برد، و جارویی که استفاده می‌کرد و از ساقهٔ گندم بود و با جواهراتی تزئین‌اش کرده بودند.

یوحنای زرین‌دهان سراسقف کنستانتینوپل در آغاز سدهٔ چهارم می‌گفت آیین‌های کلیسا باید هیجان‌انگیزتر شود تا بتواند با شکل نمایشی آیین‌های کنیسه رقابت کند. در کنیسه‌ها برای سرگرمی نمازگزاران، طبل و بربط و چنگ و آلات دیگر می‌زدند. آنگاه در کلیسا نیز برای افزایش جذابیت آیین‌ها از بازیگر و رقصنده استفاده شد.

امپراتور کنستانتین برای ختم غائله در کلیسای مسیحی غرب در سال ۳۲۵ شورایی در نیکایا/نیقیه تشکیل داده و اسقف‌های سراسر امپراتوری را بدان فراخوانده بود. باید دربارهٔ نظریات مختلف تصمیم‌گیری می‌کردند و از جمله تکلیف تفسیرهای مختلف از رابطهٔ خدای پدر (اَب) با خدای پسر (ابن) را که مایهٔ بیشترین اصطکاک بود روشن می‌کردند. شورا با توافق در مورد ساختاری برای کلیسا و حل مسئلهٔ محاسبهٔ تاریخ عید پاک و با تدوین اعتقادنامه‌ای که تا امروز اعتبارش را حفظ کرده است و «اعتقادنامهٔ نیقیه» نام گرفت کار بزرگی انجام داد. کنستانتین مصمم بود تفرقه در کلیسا را پایان دهد و اهمیت وحدت را نشان دهد.